Μία από τις ήσυχες ζεστές νύχτες στα μέσα Οκτωβρίου, το πολύπαθο στέγαστρο Καλατράβα στο ΟΑΚΑ μετατράπηκε στο πιο παράξενο Airbnb της Αθήνας. Μια ομάδα παράτολμων νεαρών κατάφερε να ξεφύγει από την προσοχή των υπευθύνων ασφαλείας του Ολυμπιακού Σταδίου, εισχώρησε στο εσωτερικό των μεγάλων σωλήνων του στεγάστρου και πέρασε εκεί τη νύχτα σε αιώρες τις οποίες είχαν μαζί τους.
Ενας εξ αυτών μάλιστα κατάφερε να ανοίξει την ειδική καταπακτή και περπάτησε στο πάνω μέρος της αψίδας, χωρίς να έχει πάρει κάποιο μέτρο προφύλαξης και με την παραμικρή λανθασμένη κίνηση να παραμονεύει να τον οδηγήσει σε βέβαιο θάνατο. Το μόνο βέβαιο πάντως υπήρξε το γεγονός ότι οι νεαροί κατάφεραν να γίνουν το talk of the town. Σε συνεργασία με φίλους τους στο έδαφος κατέγραψαν με drone το ριψοκίνδυνο εγχείρημα.
Και με ανάρτησή τους στον λογαριασμό τους στα social media έγιναν όσο viral επιθυμούσαν δημιουργώντας τον δικό τους αστικό μύθο και σκανδαλίζοντας την ελληνική κοινή γνώμη, που για πρώτη φορά βρέθηκε μπροστά -με τόσο iconic τρόπο- στο φαινόμενο του urban exploration. Ή urbex, για όσους εδώ και λίγα χρόνια είναι πιο εξοικειωμένοι με ένα καινούριο φαινόμενο που γνωρίζει εκρηκτική εξάπλωση σε όλο τον κόσμο και κουβαλά μαζί του μπόλικη αδρεναλίνη, όμορφες ιστορίες και κάποιες φορές παράλογο ρίσκο. Και -ενδεχομένως- κάποια μπλεξίματα με τον νόμο.
Εκρηκτική εξάπλωση
Τι είναι λοιπόν το urbex ή, επί το ελληνικότερον, αστική εξερεύνηση; Πρόκειται για ένα εν εξελίξει κοινωνικό φαινόμενο που πήρε μεγαλύτερη έκταση την τελευταία δεκαετία, κυρίως, μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα. Αφορά μια ποικιλία δραστηριοτήτων που περιλαμβάνουν την εξερεύνηση ανθρωπογενών κατά κύριο λόγο κατασκευών οι οποίες βρίσκονται συνήθως σε αστικό περιβάλλον. Αυτές μπορεί να είναι οτιδήποτε, από εργοστάσια, νοσοκομεία και σχολεία μέχρι σήραγγες (για παράδειγμα, οι κατακόμβες στη Ρώμη και το Παρίσι), παρατημένα λούνα παρκ, ψηλά κτίρια, χαρακτηριστικά τοπόσημα και ξεχασμένες γειτονιές μιας πόλης.
Δεδομένων του μυστηρίου και της ίντριγκας που συχνά περιβάλλουν αυτές τις τοποθεσίες και τα κτίρια, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ορισμένοι άνθρωποι ενδιαφέρονται να τα επισκεφτούν. Αυτό που προκαλεί έκπληξη, ωστόσο, είναι πώς αυτά τα μέρη έχουν πλέον γίνει ένα τεράστιο φαινόμενο στο Διαδίκτυο. Ιστότοποι και διαδικτυακές κοινότητες κάνουν καθημερινά την εμφάνισή τους μέσα από τα οποία οι αστικοί εξερευνητές κοινοποιούν τις εμπειρίες τους, ανεβάζουν τις φωτογραφίες τους, δίνουν συμβουλές και δημιουργούν ένα παγκόσμιο δίκτυο από ανθρώπους που ζουν αυτό το νέο πάθος για την ανακάλυψη των αθέατων πτυχών μιας πόλης.
