Το θέμα μας είναι η διαχείριση του όρου «Αστικό και Περιαστικό Πράσινο» στη Λαμία. Ξεκινάμε με το ερώτημα:
Είμαστε ευχαριστημένοι σήμερα από την κατάσταση στη Λαμία; Ασφαλώς ΟΧΙ∙ και ο καθένας μας θα μπορούσε ν’ αναφέρει γι’ αυτό χίλια πράγματα.
Το επόμενο ερώτημα είναι επίσης: πώς μπορούμε καλύτερα; Ποιος δεν θα ήθελε να ζει σε μια πόλη με πράσινο, με πάρκα και δεντροστοιχίες, με λουλούδια και νερά, με δρόμους μεγάλους, πεζόδρομους και ποδηλατόδρομους. Είναι τελικά ουτοπία μια τέτοια πόλη σήμερα; Η απάντηση είναι δύσκολη και είναι μια πρόκληση. Μας βοηθάει πάντως να προσεγγίσουμε την πραγματικότητα και να μιλήσουμε για την ποιότητα ζωής των κατοίκων της πόλης και του δήμου της Λαμίας.
Ένα από τα σημαντικά προβλήματα των ελληνικών πόλεων – και της Λαμίας – ήταν και είναι η έλλειψη χώρων πρασίνου και χώρων αναψυχής μέσα στην κατοικημένη περιοχή. Στη Λαμία καμία δημοτική αρχή τα τελευταία πενήντα χρόνια δεν έκανε κάτι για να προστατέψει, όχι να αυξήσει, τους ελεύθερους χώρους και το πράσινο. Αυτό οφείλεται – εντελώς επιγραμματικά – στη μεγάλη αξία της γης και, κυρίως, στην έλλειψη οράματος από τους διοικούντες και τις δημοτικές αρχές, στην έλλειψη στόχων και προτεραιοτήτων, αλλά και στα διάφορα μικροσυμφέροντα και τις συντεχνίες, που επί πολλά χρόνια καθυστερούσαν την επέκταση του Σχεδίου Πόλης. Αποτέλεσμα να επικρατήσει το τσιμέντο, η ασυδοσία των καταπατητών και η οικοπεδοποίηση των πάντων.
Τι να πρωτοαναφέρουμε. Τα Πηγαδούλια με τις δεντροστοιχίες, που χάθηκαν; Το ρέμα μεταξύ της Υψηλάντη και της Καραϊσκάκη, που σκεπάστηκε για να γίνουν πολυκατοικίες πάνω στα μπάζα; Το Μυλαύλακα κατά μήκος της Τυμφρηστού, που κατά το μεγαλύτερο τμήμα του καταπατήθηκε; Τα δεκάδες οικόπεδα του Δημοσίου, που τα καταπάτησαν οι έξυπνοι και κανένας δεν ενδιαφέρεται να τα αναζητήσει; Το Αραπόρεμα, που σκεπάστηκε για να γίνουν σπίτια αλλά και το σχολικό συγκρότημα της Ανθέων; Τα ρέματα του Προφήτη Ηλία, που έγιναν δρόμοι στο πέρασμά τους από την πόλη; Την αναγνώριση, ως ιδιωτικών, των χιλιάδων στρεμμάτων δασικής έκτασης της Αφράτης και των Βόρειων Καλυβίων (Σουλάκι); Τις καταπατήσεις της κοίτης και της πλημμυρικής ζώνης του Ξηριά; Τις καταπατήσεις στην περιοχή της Αγριλιάς; Τα δεκάδες αιωνόβια δέντρα, που οδηγήθηκαν στο θάνατο συνειδητά και παράνομα; Την Πλατεία Ελευθερίας, που την κατάντησαν «δεξαμενή»; Την καταστροφή των διατηρητέων νεοκλασικών κτιρίων; Αυτά δεν έγιναν αιώνες πριν. Έγιναν τα τελευταία χρόνια και κάποιοι έχουν συγκεκριμένες ευθύνες γιατί έπαιξαν και παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στα δρώμενα της πόλης. Παρά τις αναμφισβήτητες διαπιστώσεις, δεν φαίνεται να υπάρχει πολιτική βελτίωσης.
