Ενα από τα πιο συγκλονιστικά και φρικαλέα εγκλήματα κατά του αδούλωτου λαού της Ευρυτανίας και της Ελλάδας ολόκληρης διαπράχτηκε από τους Γερμανούς φασίστες καταχτητές σαν σήμερα, στις 7 του Νοέμβρη 1943, στο Καρπενήσι, και, όπως θα δούμε στη συνέχεια, επαναλήφθηκε μήνες αργότερα…
Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην Ευρυτανία έχουν κατατροπώσει τους Ιταλούς που έχουν αποτραβηχτεί από την άνοιξη του ΄43 προς τη Λαμία, ενώ πολλοί έχουν παραδοθεί στον ΕΛΑΣ.
Στις αρχές του Νοέμβρη οι Γερμανοί επιτίθενται με πολυπληθείς δυνάμεις στο Καρπενήσι με σκοπό να «εκκαθαρίσουν» κάθε ίχνος αντίστασης. Μετά από σκληρές μάχες με τον ΕΛΑΣ κατορθώνουν να διασπάσουν την άμυνα και να μπουν στην πόλη, στην οποία δεν συναντούν ψυχή, αφού οι κάτοικοι έχουν ενημερωθεί εγκαίρως από τους αντάρτες κι έχουν καταφύγει στα γύρω δασωμένα βουνά.
Το καμένο Καρπενήσι (φωτογραφία: Σπύρος Μελετζής)
Αντιγράφουμε ένα απόσπασμα από ιστορικό άρθρο του εξαιρετικού ιστολογίου «Ευρυτάνας Ιχνηλάτης», πλούσιο σε στοιχεία:
«Τα ναζιστικά στίφη του Χίτλερ ξεσπούν στο όμορφο μα έρημο Καρπενήσι. Καίνε, λεηλατούν, ληστεύουν την πόλη. Ανατινάζουν το πετρόχτιστο Γυμνάσιο που γίνονταν οι ενθουσιώδεις συσκέψεις της αντίστασης, πυρπολούν τα τρία όμορφα ξενοδοχεία (“Τυμφρηστό”, “Ευρώπη” και “Νέα Υόρκη”) καταστρέφουν πάρα πολλά σπίτια και μαγαζιά αρπάζοντας τα εμπορεύματα. Ξετρυπώνουν ακόμη και τα πρόχειρα καταφύγια, όπου είχαν κρύψει τα λιγοστά τους υπάρχοντα οι κάτοικοι προτού διαφύγουν, και τα λεηλατούν. Κλέβουν τα τρόφιμα του Ερυθρού Σταυρού, αρπάζουν κοπάδια και αγροτικά προϊόντα τα οποία προωθούν στις αποθήκες τους στη Λαμία. Τα πιο αποτρόπαια εγκλήματά τους : έκαψαν ζωντανούς μέσα στο σπίτι τους το Γιάννη Ψιλόπουλο μαζί με τη σύζυγό του και το μόλις 11 χρονών κοριτσάκι τους. Δολοφονούν το σκηνίτη κτηνοτρόφο Σ. Γαλανό μαζί με τα παιδιά του, όπως και τον αυτοκινητιστή Νίκο Τσουκαλά και πετάνε τα πτώματά τους σε ένα ξεροπήγαδο. Σκότωσαν το κοριτσάκι του βιβλιοπώλη Κοτοπούλη, τη μικρή Ρωξάνη. Επίσης, το γερο Ράτζο και τη γυναίκα του μέσα στο καλυβάκι τους. Κρέμασαν στον πλάτανο της πλατείας Καρπενησίου το Δημ. Τζαμάρα από το Κλαψί, απαγχόνισαν στο δέντρο της αυλής του το Γιώργο Τσαβαλιά, ένα δύστυχο άνθρωπο διανοητικά ανάπηρο. Δολοφόνησαν το Χρήστο Σιαμανή από το Μεγάλο χωριό και τον καλόγηρο Νικόδημο της Μονής Προυσού. Στο Κρίκελλο “εξαφανίζουν” το Γιώργο Τραγή και εκτελούν ανυπεράσπιστους ομήρους. Ακόμη, τραγικό θάνατο βρίσκουν η Σταυρούλα Κοντοχρήστου είκοσι χρονών και ο δεκαεξάχρονος αδερφός της Χαράλαμπος.