Εντονο ενδιαφέρον
Ακόμη και πιο mainstream media, όπως το Discovery Channel, δείχνουν όλο και πιο πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζοντας τη δράση των urbexers και προκαλώντας εντύπωση -και μπόλικη συγκίνηση- στους adventure τύπους του καναπέ.
Η συγκίνηση έγκειται στην αδρεναλίνη της εισόδου σε ένα μέρος που λίγοι άνθρωποι τολμούν να επισκεφτούν. Και στην ευκαιρία να καταγράψουν σπάνιες εικόνες αποσύνθεσης και εγκατάλειψης. Υπάρχουν επίσης η διάσταση της περιπέτειας, η αίσθηση του κινδύνου, η ελευθερία κίνησης σε αστικούς χώρους που ασφυκτιούν από την έντονη αστυνόμευση. Μία ακόμα παράμετρος που δεν μπορεί να αγνοηθεί είναι ότι η πιο «ευγενής» πλευρά του urbex συμβάλλει στην ανάδειξη των βιομηχανικών θησαυρών και στο ενδεχόμενο της διάσωσής τους.
Η μνήμη της πόλης οφείλει πολλά σε αυτούς τους συστηματικούς εξερευνητές, που αρχειοθετούν με επιμέλεια τα παρατημένα αλλά πολύτιμα κομμάτια της. Η αισθητική της παρακμής, η μελαγχολική ομορφιά των ερειπίων, το συναισθηματικό φορτίο που κουβαλά ένα μισογκρεμισμένο κτίριο και η αίσθηση δέους μπροστά στο άγνωστο -και ενίοτε απαγορευμένο- είναι στοιχεία που κάνουν τους πάντες να ανοίγουν μια μισογκρεμισμένη πόρτα για να δουν τι κρύβεται πίσω της. Οταν όλο αυτό γίνεται πια χόμπι και αποκτά πιο συστηματική μορφή, τότε μιλάμε για έναν γνήσιο urban explorer. Εναν Ιντιάνα Τζόουνς της διπλανής πόρτας.
Βιομηχανική αρχαιολογία
Στις πιο σοβαρές της εκφάνσεις, η αστική εξερεύνηση είναι ένα χρήσιμο εργαλείο στην υπηρεσία της βιομηχανικής αρχαιολογίας, έναν επιστημονικό κλάδο που κάνει πλέον αισθητή την παρουσία του και στη χώρα μας. Ενώ μπορεί να αποτελέσει και τη βάση για υψηλής αξίας καλλιτεχνικές εκφράσεις -ιδίως στις εικαστικές τέχνες-, όπως έγινε πρόσφατα με τις φωτογραφίες και τα installations της κυρίας Ντένης Θεοχαράκη, η οποία αποτύπωσε μοναδικά στην έκθεση με τίτλο «Assembling Memories» την παράξενη γοητεία του εγκαταλελειμμένου οικογενειακού εργοστασίου αυτοκινήτων της TEOKAΡ στον Βόλο.
Μάλιστα, στο εξωτερικό η urbex photography τείνει να καθιερωθεί ως ειδική κατηγορία φωτογραφίας, με χιλιάδες φανατικούς φίλους σε όλο τον κόσμο. Για τον σκοπό αυτό έχουν αρχίσει δειλά-δειλά να οργανώνονται και τουριστικά γραφεία που προσφέρουν urbex συγκινήσεις σε όλον τον πλανήτη, παρότι η εμπορευματοποίηση της δραστηριότητας πηγαίνει κόντρα στη βασική αρχή της μυστικότητας που διακρίνει κάθε σοβαρό urbexer.
Στην Ελλάδα υπάρχουν πάρα πολλοί βιομηχανικοί χώροι που μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο έρευνας από urban explorers, οι περισσότεροι εκ των οποίων μπορούν να βρεθούν στην εξαιρετική καταγραφή που έχει γίνει στην ιστοσελίδα vidarchives.gr. Υπάρχουν επίσης πολλά εγκαταλελειμμένα ξενοδοχεία (χαρακτηριστικό παράδειγμα τα διάφορα «Ξενία»), σιδηροδρομικοί σταθμοί, νοσοκομεία και σανατόρια σε ορεινά χωριά (όπως στη Βυτίνα), ιαματικά λουτρά (το υπέροχο νησάκι στη λίμνη Καϊάφα), ακόμα και ολόκληρα χωριά όπως τα πανέμορφα Κορέστεια κοντά στις Πρέσπες ή απόμακρα μοναστηριακά συγκροτήματα, για όσους αναζητούν συγκινήσεις ανακαλύψεων και πέρα από την αμιγώς αστικού τύπου εξερεύνηση.
