Ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της ιστορίας της Αλβανίας και των ελληνοαλβανικών σχέσεων την περίοδο 1945-1991, είναι ο κύριος Σταύρος Γ. Ντάγιος. Κατά την άποψή μας, είναι ο άνθρωπος που γνωρίζει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλου την συγκεκριμένη περίοδο. Ο κύριος Ντάγιος, είναι διδάκτωρ Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Ανάμεσα στα βιβλία που έχει γράψει μέχρι σήμερα, είναι και τα εξής: “Η διεθνής διάσταση της ρήξης E-Hoxha-J.B. Tito και η λήξη του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου 1945-1949” (2004), “Ελλάδα και Αλβανία: 50 χρόνια αμοιβαίας δυσπιστίας” (2015), “Ο Νίκος Ακριβογιάννης και η δίκη των αεροπόρων” (2017), “Έλληνες πρόσφυγες στην Αλβανία 1945-1990” (2017), “Νίκος Ζαχαριάδης- Ενβέρ Χότζα: Συνεργασία και μυστικές συμφωνίες του ΚΚΕ με την Αλβανία, 1943-1974”, (2019). Τα τέσσερα τελευταία βιβλία, κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Literatus.
Πρόσφατα, από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του Σταύρου Γ. Ντάγιου, με τίτλο “Κυνηγώντας χίμαιρες: ΑΛΒΑΝΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΦΥΓΑΔΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1945-1991” (2021). Τα βιβλία του κύριου Ντάγιου, έχουν αποτελέσει στο παρελθόν πολύτιμη πηγή για άρθρα μας στο protothema.gr, τα οποία προκάλεσαν ζωηρή αίσθηση και είχαν μεγάλη αποδοχή από τους αναγνώστες μας.
Ζητήσαμε από τον κύριο Ντάγιο, να γράψουμε ένα άρθρο με στοιχεία από το νέο του βιβλίο. Πρόθυμα κι ευγενικά όπως πάντα, μας έδωσε την άδεια και τον ευχαριστούμε θερμά γι’ αυτό. Πολύ σύντομα, θα μιλήσουμε μαζί του και για το νέο του βιβλίο και η συνέντευξή του θα δημοσιευθεί στο protothema.gr
Η ελληνοαλβανική μεθόριος
Έχουμε επανειλημμένα αναφερθεί στην ελληνοαλβανική μεθόριο, ιδιαίτερα στην Ήπειρο και στο πόσο δύσκολο είναι να φυλαχτεί. Στο νέο βιβλίο του, ο Σταύρος Ντάγιος δίνει ακριβή στοιχεία. Η ελληνοαλβανική μεθόριος από το τριεθνές στις Πρέσπες, ως τον όρμο της Φτελιάς, απέναντι από την Κέρκυρα εκτείνεται σε μήκος 349 χιλιομέτρων.
Είναι οροθετημένη μόνο με κανονικά ορόσημα (κύριες πυραμίδες), όπως είχαν οριστεί με το “Πρωτοκόλλον Διαχαράξεως Ελληνοαλβανικής Μεθόριου Φλωρεντίας της 27ης Ιανουαρίου 1925”, τα οποία ήταν συνολικά 177. Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο αυτό, η μεθόριος έχει χωριστεί σε τρεις τομείς: ο πρώτος ξεκινά από το τριεθνές, στις Πρέσπες και καταλήγει στην κορυφή του υψοδείκτη 2036 του Μπανταρός και στον οποίο υπάρχουν 69 ορόσημα, ο δεύτερος ξεκινά από την κορυφή 2036 του Μπανταρός και φτάνει στη συμβολή των ποταμών Σαρανταπόρου και Αώου (Βογιούσας), που προσδιορίστηκαν επί τόπου με 29 κανονικά ορόσημα και ο τρίτος από τη συμβολή των ποταμών Αώου-Σαρανταπόρου, καταλήγει στον όρμο της Φτελιάς. Και σ’ αυτόν τον τομέα, τα σύνορα προσδιορίστηκαν επί τόπου (in loco), με 79 κανονικά ορόσημα.