Θα προσπαθήσω με προτάσεις να σκιαγραφήσω τις δυνατότητες, που έχει η αυτοδιοίκηση, ο δήμος εν προκειμένω, αξιοποιώντας και τον πολίτη, να προσπαθήσει να λύσει τέτοια θέματα, που σήμερα παρουσιάζονται σαν άλυτα προβλήματα Και προπαντός να προσπαθήσουμε, όλοι μαζί, να προσεγγίσουμε το ζήτημα του οράματος. Τι πόλη θέλουμε, πώς μπορούμε να δούμε τη Λαμία και τα χωριά της μετά από δέκα, είκοσι και πενήντα χρόνια. Με βάση αυτή τη σκέψη και με την επιστήμη της πρόβλεψης, θα μπορούσαμε, ίσως, να οδηγηθούμε στην απάντηση. Όχι όμως με γενικόλογες εκθέσεις ιδεών…
Λέω λοιπόν, επιχειρώντας να απαντήσω σ’ αυτό, ότι είναι απαραίτητο σήμερα η προώθηση και η υλοποίηση ενός ΣΧΕΔΙΟΥ, που να στοχεύει στην προστασία και την αναβάθμιση του περιβάλλοντος, στην αύξηση του πρασίνου μέσα στην πόλη και γύρω από αυτή, στην προστασία και την αύξηση των κοινοχρήστων χώρων και τη δεντροφύτευση των περιαστικών ελεύθερων δημοσίων εκτάσεων. Ο «καλλικρατικός» Δήμος πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ένα ενιαίο σύνολο διαμορφώνοντας το όραμα για την πόλη και το δήμο της επόμενης 50ετίας. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να ανατρέψουμε, σε ένα βαθμό, την κατάσταση, που δημιουργήθηκε τα τελευταία πενήντα «δίσεκτα» χρόνια…
ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΩΣ ΣΤΟΧΟ:
– την ενοποίηση του αστικού πρασίνου και τη διασύνδεσή του με το περιαστικό και τους ορεινούς όγκους, που περιβάλλουν την πόλη, ώστε να δημιουργηθεί ένα εκτεταμένο δίκτυο «πράσινων διαδρόμων και διαδρομών».
– την προστασία της γεωργικής γης, των δασών, των υγροτόπων και των άλλων στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος.
– την προστασία των περιοχών με ιδιαίτερα οικολογικά χαρακτηριστικά, που κινδυνεύουν με υποβάθμιση (Γοργοπόταμος, Δέλτα του Σπερχειού – υγροβιότοπος Μαλιακού, Ιαματικές Πηγές Θερμοπυλών και Δαμάστας, Ξηριάς, Παλαιά Δεξαμενή Λαμίας, παραποτάμιο δάσος του Σπερχειού, Λόφος του Κάστρου, Ισαδάκι, Προφήτης Ηλίας κ α).
-Την προστασία των στοιχείων ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς με την αποτύπωση, προστασία και ανάδειξη όλων των αρχαιολογικών και ιστορικών στοιχείων της γεωγραφικής έκτασης του δήμου, ακόμα και των πλέον ασήμαντων (οι Θερμοπύλες, το Γεφύρι της Αλαμάνας, η ιστορική γέφυρα του Γοργοποτάμου, το Ναρθάκι, ο Σταυρός, η Αγία Παρασκευή, η Τραχίνα, ο Κούβελος, το Μονοπάτι των Σιδηροδρομικών, η παλιά γέφυρα του Ασωπού κ α).
– τη δημιουργία ενός Ολοκληρωμένου Σχεδίου διαχείρισης και προστασίας των υδατικών πόρων της γεωγραφικής έκτασης του Δήμου.
– την αντιπλημμυρική προστασία και θωράκιση της πόλης και των οικισμών.
– Παρεμβάσεις, που αναφέρονται στο σύνολο του Αστικού και Περιαστικού χώρου της πόλης της Λαμίας και σε περιοχές όπως ο Λόφος Μιχαήλ και Γαβριήλ, ο Λόφος του Κάστρου, το βόρειο τμήμα της πόλης στα όρια με το Ισαδάκι, τα Νταμάρια δίπλα στο Νεκροταφείο, τα Νταμάρια στη Μεγάλη Βρύση, τα λατομεία, η οδός Δυοβουνιώτου, η Σιδηροδρομική Γραμμή, ο χώρος της ΠΕΛ και του Χαλκιοπούλιου, τα δύο στρατόπεδα, ο Ξηριάς, ο Μυλαύλακας.
ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ:
– Δημιουργία Πάρκου «Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης» σε δημοτικό ή δημόσιο χώρο κοντά στα όρια της πόλης.
– Ανάπλαση των Νταμαριών και των Λατομείων με την αποκατάσταση του φυσικού τους ανάγλυφου, την αναδάσωση, την κατασκευή χώρων Άθλησης και Αναψυχής.