To urban exploration όμως έχει πολλές, ακόμα και πιο ακραίες εκφάνσεις. Στην ποπ κουλτούρα της Gen Z σχετίζεται κατά κύριο λόγο με τους adrenaline junkies, οι οποίοι επιχειρούν τα πιο παράτολμα και επικίνδυνα εγχειρήματα. Οι urbexers αυτής της προσέγγισης έχουν ως στόχο να εισβάλλουν όχι σε ερείπια, αλλά σε ενεργά κτίρια αποκτώντας με παράνομο τρόπο πρόσβαση σε απαγορευμένες περιοχές προκειμένου να φτάσουν εκεί που οι απλοί άνθρωποι δεν θα τολμούσαν να ονειρευτούν. Η μόδα του rooftopping έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις, ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Ρωσία, όπου οι νέοι εξερευνητές ξεπερνούν τα όρια στην αναζήτηση των πιο ακραίων εμπειριών.
Θα τους βρεις στην κορυφή των ουρανοξυστών στις μητροπόλεις όλου του κόσμου να κρέμονται στο κενό με το ένα χέρι από κεραίες και να τραβούν την πολυπόθητη selfie με το άλλο προς άγραν των εκατομμυρίων likes από τους followers (και ενίοτε από τις extreme sports εταιρείες που σπεύδουν ως σπόνσορες). Οσο πιο δύσκολος ο στόχος, όσο πιο απαγορευμένη η πρόσβαση, όσο πιο επικίνδυνος ο ίλιγγος μπροστά από τον ευρυγώνιο φακό της GoPro, όσο πιο μεγάλο σφίξιμο στο στομάχι νιώσουν οι θεατές, τόσο πιο εθιστικό γίνεται αυτό το παιχνίδι μεταξύ ζωής, φήμης και θανάτου.
Εφήμερη δόξα
Αυτή η μορφή του urbexer που ασκεί το λεγόμενο hacking, στοιχεία του οποίου είδαμε και στην παρέα των νεαρών που έκαναν τις βόλτες τους πάνω στην αψίδα του Καλατράβα, συγκεντρώνει -για προφανείς λόγους- τα φώτα της δημοσιότητας. Και έλκει περισσότερο τους νέους που αναζητούν μέσα στο ρίσκο της ίδιας τους της ζωής την εφήμερη δόξα στο σκρολάρισμα της οθόνης στο Instagram. H γενιά αυτή δεν γνωρίζει όρια στο urban exploration.
Θα ξοδέψει όλα τα χρήματά της για να βρεθεί στο ερειπωμένο Pripyat στο Τσερνόμπιλ (το όνειρο κάθε urban explorer σε ολόκληρο τον πλανήτη), για να νιώσει από κοντά την καυτή ανάσα της ραδιενέργειας. Θα ξεγυμνώσει όλα τα συστήματα ασφαλείας για να μπει κρυφά σε μια στρατιωτική εγκατάσταση ή ένα κτίριο υψίστης σημασίας. Ολα παίζουν και όλα αξιολογούνται στον βωμό της ιντερνετικής φήμης.
Οσοι ασκούν αυτή τη δραστηριότητα στην πιο extreme μορφή της γνωρίζουν ότι είναι κάτι εκ προοιμίου παράνομο και δυνάμει πολύ επικίνδυνο. Απαιτούνται γνώσεις, αυτοέλεγχος και ξεκάθαρη αίσθηση των ορίων του καθενός που θα εμπλακεί σε τέτοιου είδους εξερευνήσεις.