Εκτός από τα χερσαία σύνορα όμως, Ελλάδα και Αλβανία έχουν και υδάτινα. Τα λιμναία σύνορα υποδεικνύονται με φωτεινή σήμανση, ενώ σε ποτάμια και ρέματα, ως οροθετική γραμμή νοείται η μέση (γραμμή) της βασικής ροής. Σε πλεύσιμα ποτάμια, η διαχωριστική γραμμή εννοείται στο βαθύτερο μέρος της κοίτης. Τέλος, στα παράκτια σύνορα, η οροθέτηση επεκτείνεται σε 15 μίλια.
Πώς φυλάσσονταν τα σύνορα από τους Αλβανούς;
Όπως γράφει ο Σταύρος Ντάγιος, η αλβανική μεθόριος φυλασσόταν από τις συνοριακές δυνάμεις οι οποίες υπάγονταν στην Διεύθυνση των Συνόρων του Υπουργείου Εσωτερικών, το οποίο είχε τρεις «στυλοβάτες»: εθνική ασφάλεια, Αστυνομία και μεθόριο.
Το «Όπλο των συνόρων» συγκροτήθηκε με χωριστή διοίκηση στις 25 Απριλίου 1945, αλλά οι πρώτοι σταθμοί κατασκευάστηκαν μετά τον Δεκέμβριο του 1945 και στο μεσοδιάστημα τα σύνορα φυλασσόταν με περιπολίες. Ως το 1948-49, η φύλαξη των συνόρων είχε ανατεθεί στις Μεραρχίες Προστασίας του Λαού. Στη συνέχεια, το αλβανικό Υπουργείο Εσωτερικών αναδιοργάνωσε το Επιτελείο των συνόρων και της δίωξης, το οποίο μετονομάστηκε σε «Διεύθυνση των συνόρων του Υπουργείου Εσωτερικών».
Το 1967, ολοκληρώθηκε η κατασκευή του «ανασχετικού φράχτη» κατά μήκος της οροθετικής γραμμής, εξοπλισμένου με συστήματα εκπομπής σημάτων σε απόσταση 250-550 μέτρων σε περίπτωση παραβίασης της περιοχής, που ονομάστηκε «Εμπόδια ηλεκτροσήμανσης» (“Pengesa electrosinjalizuese”- PES’’) και δεν είχε μόνο αποτρεπτικό ρόλο για πιθανή διαφυγή αλλά η βασική του χρήση ήταν η «τεράστια ψυχολογική τρομοκράτηση» των… υποψήφιων φυγάδων. Φυσικά ο φράχτης δεν ήταν ο μόνος στο τέως Ανατολικό μπλοκ. Συνολικά σε όλες τις χώρες που βρισκόταν υπό σοβιετική επιρροή, οι φράχτες με συρματοπλέγματα είχαν μήκος 12.000.000 μίλια ( περισσότερα από 19.200.000 χιλιόμετρα)! (Mark Piros, ‘’The disillusioned: Twelve Million refugees from Communism’’, Οκτώβριος 1959).
Ο «παράδεισος» του Χότζα
Σε όλες τις χώρες του τέως Ανατολικού μπλοκ, είχαν θεσπιστεί ανελεύθερα καθεστώτα. Τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, άλλαξαν απλώς χέρια και μετονομάστηκαν σε «στρατόπεδα σωφρονισμού». Συνολικά στις κομμουνιστικές χώρες, λειτουργούσαν περίπου 500 στρατόπεδα συγκέντρωσης και φυλακές. Το 1945, είχαν επιστρέψει στην ΕΣΣΔ 1.700.000 κρατούμενοι από ναζιστικά στρατόπεδα, ενώ το 1953, ο αριθμός των επαναπατρισθέντων έφτασε τα 5.500.5000.20% από αυτούς, περισσότεροι δηλαδή από 1.100.000 ,φυλακίστηκαν με τη μέγιστη ποινή των 25 ετών ή εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες από αμφίβολης νομιμότητας και εγκυρότητας στρατοδικεία του σοβιετικού καθεστώτος. Αλλά και τα υπόλοιπα σταλινοποιημένα καθεστώτα της Ανατολικής Ευρώπης, υιοθετώντας τις ίδιες εγκληματικές πρακτικές, δημιουργούσαν «βασίλεια τρόμου», τα οποία κατάφεραν να επιβιώνουν με αποτελεσματικούς μηχανισμούς πολιτικής καταστολής. Είναι γνωστή άλλωστε η κατάληξη των αποτυχημένων επαναστάσεων στις χώρες αυτές…
Η Αλβανία ήταν μια ιδιάζουσα περίπτωση. Στην κορυφή της κυβερνητικής και κομματικής εξουσίας βρισκόταν ο Ενβέρ Χότζα, ο οποίος, όπως και ο Στάλιν, νοιαζόταν αποκλειστικά για την παραμονή του στην εξουσία και την ατομική του ακεραιότητα, χρησιμοποιώντας δόλια τη μαρξιστική ιδεολογία για να παγιώσει τη θέση του.