– Μετεγκατάσταση των Στρατοπέδων και απόδοση του συνόλου των εκτάσεων, στο Δήμο.
– Προστασία των ορεινών όγκων γύρω από την Λαμία και διάνοιξη μονοπατιών για πρόσβαση και πεζοπορίες με σήμανση από τις κεντρικές οδικές αρτηρίες.
– Δημιουργία ζωνών πρασίνου και μονοπατιών κατά μήκος του Ξηριά και δημιουργία Βοτανικού Κήπου.
– Δημιουργία χώρων υποδοχής, χώρων αναψυχής, πεζοπορίας και ποδηλάτου κατά μήκος του Σπερχειού, ιδιαίτερα στο τμήμα μεταξύ Αμουρίου, Σταυρού και Κόμματος.
– Οριοθέτηση, διατήρηση και αναβάθμιση των ρεμάτων, που ανήκουν στη γεωγραφική έκταση του Δήμου, που μπορούν να υποδεχθούν σημαντική βλάστηση.
– Ψηφιακή Αποτύπωση και προστασία των περιαστικών δασών, δημοσίων και ιδιωτικών, με τη βοήθεια των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) (μελέτη πυροπροστασίας, χρήσεις γης, ρέματα, μονοπάτια και πεζοπορίες, χώροι αναψυχής).
– Φύτευση των ελεύθερων χώρων, των χώρων πρασίνου όλων των κατηγοριών με προτεραιότητα στους λόφους γύρω από την πόλη.
ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΠΡΑΣΙΝΟ:
Δύο από τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι περιαστικές εκτάσεις είναι το ιδιοκτησιακό πρόβλημα και η αυθαίρετη δόμηση. Είναι γεγονός ότι και το ελάχιστο τετραγωνικό της περιαστικής Λαμίας διεκδικείται από τους αιώνιους «έξυπνους». Οι προσπάθειες πρέπει να στραφούν: Στην επίλυση των ιδιοκτησιακών ζητημάτων και την κατάρτιση οριστικού Κτηματολογίου και Δασικού Κτηματολογίου με ταχύτερες διαδικασίες και με την εποπτεία και παρακολούθηση του Δήμου, που μπορεί να παρεμβαίνει, ως έχων ιδιαίτερο έννομο συμφέρον, για να προστατέψει το κοινωνικό αγαθό, τους ελεύθερους χώρους. Επιπλέον στην αντιπυρική προστασία του περιαστικού πρασίνου, τις χωροταξικές ρυθμίσεις των χρήσεων γης, τον έλεγχο της αυθαίρετης δόμησης, τη βελτίωση του πρασίνου με αναδασώσεις, την οργάνωση χώρων αναψυχής.
ΚΛΕΙΝΟΝΤΑΣ:
Αυτές είναι κάποιες προτάσεις. Ο καθένας μπορεί να έχει ακόμα περισσότερες στο μυαλό του. Προτάσεις λοιπόν υπάρχουν. Το ζήτημα είναι πως θα γίνουν πράξη. Δεν υπάρχουν έτοιμες συνταγές. Όμως η ενεργοποίηση του πολίτη, βάζοντάς τον στο κέντρο του προβλήματος, δίνει μια δυναμική και μια ελπίδα. Αρκεί να τον εμπιστευτούμε. Να πάψει η εκάστοτε δημοτική αρχή να βλέπει καχύποπτα κάθε συλλογική δράση και να την καταδικάζει ή να την αγνοεί ή ακόμα χειρότερα να την πολεμάει. Είχαμε τέτοια παραδείγματα αρκετά στο παρελθόν. Αναφέρω μερικά σαν δείγματα και μόνο:
– Λατομεία: Είχαμε την απαξίωση περιουσιακών στοιχείων, σκόνες, φορτηγά ξεσκέπαστα μέσα στη συνοικία της Νέας Μαγνησίας, παράνομη λειτουργία, απειλή της υγείας των κατοίκων και τόσα άλλα, γνωστά σε όλους μας. Τα τότε συνοικιακά συμβούλια των όμορων συνοικιών στη γωνία, οι κάτοικοι αντιμέτωποι με τους ιδιοκτήτες των λατομείων και τις υπηρεσίες, δικαστήρια χωρίς καν νομική υποστήριξη από το Δήμο. Το πρόβλημα παραμένει έως σήμερα με άλλες μορφές∙ αλλά παραμένει…
– Ξηριάς: Μια αδιαφορία και ένα συνεχιζόμενο «έγκλημα» για το ρέμα, το οποίο είναι μέσα στον αστικό ιστό της πόλης. Οι πολίτες βρέθηκαν μόνοι τους με προσφυγές στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στον τότε Συνήγορο του Πολίτη και στα δικαστήρια. Η κατάσταση δεν άλλαξε έως και σήμερα. Ούτε οριοθέτηση έγινε του Ξηριά, ούτε ένα συγκεκριμένο σχέδιο προστασίας, αντιπλημμυρικής θωράκισης και ανάπλασης.