Τα ατυχήματα είναι συχνά -κυρίως πτώσεις από κτίρια- και κάποια από αυτά με τραγικές συνέπειες. Οπως και να έχει, το urbex ήρθε για να μείνει. Ισως όχι τόσο στη μορφή ενός νεαρού που περπατάει αμέριμνος πάνω στο στέγαστρο του Καλατράβα, εξαργυρώνοντας ένα μοιραίο στραβοπάτημα στο κενό για μερικές χιλιάδες καρδούλες στο TikTok. Αλλά περισσότερο με τη μορφή ενός ταξιδιού στη γοητεία της χαμένης ιστορίας και της αναπόδραστης φθοράς.
Οδηγός του καλού urbexer
Προτού ξεκινήσετε τις αστικές σας εξερευνήσεις, καλό θα ήταν να έχετε κάνει ορισμένες προετοιμασίες. Η ύπαρξη του σωστού εξοπλισμού είναι ζωτικής σημασίας όχι μόνο για την ασφάλειά σας αλλά και για να μπορείτε να κινείστε με άνεση στην αναζήτηση των πιο απόκρυφων εμπειριών. Φορέστε τον κατάλληλο ρουχισμό, γάντια και σωστά παπούτσια. Να έχετε πάντα μαζί σας φακό κεφαλής, ένα κουτί πρώτων βοηθειών και μάσκα αναπνοής (πολλά από αυτά τα μέρη έχουν επικίνδυνα υπολείμματα από αμίαντο). Μια φωτογραφική μηχανή με καλή απόδοση στα υψηλά ISO και στις χαμηλές συνθήκες φωτισμού είναι must.
Υπάρχουν επίσης και κάποιες αυτονόητες ενέργειες που πρέπει να κάνετε προτού βρεθείτε στο υπό εξερεύνηση σημείο. Να μην πηγαίνετε ποτέ μόνοι σας, να έχετε ενημερώσει κάποιους έμπιστους φίλους για την αποστολή σας. Να είστε έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να υποχωρήσετε συντεταγμένα απέναντι σε απειλές όπως άγρια ζώα ή άλλους ανθρώπους που έχουν ήδη κάνει κατάληψη του χώρου. Καλό είναι να έχετε από πριν κάνει μια ενδελεχή έρευνα για τον προορισμό σας. Από εκεί και πέρα υπάρχει ένας άγραφος κώδικας καλής συμπεριφοράς για όσους εξερευνούν τέτοιους χώρους. Ο βασικός κανόνας είναι «Τραβήξτε μόνο φωτογραφίες, αφήστε μόνο ίχνη».
Ο αστικός εξερευνητής πρέπει να είναι διακριτικός, να σέβεται τον χώρο όπου βρίσκεται, να μην επεμβαίνει στη διαμόρφωσή του, να κάνει ό,τι μπορεί ώστε να τον αφήσει όπως τον βρήκε στους μελλοντικούς επισκέπτες. Να νιώθει δηλαδή σαν να έχει μπει σε ένα μουσείο ανάμεσα σε πολύτιμα εκθέματα.
5+1 σημεία στην Ελλάδα
Αν όλα τα παραπάνω σας εξήψαν το ενδιαφέρον για το urbex, δεν είναι ανάγκη να κρεμαστείτε στο στέγαστρο του Καλατράβα. Η χώρα μας διαθέτει αμέτρητους αστικούς και βιομηχανικούς θησαυρούς οι οποίοι περιμένουν τους φανατικούς της εξερεύνησης για να τους αποκαλύψουν τα μυστικά τους. Η λίστα που παραθέτουμε είναι για όσους θέλουν να κάνουν τις πρώτες διερευνητικές εξορμήσεις. Και όπως είναι αυτονόητο, εισέρχεστε αποκλειστικά με δική σας ευθύνη.
1/ ΝΙΕΝ, Ναυτικό Νοσοκομείο, Μελίσσια
Το εγκαταλελειμμένο Ναυτικό Νοσοκομείο, που ιδρύθηκε το 1948, κάποτε φιλοξενούσε 300 κλίνες χρησιμεύοντας ως ζωτικής σημασίας ιατρική εγκατάσταση. Επαψε να λειτουργεί το 1975 και παρά τα σχέδια ανακαίνισης που ανακοινώθηκαν το 1981 δεν έγινε ποτέ καμία αποκατάσταση. Με την πάροδο του χρόνου το κτίριο παραμελήθηκε, οι αίθουσές του γέμισαν με γκράφιτι, σπασμένα έπιπλα και απομεινάρια της προηγούμενης ζωής του.