Ο Σταύρος Ντάγιος, στο νέο βιβλίο του, είναι καταπέλτης: «Ο σταλινικός ως το τέλος Χότζα υπήρξε ένας αχαλίνωτος τύραννος στην ανήθικη επιζήτηση της εξουσίας, ο οποίος επέβαλε επιθετικά το έθνος, εξισωμένο με τη δεσποτεία του και την υστερική ηγετική του λατρεία. Όποιος αμφισβητούσε την αυθεντία του κατέληγε στον κάλαθο των απορριμμάτων και στη συνέχεια φονευόταν».
Οι άνθρωποι του Χότζα, όπως μας έχουν αναφέρει Βορειοηπειρώτες που έζησαν υπό το αυταρχικό καθεστώς του, έλεγαν ότι «εδώ, στην Αλβανία, είναι ο παράδεισος και στην Ελλάδα η κόλαση». Αμφιβάλλουμε αν και οι ίδιοι πίστευαν αυτά που έλεγαν… Ποιος ήταν όμως ο «παράδεισος του Χότζα»;
Γράφει ο Σ. Ντάγιος: «Από την άλλη, στην καθημερινή ζωή, στην οποία επικρατούσε κατήφεια, τίποτε δεν δικαιολογούσε τον άκρατο ενθουσιασμό της προπαγάνδας». Η εργατική τάξη, κυβερνούσε τη χώρα, μόνο στη θεωρία. Το καθεστώς Χότζα εκμεταλλευόταν τη μισθωτή εργασία, οι υπερωρίες των εργατών «βαφτίζονταν» «εθελοντική παροχή», υπήρχαν επίσης βιομηχανική επιστράτευση, απαγόρευση δικαιωμάτων απεργίας και διαμαρτυριών, φυλακές για τους… ενοχλητικούς, μείωση απολαβών στα εργοτάξια τα οποία λειτουργούσαν με πρωτόγονη τεχνολογία και φυσικά ποτέ δεν είχαν αποδόσεις κέρδους…
Και ένα τέτοιο καθεστώς δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τους ρουφιάνους του (η λέξη είναι ιταλικής προέλευσης ruffianο, χρονολογείται στα ιταλικά από τον 13ο αιώνα και σύμφωνα με το κορυφαίο ιταλικό λεξικό LO ZINGARELLI είναι άγνωστης ετυμολογίας). Ένας στρατός κατασκόπων και καταδοτών, ήταν έτοιμος να «καρφώσει» στο καθεστώς οποιαδήποτε «τάση» δυσαρέσκειας και να στείλει στις φυλακές τους θιασώτες της…
Δολοφονίες Βορειοηπειρωτών που επιχείρησαν να δραπετεύσουν από τον «παράδεισο του Χότζα»
Ως το 1939, βασικό χαρακτηριστικό των Αλβανών ήταν η μετανάστευσή τους σε άλλες χώρες. Η αλβανική διασπορά ακόμα και σε χώρες όπως οι Η.Π.Α., ήταν σημαντική. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την ανάληψη της ηγεσίας από τον Χότζα, η μετανάστευση έγινε σταδιακά πράξη μειοδοσίας και απιστίας, λιποταξίας από τον κοινό σκοπό και πράξη κολάσιμη και καταδικαστέα. Κατά την κομμουνιστική βιβλιογραφία, ήταν μιάσματα, μειοδότες, «απατεώνες χωρίς διαβατήριο» και «περιττώματα του έθνους» (!).