Αη Γιώργης στο δρόμο του Καρπενησιού. Καμένα σπίτια (φωτογραφία: Σπύρος Μελετζής)
Οι ναζί συνεχίζουν την πορεία τους με κατεύθυνση το δρόμο προς το Αγρίνιο. Στην περιοχή του Καλεσμένου συμπτύσσονται με την άλλη γερμανική φάλαγγα που προαναφέραμε και η οποία έρχονταν από Αιτωλοακαρνανία. Να σημειώσουμε εδώ, πως αυτή η δεύτερη φάλαγγα χτυπήθηκε προηγουμένως στον Αϊ Βλάση από λιγοστούς ένοπλους Εαμίτες και ηρωϊκούς χωρικούς που με λίγα λιανοντούφεκα κράτησαν τους Γερμανούς και τα τανκς για πολλές ώρες. Οι ναζί έκαψαν σπίτια και σκότωσαν το βοσκό Κ. Σκάνδαλο, όπως κι ένα γεροντάκι 70 χρονών, τον Φίλιππα Καραμούζη. Στη Χούνη δολοφόνησαν τον τυφλό γέροντα Σπύρο Μανώλη, και τους υπέργηρους Κώστα Πολυχρόνη, Λ. Κούρτη και Β. Παπαϊωάννου. Στον Αγαλιανό βασάνισαν και δολοφόνησαν τον υλοτόμο Τσινιά που αρνήθηκε να προδώσει τους αντάρτες.
Εν τω μεταξύ, τμήματα του ΕΛΑΣ (αφού πρώτα έχουν φροντίσει να φυγαδευτούν στα βουνά όσοι περισσότεροι άμαχοι και γυναικόπαιδα γίνεται) επιτίθενται στους Γερμανούς, σε θέσεις-κλειδιά, προξενώντας τους βαριές απώλειες. Οι ναζί αναγκάζονται να οπισθοχωρήσουν προς Λαμία και Αγρίνιο, αφήνοντας ξοπίσω καταστροφή και όλεθρο. Όμως το ηθικό του περήφανου Ευρυτανικού Λαού παρά τα χτυπήματα δεν κάμπτεται. Ο κόσμος και οι οργανώσεις της αντίστασης επιστρέφουν στον τόπο. Έπιασε χειμώνας, η πείνα θερίζει, δεν υπάρχει όρθιο τίποτε, δεν βρίσκεται μήτε κουτάλι, μήτε ρούχο, αλλά η αλληλεγγύη και η αλληλοβοήθεια λειτουργούν. Όλοι μαζί κόβουν ξύλα και φτιάχνουν πρόχειρα καταλύματα μέσα στα χαλάσματα. Ο κόσμος στέκεται και πάλι στα πόδια του».
Καρπενήσι. Καταστροφή (φωτογραφία: Σπύρος Μελετζής)
Συγκλονιστική είναι η μαρτυρία του φωτογράφου της Αντίστασης Σπύρου Μελετζή, που αποτύπωσε με το φακό της μηχανής του το αποτέλεσμα της λυσσώδους μανίας των Γερμανών ναζί:
«Πρόβαλε μπροστά στα μάτια μου το καμένο Καρπενήσι όπως τ’ αντίκρυσα αμέσως μετά το κάψιμό του από τους Γερμανούς να κείτεται σωριασμένο στη γη, σκελετωμένο ερείπιο σαν άταφος νεκρός με τούς μαυρισμένους τοίχους των σπιτιών του απ’ την κάπνα τής φωτιάς. Τα ξυπόλυτα παιδάκια, τυλιγμένα στα κουρελιασμένα ρουχαλάκια τους πού κρατούσαν ένα ντενεκεδάκι ή ένα πιάτο στα χέρια τους κι’ είχαν μπει στη σειρά να πάρουν λίγο φαγί πού τούς είχε ετοιμάσει η Εθνική Αλληλεγγύη…»
Παιδάκια μόνα κι έρημα μετά την καταστροφή του Μικρού Χωριού (φωτογραφία: Σπύρος Μελετζής)
Οι βάρβαροι καταχτητές δεν χόρτασαν με την καταστροφή του Καρπενησιού τον Νοέμβρη του 1943. Υπάρχει και θλιβερή συνέχεια. Συνεχίζουμε, με ένα ακόμα απόσπασμα από το ίδιο άρθρο του ιστολογίου «Ευρυτάνας Ιχνηλάτης»:
«Σε λιγότερο από ένα χρόνο, στις αρχές Αυγούστου του 1944, δηλαδή λίγες δεκάδες μέρες πριν την απελευθέρωση, τα φασιστικά καθάρματα επελαύνουν για δεύτερη φορά στην πόλη μας. Από τρία μέτωπα αυτή τη φορά : από Λαμία, Αγρίνιο και Άμφισσα. Στόχος τους να διαλύσουν τον ΕΛΑΣ αλλά και να πλήξουν τις βάσεις υποστήριξής του στα χωριά, ούτως ώστε να εξασφαλίσουν την όσο το δυνατόν καλύτερη και ανενόχλητη σύμπτυξή τους προ της αποχώρησής τους από την Ελλάδα. Πιο επανδρωμένοι από ποτέ, με 10.000 πάνοπλους στρατιώτες, 500 αυτοκίνητα, πλήθος αρμάτων μάχης, βαρύ πυροβολικό και μαζί με χαφιέδες ταγματασφαλίτες, εξαπολύουν μία απίστευτης έκτασης συντονισμένη επίθεση. Από την άλλη πλευρά 3.000 περίπου διαλεχτοί Ελασίτες, νεαροί Επονίτες και αποφασισμένοι εφεδροελασίτες, αναπτύσσονται σε διάφορα μέτωπα. Τα παιδιά του λαού, αν και με σαφώς κατώτερο εξοπλισμό, πιάνουν όλα τα σημαντικά περάσματα που θα ακολουθούσαν οι ναζήδες. Με απροσμέτρητο ηρωϊσμό, θάρρος και πείσμα χτυπούν τους Γερμανούς, με συντονισμένες επιθετικές ενέργειες σε όλη την πορεία τους. Οι μαχητές της αντίστασης γνωρίζουν πολύ καλά τα καίρια περάσματα. Έτσι ο ανταρτοπόλεμος μαίνεται παντού προξενώντας στους κατακτητές αλλού μικρές και αλλού μεγάλες φθορές αλλά -το κυριότερο- επιφέρουν στον εχθρό σημαντικές καθυστερήσεις έως ότου κερδηθεί ο απαραίτητος χρόνος ώστε να προωθηθούν και πάλι οι άμαχοι σε ασφαλείς τοποθεσίες στο εσωτερικό της ορεινής Ευρυτανίας. Προέχει πάνω απ’ όλα η ασφάλεια του λαού. Στις Ράχες Τυμφρηστού γίνεται μακελειό με μεγάλες απώλειες εκατέρωθεν. Εκεί πέφτει νεκρός και ο γερμανός στρατηγός διοικητής του ενός εχθρικού τομέα.
Μακρακώμη. “Μήτε τις εκκλησιές μας δε σεβάστηκαν” (φωτογραφία: Σπύρος Μελετζής)
Στις 9 Αυγούστου 1944 οι φασιστικές ορδές εισβάλλουν και πάλι στο Καρπενήσι, ενώ οι δυνάμεις της αντίστασης ανασυγκροτούνται στα βουνά προετοιμάζοντας την αντεπίθεσή τους. Οι ναζήδες, αγριότεροι και πιο αιμοβόροι από ποτέ, ισοπεδώνουν τα πάντα! Για αρκετές ημέρες, έως και τις 13 Αυγούστου 1944, ειδικά συνεργεία καταστροφής πυρπολούν από άκρη σε άκρη ολόκληρη την πόλη. Από τα χίλια σχεδόν πανέμορφα πέτρινα σπίτια του Καρπενησίου, που έγιναν με το μόχθο και το αίμα των ξενιτεμένων παιδιών μας, απομένουν όρθια μονάχα 8 (!!!). Καταστρέφουν και ανατινάζουν τα πάντα! Οικίες, καταστήματα, σχολεία, ιστορικά κτήρια, αρχεία, όλα γίνονται στάχτη στο λυσσασμένο πέρασμά τους. Πυκνοί μαύροι καπνοί βγαίνουν μέσα από τα ερείπια της μαρτυρικής πόλης μας. Το Καρπενήσι βογκάει! Το χειρότερο; έκαψαν και πάλι ζωντανούς μέσα στα σπίτια υπερήλικες και ανήμπορους ανθρώπους! Παραθέτουμε μερικά ονόματα όπως : τον ενενηντάχρονο γιατρό Αλέξ. Φαρμακίδη και τη γυναίκα του Ανδρομάχη, την ογδονταετή Αγγελική Γιαταγάνα, τον εκατοντάχρονο Αντρέα Κουσιόπουλο, τη γιαγιά Αγόρω Λιάπη, τη χήρα Μ. Κλειτσάκη, τη Φωτεινή Μαμαλιού, την Ελένη Σικλέτη. Στο Βουτύρο έσφαξαν το γερο-δάσκαλο Χαράλαμπο Παπαθανασίου και τη γυναίκα του. Στο Κρίκελλο την Αγγελική Συγκούνη, στη Δομνίστα το Νίκο Παπαδημητρίου, στη Μυρίκη τον εκατοχρονίτη Α. Παπαδόπουλο και την εξηντάχρονη Ευαγγελία Καντλή. Στη Λάσπη σκότωσαν το Γιάννη Σιαφάκα και τη χήρα Παρασκευή Μαυροειδή. Στο Μεγάλο Χωριό έκαψαν ζωντανή την ογδοντάχρονη Μαρία Σκοτίδα. Στους Γοργιανάδες την υπέργηρη Βασιλική Ρικοπούλου. Είναι μακρύς ο κατάλογος των θυμάτων του ναζισμού και παραλείπουμε, δυστυχώς αναγκαστικά, πάρα πολλούς μάρτυρες της ναζιστικής θηριωδίας.