Τώρα, το νοσοκομείο έχει γίνει πόλος έλξης για κυνηγούς «φαντασμάτων» και εξερευνητές της πόλης που έλκονται από την απόκοσμη ατμόσφαιρά του και τις φήμες για υπερφυσική δραστηριότητα. Το δάσος που το περιβάλλει αυξάνει ακόμα περισσότερο τη γοητεία και τον φόβο που εκπέμπει. Η διάχυτη παρακμή σε συνδυασμό με ιστορίες για μυστηριώδεις παρουσίες και εγκαταλελειμμένα δωμάτια, μεταξύ των οποίων και ένα μικρό παρεκκλήσι, τροφοδοτεί τη φήμη του ως στοιχειωμένου τόπου. Η πρόσβαση είναι σχετικά εύκολη και είναι μια καλή εισαγωγή στην έξαψη του αθηναϊκού urbex, όχι όμως τη νύχτα.
2/ Σανατόριο Πάρνηθας
Το Σανατόριο της Πάρνηθας ιδρύθηκε το 1914, όταν η Μονή Πετράκη δώρισε γη στο Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» για να δημιουργήσει μια εγκατάσταση αφιερωμένη στη θεραπεία ασθενών με φυματίωση. Στα χρόνια λειτουργίας του το σανατόριο περιέθαλψε πολλά άτομα, μεταξύ των οποίων και ποιητές όπως ο Γιάννης Ρίτσος, καθώς η ασθένεια μάστιζε την Αθήνα εκείνη την εποχή. Η εγκατάσταση άρχισε να παρακμάζει το 1943 με την έλευση της βιομηχανικής παραγωγής της πενικιλίνης. Το 1965 το κτίριο μεταβιβάστηκε στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού, ο οποίος το επαναχρησιμοποίησε ως ξενοδοχείο «Ξενία» και το χρησιμοποίησε ως σχολή τουρισμού. Η φάση αυτή διήρκεσε έως το 1985, όταν το κτίριο εγκαταλείφθηκε οριστικά.
Μετά τον σεισμό της Πάρνηθας το 1999 η κατασκευή κρίθηκε μη ασφαλής. Παρ’ όλα αυτά, το εγκαταλελειμμένο σανατόριο συνεχίζει να προσελκύει επισκέπτες που γοητεύονται από την απόκοσμη ατμόσφαιρά του και τις αναφορές για υπερφυσικά φαινόμενα, τα οποία πολλοί ισχυρίζονται ότι βιώνουν κυρίως κατά τη διάρκεια νυχτερινών επισκέψεων. Αυτές οι ιστορίες έχουν καταστήσει την τοποθεσία δημοφιλή προορισμό για τους λάτρεις του μεταφυσικού και τους εξερευνητές που αναζητούν τη συγκίνηση του αγνώστου.
3/ Εργοστάσιο ΙΖΟΛΑ, Θήβα
Υπήρξε η εταιρεία που άλλαξε τη ζωή των Ελλήνων και έφερε τα σύγχρονα κομφόρ σε όλους. Η εμβληματική ΙΖΟΛΑ ξεκίνησε το 1951 με την πρώτη ηλεκτρική κουζίνα και στη συνέχεια πρόσθεσε και τις άλλες λευκές συσκευές. Αργότερα μπήκαν στην παραγωγή και οι τηλεοράσεις. Υπήρξε μία από τις πιο καινοτόμες εταιρείες στον τομέα του μάρκετινγκ και έγινε συνώνυμο της αναβάθμισης της ποιότητας ζωής του μέσου Ελληνα. Το εργοστάσιο στη Θήβα υπήρξε μία από τις πιο εμβληματικές μεταπολεμικές επενδύσεις, όπου μέσα σε ένα εντυπωσιακών διαστάσεων κτίριο παράγονταν χιλιάδες συσκευές ετησίως.