Και η δεξιά βιβλιογραφία όμως, αναφερόταν σε «ανδρείκελα και μυστήριους κοντοπίθαρους» (!). Οι φυγάδες χρησιμοποιήθηκαν κι από τις δύο ιδεολογίες, για εξυπηρέτηση των σκοπών τους. Και όμως, ήταν απλοί άνθρωποι, που το μόνο που ζητούσαν ήταν ελευθερία και μία καλύτερη ζωή… Φυσικά, οι Βορειοηπειρώτες είχαν ακόμα χειρότερη μεταχείριση από τους Αλβανούς. Οι συμφωνίες και οι συνθήκες που είχε υπογράψει η γειτονική χώρα και έδιναν κάποια δικαιώματα στην ελληνική μειονότητα, είχαν καταπατηθεί πολύ πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με την γνωστή, διαχρονική ανοχή και αδράνεια των ελληνικών κυβερνήσεων, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα… Ίσως αυτή η ανοχή και η αδράνεια, να είναι από τα ελάχιστα στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι όντως το ελληνικό κράτος έχει συνέχεια.
Όπως γράψαμε στο άρθρο μας για το Πωγώνι (4/1/2020), είχαμε αναφερθεί στην Κοσοβίυσα, το χωριό που χωρίστηκε στα δύο και μοιράστηκε σε δύο κράτη (Ελλάδα και Αλβανία), κατά τη χάραξη των ελληνοαλβανικών συνόρων (επί χάρτου…). Πρόκειται μάλλον για παγκόσμια πρωτοτυπία.
Στα τμήματα 2 και 3 της ελληνοαλβανικής μεθορίου, έγιναν τα πιο ειδεχθή εγκλήματα αλλά και βέβηλες πράξεις σε βάρος των θυμάτων. Στις 26 Αυγούστου 1946, συνοριοφύλακες της Κοσοβίτσας, στην οποία αναφερθήκαμε παραπάνω, σκότωσαν τη Μαρίκα Νάτση που επιχείρησε να διαφύγει στην Ελλάδα και την έθαψαν πρόχειρα. Ο θείος της, Παύλος Κατσούλας, έχοντας βάσιμες υποψίες ότι η άτυχη κοπέλα βιάστηκε ομαδικά, ζήτησε να γίνει εκταφή του πτώματος της και να εκτεθεί δημόσια για να δει ο κόσμος την κακοποίησή της. Η απάντηση ήταν: φυλάκιση και καταδίκη από το Στρατοδικείο του Αργυροκάστρου…
Τον Φεβρουάριο του 1949, επίλεκτοι καταδρομείς της Ασφάλειας μαζί με συνοριοφύλακες, σκότωσαν στα σύνορα κοντά στο παραμεθόριο χωριό Σωτήρα, την Αθηνά Καλέγια, τη μητέρα της Καλλιόπη και την Αθηνά Τέρπου. Παρών στην αποτρόπαια πράξη, ήταν ο 16χρονος Λάζαρος Καλέγιας, γιος της Αθηνάς. Οι Αλβανοί τον συνέλαβαν και τον καταδίκασαν για προδοσία κατά της πατρίδας! Οι συγχωριανοί των άτυχων γυναικών, κατήγγειλαν ότι αυτές κακοποιήθηκαν πριν τη δολοφονία τους (AMPB, V. 1949, D. 6341, Δικαστικός Φάκελος Λάζου Καλέγια (Llazo Kaleja). Η συντομογραφία AMPB, αφορά τα αρχεία του Αλβανικού Υπουργείου Εσωτερικών.
Βέβαια, την ίδια εποχή που αθώες Βορειοηπειρώτισσες βιάζονταν και δολοφονούνταν στα ελληνοαλβανικά σύνορα, επειδή προσπάθησαν να έρθουν στην Ελλάδα, οι άνδρες του ΔΣΕ μπαινόβγαιναν ελεύθερα όποτε ήθελαν, ένοπλοι φυσικά, στην Αλβανία, που αποτελούσε βάση και πηγή τροφοδοσίας τους. Δεν ήταν λίγες οι φορές που οι αντάρτες του ΔΣΕ επιδίδονταν και σε λαθρεμπόριο. Βέβαια, ο «Ριζοσπάστης», έδινε συγχωροχάρτια στην Αλβανία: «Ο αλβανικός λαός ποτέ δεν κτύπησε τον γενναίο ελληνικό», φύλλο της 4/8/1946, σελ. 4.
Οι προσπάθειες διαφυγής των Βορειοηπειρωτών από το κολαστήριο του Χότζα, αυτός είναι ο σωστός όρος, συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια. Κάποιοι κατάφεραν να φτάσουν στην Ελλάδα, κάποιοι δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ.