Τμήμα του καμένου Καρπενησιού (φωτογραφία: Σπύρος Μελετζής)
Ο εχθρός δεν μένει μονάχα μέσα στο Καρπενήσι. Εξαπολύει βάρβαρες δολοφονικές επιδρομές και στην ευρύτερη περιοχή της Ευρυτανίας. Το μεγαλύτερο τμήμα από το ιστορικό μοναστήρι του Προυσού πυρπολείται και αυτό, μαζί με έγγραφα και κειμήλια ανυπολόγιστης ιστορικής αξίας. Ανατινάζουν και το μοναστήρι της Κουμασιώτισσας. Οι ναζί στο αιματοβαμμένο πέρασμά τους καίνε ολόκληρα χωριά. Εδώ θα κάνουμε μία σημαντική παρεμβολή: Σύμφωνα με τα στοιχεία της εφημερίδας “Τα Ψηλά Βουνά” (εκδότης Νίκος Θάνος, Καρπενήσι 1945) σε διάφορες επιδρομές από τους φασίστες κατακτητές, κάηκαν συνολικά και ανά χρονικές περιόδους : στο Καρπενήσι 980 σπίτια, στη Βίνιανη 40, στη Χρύσω 215, στο Μάραθο 36, στο Μικρό Χωριό 110, στο Μεγάλο Χωριό 15, στις Γοργιανάδες 54, στο Βουτύρο 65, στο Νόστιμο 47, στο Κλαυσί 90, στη Μυρίκη 60, στη Μιάρα 15, στη Λάσπη 195, στο Καλεσμένο 65, στο Κρίκελλο 161, στη Δυτική Φραγκίστα 132, στην Ανατολική Φραγκίστα 72, στην Επισκοπή 45, στο Στένωμα 4, στον Ασπρόπυργο 3, στον Τυμφρηστό 130, ακόμη 7 σχολεία, 1 εκκλησία, 172 αχυρώνες κλπ.»
Καρπενήσι. “Απ’ εδώ πέρασαν οι Γερμανοί” (φωτογραφία: Σπύρος Μελετζής)
Αντικρίζοντας για δεύτερη φορά το Καρπενήσι στις στάχτες, ο Σπύρος Μελετζής θα πει: «Κι ενώ μ’ είχε πλημμυρίσει μια αβάσταχτη λύπη, ένοιωθα συγχρόνως κι ένα αίσθημα σαν περηφάνειας, χαράς και ικανοποίησης. Ένα αίσθημα γεμάτο δύναμη πού περπατώντας μονολογούσα κι έλεγα: Άντε Ελλάδα, άντε αγαπημένα μου χωριά, ως εδώ ήταν τα βάσανα και οι συμφορές σας. Τώρα που ξεσκλαβωθήκαμε θα σας χτίσουμε πιο μεγάλα και πιο όμορφα. Θα ριχτούμε όλοι μαζί σε μια καινούργια μάχη. Τη μάχη της ανοικοδόμησης. Μέσα σε πέντε χρόνια τίποτε δεν θα μείνει κατεστραμμένο και γκρεμισμένο. Όλα πέρα για πέρα πρέπει ν’ αλλάξουν θωριά…»
Οι σιδερόφραχτες στρατιές των Χίτλερ – Μουσολίνι δεν κατόρθωσαν να υποτάξουν τον περήφανο λαό, που με την οργάνωση και καθοδήγηση της Αντίστασής του από το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, κατέθεσε βαρύ φόρο αίματος για να κερδίσει τη λευτεριά του.
Τα εγκλήματα των Γερμανών χιτλερικών στο Καρπενήσι είναι μέρος της ατέλειωτης λίστας αίματος και καταστροφής που προκάλεσε ο φασισμός στην πατρίδα μας και στον κόσμο. Η διατήρηση άσβεστης της φλόγας της μνήμης και η πάλη κατά του φασισμού που ξανασηκώνει κεφάλι και των συνθηκών που τον γεννούν, είναι το χρέος των σύγχρονων γενεών απέναντι στους χιλιάδες νεκρούς και σ’ όσους αγωνίστηκαν για μια Ελλάδα λεύτερη, της δουλειάς και της δικαιοσύνης.
-Οι φωτογραφίες του Σπύρου Μελετζή προέρχονται από την έκδοση-λεύκωμα “Με τους αντάρτες στα βουνά” (Καλλιτεχνικές εκδόσεις Σ. Μελετζή – Ε. Παπαδάκη, Αθήνα 1984).