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 άρχισε η φθίνουσα πορεία, που οδήγησε στην απαξίωση της εταιρείας. Το κτίριο στη Θήβα παραμένει και σήμερα ένα σημείο αναφοράς της βιομηχανικής ιστορίας της Ελλάδας και ένας ιδανικός τόπος για γνωριμία με τις urbex αναζητήσεις. Η εγκατάλειψη έχει προκαλέσει σημαντικές καταστροφές σε μεγάλο μέρος του κτιρίου, όμως υπάρχουν ακόμα σημεία που ασκούν έλξη όχι τόσο με τρομακτικές ιστορίες για φαντάσματα όσο με τη συγκίνηση που αφήνει το «φάντασμα» της ελληνικής βιομηχανικής ανάπτυξης.
4/ Σανατόριο Νταού Πεντέλης
Το Σανατόριο Νταού Πεντέλης, κατασκευασμένο το 1929, υπήρξε σημαντικό θεραπευτικό κέντρο για τους φυματικούς. Στην Κατοχή ήταν κέντρο αντίστασης, με το προσωπικό και τους ασθενείς να συμμετέχουν ενεργά στον αγώνα ενάντια στις κατοχικές δυνάμεις. Μεταπολεμικά το σανατόριο μετατράπηκε σε Παιδιατρικό Νευροψυχιατρικό Νοσοκομείο λειτουργώντας έως το 2011. Η σημερινή του κατάσταση είναι άκρως απογοητευτική, καθώς οι λεηλασίες -ιδίως των τελευταίων ετών- το κάνουν να μοιάζει σαν να έχει εγκαταλειφθεί πριν από δεκαετίες.
Η εξερεύνηση σε ένα τόσο επιβλητικό κτίριο φέρνει μνήμες από εποχές που οι άνθρωποι εξορίζονταν για να θεραπευτούν από αρρώστιες οι οποιες σήμερα είναι ξεχασμένες, με την αύρα όμως εκείνων των βασανισμένων ψυχών να ακολουθεί κάθε βήμα του ψαγμένου -και προσεκτικού- urbexer.
5/ Μπριτάνια, Νέα Φιλαδέλφεια
Η βιομηχανία Μπριτάνια υπήρξε μία από τις πιο σημαντικές στην ιστορία της ελληνικής κλωστοϋφαντουργίας. Ιδρύθηκε το 1931 και από τις γραμμές παραγωγής της έβγαζε υψηλής ποιότητας κασμίρι, το οποίο ήταν φημισμένο εκείνα τα χρόνια. Ηταν μια επιχείρηση-πρότυπο για την εποχή της, κυρίως για τη φροντίδα που έδειχνε στους πάνω από 300 εργάτες της. Οι εισαγωγές φθηνών υφασμάτων την οδήγησαν στην απαξίωση και το κλείσιμό της.
Σήμερα μόνο η ταμπέλα με το όνομα Μπριτάνια και το πανύψηλο φουγάρο σε απόσταση αναπνοής από το γήπεδο της ΑΕΚ έχουν απομείνει να θυμίζουν τις μέρες της δόξας. Πάντως, για τους δόκιμους urban explorers το κτίριο, αν και λεηλατημένο και γεμάτο γκράφιτι, είναι αρκετά υποβλητικό για μια περιήγηση, ει δυνατόν στο φως της ημέρας.
6/ Λαυρεωτική
Η χαρά του εξερευνητή και του φωτογράφου urbex. Ο οικισμός Σούρεζα των μεταλλωρύχων από την πλευρά του Αγίου Κωνσταντίνου προσφέρει πολλές δυνατότητες για ήρεμες βόλτες και εξερεύνηση των χαλασμάτων στη φύση.
Στο Σούνιο ο μισογκρεμισμένος οικισμός και το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου χαρίζουν νοσταλγικές στιγμές μιας άλλης εποχής και υπέροχη θέα προς τον Ναό του Ποσειδώνα. Το εργοστάσιο της «Αμερικανικής» πάνω στην παραλία και το ξενοδοχείο «Belvedere» συμπληρώνουν ένα πλήρες πρόγραμμα για κάθε γούστο.
Προσοχή στα πηγάδια των λατομείων και τις σπηλιές που αφθονούν στην περιοχή!
protothema.gr