– Περιαστικό δάσος: Έγινε η ιδιωτικοποίηση τεραστίων δασικών εκτάσεων, όπως έγιναν και γίνονται προσπάθειες για οικοπεδοποίηση και μιλάμε για τα εφτά χιλιάδες στρέμματα στην περιοχή Αφράτη και τα πέντε χιλιάδες στρέμματα στα βόρεια Καλύβια κλπ.
– Ελεύθεροι χώροι: Κινήσεις πολιτών αντιμέτωποι με τον ίδιο το δήμο, όπως με το Λόφο Μιχαήλ και Γαβριήλ.
– Σπερχειός: Μαθητές, σχολεία, Κινήσεις Πολιτών με ανακοινώσεις και εκδηλώσεις για την προστασία του ποταμού, στου κουφού την πόρτα.
– Ηχορύπανση: Υποσχέσεις και μόνο υποσχέσεις στις προτάσεις των Κινήσεων Πολιτών.
– Παλιά Δεξαμενή Λαμίας, Μυλαύλακας, Μύλοι Μουζέλη, Δημοτική Αγορά: Τα ίδια…
Κατά τη γνώμη μου η απουσία και η περιθωριοποίηση του ενεργού πολίτη ξεκινάει από τις εκλογές και από την ίδια τη συγκρότηση των συνδυασμών και των υποψηφίων. Ποιο είναι το κύριο χαρακτηριστικό των εκλογών σήμερα; Οι κομματικοί μηχανισμοί αναδεικνύουν τους υποψηφίους για να καταγραφούν οι κομματικές δυνάμεις σε τοπικό επίπεδο. Ποιος ενεργός πολίτης δεν το αντιλαμβάνεται και δεν νιώθει την καταπίεση; Οι ψηφοφόροι, παγιδευμένοι στο σκηνικό αυτό, δύσκολα ξεπερνούν με την ψήφο τους τις λογικές της αντιπαράθεσης των κομματικών μηχανισμών για να διακριθούν οι ικανοί, αυτοί που έχουν να πουν κάτι διαφορετικό, κάτι φρέσκο. Κλειδί εδώ είναι ίσως –όσο και αν κατηγορήθηκε και υπονομεύτηκε- η ανάδειξη των δημοτικών συμβούλων με την απλή αναλογική και η έμμεση εκλογή του δημάρχου από το δημοτικό συμβούλιο, για να απελευθερωθούν οι δυνάμεις εκείνες, που δεν υποκύπτουν σε μηχανισμούς και δεν προκύπτουν από μηχανισμούς.
Έτσι μπορεί να εξασφαλιστεί, σε ένα βαθμό, μια ουσιαστικότερη συμμετοχή του πολίτη και να αποκτήσει θεσμικό ρόλο. Όχι μόνο στα χαρτιά, όπως οι Επιτροπές Διαβούλευσης, αλλά με πιο αυθόρμητες εκφράσεις και με βάση τα προβλήματα, χωρίς «υπηρεσιακή» αντιμετώπιση, αλλά με πρωτοβουλίες και συνεργασίες σε ένα πραγματικό πολύμορφο «κέντημα» ανθρώπινης δράσης. Θεματικές κινήσεις πολιτών, επιτροπές γειτονιάς, επιτροπές τετραγώνων για συγκεκριμένα θέματα, με επιμέρους δημοψηφίσματα και ανάλυση κινήτρων. Συνέδρια και ημερίδες με προτάσεις από τα κάτω και με την ουσιαστική συμμετοχή των δημοτών. Δεν χρειάζεται να γίνονται από τα πάνω. Ποτέ να μη γίνουν, αν δεν είναι προτάσεις από τα κάτω κι αν δεν είναι αποτέλεσμα ανάγκης∙ καταντάει υπηρεσιακή υποχρέωση.
Φαντάζει όλη αυτή η περιγραφή ως ουτοπία. Ναι, αλλά «δεν μπορούμε να λύσουμε τα προβλήματα που εμείς δημιουργήσαμε με τον ίδιο τρόπο σκέψης που τα δημιούργησε», μας λέει ο Αϊνστάιν.
Λαμία, 15.7.2020
Στέφανος Σταμέλλος
