Η Κρήτη έχει τις ιδιαιτερότητες αλλά και τις ιδιομορφίες της -όπως την διάλεκτο της. Είναι ξεχωριστή αλλά και διαφορετική. Γενικά, οι Κρητικοί το ξέρες και όσοι επισκέπτεστε το νησί γρήγορα το καταλαβαίνετε: εδώ είναι ένας άλλος κόσμος.
Θες το φαγητό; Θες τα τοπία που συνδυάζουν θάλασσα, βουνό και φαράγγι σε απόσταση ενός… τσιγάρου; Θες τα ήθη και τα έθιμα που κρατάνε από τα προϊστορικά σχεδόν χρόνια; Θες η γενναιότητα ενός λαού που έχει πολεμήσει και αντισταθεί μέσα από τους αιώνες σε δεκάδες κατακτητές;
Θες η γλώσσα; Ή μάλλον για να το πούμε πιο σωστά η κρητική διάλεκτος, η ντοπιολαλιά. Μια διάλεκτος τόσο χαρακτηριστική που ακόμα κι αν κάποιος δεν έχει ταξιδέψει ποτέ στην Κρήτη, την αναγνωρίζει. Μια διάλεκτος με τους δικούς της ιδιοματισμούς και λέξεις που έχει σμιλευτεί από όλα τα προαναφερθέντα.
Μιλώντας, λοιπόν, για τη διάλεκτο ακολουθεί ένα μικρό, εύχρηστο λεξικό για να θυμούνται οι Κρητικοί αλλά και να μαθαίνουν οι Έλληνες ταξιδιώτες στο νησί τι πάει να πει τι!
Το λεξικό για την κρητική διάλεκτο
Γιάντα= γιατί
Είντα= τι;
Επαέ= εδώ
Χοχλιοί= σαλιγκάρια
Ξάσου= έννοια σου
Απολυμάρες= τρέλες
Οντάς= πάνω δωμάτιο
Απίδια= αχλάδια
Καλογυναικάρι= νυφίτσα
Σκλώπα= κουκουβάγια
Τζισβές= μπρίκι
Χαρώ το= τι όμορφο
Κουζουλός= τρελός
Κουζουλάθηκες;= τρελάθηκες;
Μπλάβο= μπλε
Κατέχω= ξέρω
Σύντεκνος= νονός
Πέ το= πες το
Ζερβά= αριστερά
Γλάκα= τρέχα
Κύρης= πατέρας
Ψαρός= ξανθός
Σοφράς= χαμηλό στρογγυλό τραπέζι
Ανεστορούμαι= θυμάμαι
Άθος= στάχτη τζακιού
Μουζουδιά= μουτζούρα
Με φταρμίσανε= με ματιάσανε
Μια ολιά= λίγο
Καθαργά= κάθε βράδυ
Κιασές= μπωλ
Κλουθώ= ακολουθώ
Δέσπολο= μούσμουλο
Αρισμαρί= δενδρολίβανο
Κονάκι= σπίτι
Δροσονέρι – ταχινή= πρωινό
Μετόχι= εξοχικό σπίτι
Μποστάνι= λαχανόκηπος
Χλωροκουκιά= κουκιά
Μεταξεσύρω= μετακινώ
Ανεστολούχητα= αναστεναγμοί
Γιαγερμός= επιστροφή
Σκόλη= αργία
Γροικώ= ακούω
Ξανοίγω= κοιτώ
Μουρέλλο= μικρή ελιά
Τραβαγία= μπελάς
Μπουμπουριστός= ξυδάτος τηγανητός
Χαχαλιές= χούφτες
Πορτέγο= πόρτα
Πεσκέσι= δώρο
Θορρώ= βλέπω
Πάντερμος= καημένος