Τον Μάρτιο του 1953 ο Σπυράκος Σιδέρης με τη σύζυγό του, καταγόμενοι από τη Δρόβιανη, επιχείρησαν να δραπετεύσουν». Δολοφονήθηκαν όμως στα σύνορα, στο Μπογάζι του Ραντατιού και αφού βεβηλώθηκαν, τα πτώματά τους σύρθηκαν στα χωριά της Γλύνας και του Λιμπόχοβου για παραδειγματισμό. Την ίδια τύχη είχαν το 1954 οι Παναγιώτης Μπότος και Μιχαήλ Ξιούρας.
Το 1958, ο Σπυρίδων Πέγιος συνελήφθη στα σύνορα και προτίμησε να κόψει τον λαιμό του με μαχαίρι για να μην μείνει αιχμάλωτος. Το 1985, ο Σωτηράκης Νάστος και ο Γιώργης Σόλας από τη Χιμάρα, επιχείρησαν να δραπετεύσουν με αυτοσχέδια λέμβο. Βρέθηκαν νεκροί στα Εξαμίλια τα Αγίων Σαράντα. Αλβανοί λιμενικοί, περισυνέλεξαν τα πτώματα και τα βεβήλωσαν περιφέροντάς τα δεμένα σε σκάφος, μπροστά στα μάτια των έντρομων κατοίκων.
Στις 6/12/1983, δολοφονήθηκε ο νεαρός Οδυσσέας Κόκολης. Το πτώμα του προσδέθηκε σε γεωργικό τρακτέρ και περιφερόταν βεβηλωμένο σε χωριά της Δρόπολης προς παραδειγματισμό. Τέλος, στις 14/6/1990 ο 26χρονος Θωμάς Μπότης από τη Βόδριτσα του Αργυροκάστρου, συνελήφθη ακινητοποιήθηκε και δολοφονήθηκε με λιθοβολισμό, δεμένος στα σύρματα. Μετά την πτώση του καθεστώτος, ένας συνοριοφύλακας που συμμετείχε στο έγκλημα, από τύψεις, οδήγησε την οικογένεια του Μπότη στον τόπο του εγκλήματος. Η σορός του, ήταν ακόμα συρματοδεμένη…
Το εντυπωσιακό είναι, ότι οι Αλβανοί δολοφονούσαν Βορειοηπειρώτες και μέσα στην Ελλάδα! Αλβανοί καταδρομείς και συνεργάτες της Ασφάλειας, καταδίωκαν τους δραπέτες και στη χώρα μας! Ένας από αυτούς, με καταγωγή από το Πίλουρι, βρέθηκε νεκρός στην Ηγουμενίτσα, το 1973! Μετά το 1991 βέβαια, οι αποδράσεις ήταν μαζικές και ήταν αδύνατο να ελεγχθούν από τους Αλβανούς…
Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες του κειμένου, στάλθηκαν αποκλειστικά για το άρθρο και το protothema.gr από τον κύριο
Ντάγιο. Σ’ αυτές βλέπετε: Τον δολοφονημένο Παντελή Μερτίρι στη μεθόριο (31/10/1987), τα αδέλφια Νικόλα από τη Χιμάρα που δραπέτευσαν με βενζινάκατο στην Κέρκυρα (1953) και τμήμα του περιβόητου φράχτη…
Οι έγχρωμες φωτογραφίες, είναι τραβηγμένες από την ελληνοαλβανική μεθόριο. Στο βάθος, βλέπετε τοπία της Αλβανίας στη Β. Ήπειρο. Ευχαριστούμε θερμά τον πρόεδρο του Πολιτιστικού Εξωραϊστικού Συλλόγου Καστάνιανης, κύριο Δημήτριο Παπαγιάννη και τους Γιώργο Βασιλείου, Εύη Παπαγιάννη και Παναγιώτη Καλαμπόκα για την παραχώρησή τους.
Πηγή του σημερινού άρθρου είναι το βιβλίο του Σταύρου Γ. Ντάγιου ,«Κυνηγώντας χίμαιρας: ΑΛΒΑΝΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΦΥΓΑΔΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1945-1991», εκδόσεις LITERATUS, Θεσσαλονίκη, Ιανουάριος 2021.
Ευχαριστούμε θερμά και πάλι τον κύριο Ντάγιο και πολύ σύντομα θα μας πει και ο ίδιος περισσότερα για το βιβλίο του.
protothema.gr
