Θα μπορούσε να είναι ένα κοινωνικό και αρχιτεκτονικό πείραμα. Οι εμπνευστές και συνεχιστές του εγχειρήματος όμως ουσιαστικά δεν πειραματίστηκαν ποτέ – ήξεραν ακριβώς τι έκαναν και ποιο θα ήταν το αποτέλεσμά αυτού.
Ο πιο ιδιαίτερος «εν ζωή» οικισμός στην Ελλάδα δεν είναι τέτοιος ούτε για το φυσικό κάλλος του, ούτε για κάποιο αρχαίο πολιτισμικό μνημείο. Είναι αυτός που μοιάζει με νησί – για την ακρίβεια Κυκλαδονήσι – μέσα στην ενδοχώρα, μια κωμόπολη – πρότυπο που εξελίσσεται εδώ και πάνω από μισό αιώνα με αποκλειστικό γνώμονα τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων του.
Ανάμεσα στις πλαγιές του Παρνασσού και στις ακτές του Κορινθιακού Κόλπου, σε απόσταση 164 χλμ. από την Αθήνα και 35 χλμ. από τη Λειβαδιά, βρίσκεται αυτό το κάτι σαν γαλατικό χωριό, με την υποδειγματική ρυμοτομία, τις αξιοζήλευτες υποδομές και την ενιαία αρχιτεκτονική, αμιγώς λευκής απόχρωσης. Είναι τα περίφημα άσπρα σπίτια Βοιωτίας, που από τη δεκαετία του ’60 στεγάζουν τους υπαλλήλους μιας από τις πιο εύρωστες βιομηχανίες της χώρας, της Αλουμίνιον της Ελλάδος.
Η σύμβαση για τη δημιουργία ενός εργοστασίου παραγωγής αλουμινίου με τη γαλλική εταιρία Pechiney το 1960 θεωρήθηκε από τον Τύπο της εποχής ως μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Έως τότε, ο βωξίτης, η πρώτη ύλη του αλουμινίου εξαγόταν ανεπεξέργαστος σε χώρες της Ευρώπης και στη Σοβιετική Ένωση. Το εργοστάσιο κατασκευάστηκε στον κόλπο της Αντίκυρας, στη Βοιωτία και οι Γάλλοι επενδυτές ήρθαν γρήγορα αντιμέτωποι με ένα δισεπίλυτο πρόβλημα. Οι εγκαταστάσεις βρίσκονταν μακριά από τον οικιστικό ιστό και οι εργαζόμενοι, πολλοί εκ των οποίων από την Αθήνα, έπρεπε να καλύπτουν καθημερινά πολύ μεγάλη απόσταση. Ακόμα και για τους ντόπιους όμως, αυτούς που διέμεναν στο νομό Βοιωτίας, η μετάβαση ήταν εξαιρετικά χρονοβόρα με τα μέσα της εποχής.
Η Αλουμίνιον της Ελλάδος πήρε τότε μια πρωτόγνωρη για τα ελληνικά δεδομένα απόφαση. Το 1961 ανέθεσε στον διακεκριμένο αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Κωνσταντίνο Δοξιάδη τον σχεδιασμό μιας μικρής πολιτείας για να δώσει λύση στο στεγαστικό πρόβλημα του προσωπικού. Έχοντας εικόνα από διάφορα οικιστικά σχέδια από άλλες χώρες, ο Δοξιάδης εμπνεύστηκε έναν – μοναδικό στο είδος του – οικισμό με παραδοσιακά αλλά και σύγχρονα στοιχεία, μια κωμόπολη με ομοιόμορφα λευκά σπίτια, αυστηρή ρυμοτομία σε σχήμα λατινικού «L» και μέτωπο στον Κορινθιακό Κόλπο, την παραλία Διστόμου.
Τον ίδιο απλό, δυνατό και πρωτόγονο αρχιτεκτονικό ρυθμό ακολούθησαν και οι αρχιτέκτονες που τον διαδέχτηκαν, οι Μ. Φωτιάδης, Χ. Λεμπέσης και Π. Μασουρίδης. Υπό την επίβλεψή τους έγιναν δύο ακόμη επεκτάσεις και εξελίχθηκε η μορφή της κοινότητας, που αποτελείται σήμερα από 1.072 κατοικίες σε μια έκταση 613 στρεμμάτων.
Η νέα αυτή κοινότητα απέκτησε σύντομα χαρακτήρα και φήμη για την ποιότητα ζωής των κατοίκων της. Οι υποδομές του οικισμού ήταν άλλωστε έτσι σχεδιασμένες για να προσφέρουν αυτάρκεια και αίσθηση υψηλού βιοτικού επιπέδου. Από καταβολής του ο οικισμός διέθετε ασφαλτοστρωμένο και πλακοστρωμένο δίκτυο οδών, το οποίο με την πάροδο των χρόνων επεκτάθηκε περαιτέρω. Οι δρόμοι πήραν ονόματα συγγραφέων και μυθολογικών και ιστορικών ηρώων. Για την ονοματοδοσία των συγκροτημάτων κατοικιών επιλέχθηκαν βουνά, νησιά και πόλεις. Κατασκευάσθηκαν, επίσης, κτήρια για την στέγαση σχολείων και μικρών καταστημάτων, ενώ τα Ασπρα Σπίτια είναι η έδρα και του πρώτου σταθμού βιολογικού καθαρισμού αστικών λυμάτων στην Ελλάδα.
Το 2005 η Αλουμίνιον της Ελλάδος εξαγοράστηκε από τον Ευάγγελο Μυτιληναίο, που πριν υπογράψει έθεσε απαράβατο όρο να διατηρήσουν τα Άσπρα Σπίτια την αρχική μορφή τους. Όπως αποδείχτηκε, μία από τις αταλάντευτες επιδιώξεις του ήταν και η συνεχής αναβάθμιση του οικισμού. Η εταιρεία που εξελίχθηκε σε σημαντικό κεφάλαιο για την ελληνική βιομηχανία και την εγχώρια οικονομία, ήταν και παρέμεινε άρρηκτα συνδεδεμένη με τον ρηξικεύλεθη κωμόπολη. Όσο η επιχείρηση αναπτύσσεται – πρόκειται πια για τον μεγαλύτερο καθετοποιημένο παραγωγό αλουμίνας και αλουμινίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση – τόσο αναβαθμίζεται το «σημείο αναφοράς» της.
Σήμερα, τα Άσπρα Σπίτια παραμένουν μια μπροστά από την εποχή τους κωμόπολη 3.000 περίπου κατοίκων, που εκσυγχρονίζει διαρκώς τις υποδομές της, διαθέτοντας σχολεία όλων των βαθμίδων, υπηρεσίες, εμπορικά καταστήματα, πλατείες, πολιτιστικές και αθλητικές εγκαταστάσεις και χώρους πρασίνου. Γενιές και γενιές έχουν βρει τον επαγγελματικό δρόμο τους στο γειτονικό εργοστάσιο, που εύλογα έχει εξελιχθεί σε «οικογενειακή» υπόθεση, με ισχυρά ανταποδοτικά κίνητρα. Εντός μιας περιοχής αποστειρωμένης από οικονομικές και υγειονομικές κρίσεις, όπου όλοι γνωρίζονται, όλοι μεγαλώνουν μαζί, όλοι εργάζονται για έναν κοινό σκοπό. Εκεί δημιουργούν, εκεί ερωτεύονται, εκεί ευημερούν.
menshouse
