Με την ιστορική φράση που χρησιμοποίησε η Μάργκαρετ Θάτσερ (όταν εφάρμοσε μέτρα λιτότητας για τη σωτηρία της βρετανικής οικονομίας), «ναι, το φάρμακο είναι πικρό και βαρύ, αλλά ο ασθενής το χρειάζεται για να ζήσει», προσπαθεί η επιστημονική ομάδα της ολλανδικής HVA να εξηγήσει την αναγκαιότητα της λήψης άμεσων μέτρων για τη σωτηρία της Θεσσαλίας.
Με τις πληγές που άνοιξε ο μεσογειακός κυκλώνας «Daniel» να μην έχουν κλείσει, οι Ολλανδοί προτείνουν μια σειρά σκληρών μέτρων, όπως ελεγχόμενες πλημμύρες, μετεγκατάσταση χωριών και χωραφιών που θα χρησιμοποιούνται πια ως χώροι εκτόνωσης πλημμυρών, κατασκευή φραγμάτων, άνοιγμα παραποτάμων και αλλαγή της γεωργικής παραγωγής για να μπορέσει όχι μόνο να διασωθεί, αλλά και να ακμάσει η περιοχή του Κάμπου.
Στο masterplan για την ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας, που παρουσιάστηκε στον πρωθυπουργό και τους τοπικούς φορείς και θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση, οι Ολλανδοί προτείνουν ένα σχέδιο το οποίο θυμίζει κατά κάποιον τρόπο το φαραωνικό «Delta Project»: το μεγαλύτερο, πιο πετυχημένο και διασημότερο έργο υδραυλικής μηχανικής στον πλανήτη, που εφαρμόστηκε στην Ολλανδία μετά τη φονική πλημμύρα του 1953, που άφησε πίσω της 1.800 νεκρούς. Οι Ολλανδοί μεταφέρουν αυτή την τεχνογνωσία «αντιπλημμυρικής άμυνας» και διαχείρισης των υδάτων στη Θεσσαλία. Και λένε ότι πρέπει ο αγροτικός και όχι μόνο πληθυσμός της περιοχής να πάρει αυτό το «πικρό χάπι».
Εξι χρόνια. Αυτό είναι το μάξιμουμ χρονικό διάστημα που δίνουν για τη μετάβαση στο νέο, αναδιαρθρωμένο καθεστώς στην περιοχή οι επιστήμονες, οι οποίοι χτένισαν την περιοχή μέτρο-μέτρο πριν καταλήξουν στα συμπεράσματα και τη συγγραφή της έκθεσης. Σε διαφορετική περίπτωση, αναφέρουν, η Θεσσαλία βρίσκεται αντιμέτωπη με τον κίνδυνο παντελούς εξάντλησης των αποθεμάτων νερού. Ταυτόχρονα, οι κάτοικοι της περιοχής θα πρέπει να συνηθίσουν φαινόμενα όπως οι δύο μεσογειακοί κυκλώνες που την έπληξαν μέσα στην τελευταία τριετία και να κατανοήσουν ότι δεν πρόκειται για ένα γεγονός που θα συμβαίνει μία φορά στα χίλια χρόνια.
«Χώρο στα ποτάμια»
Με την τεχνογνωσία της Ολλανδίας, που δίνει διαρκή μάχη με τη θάλασσα και τη διαχείριση των υδάτων του Ρήνου, η HVA προτείνει να γίνει κάτι παρεμφερές και με τον Αχελώο, τον Πηνειό αλλά και τον Ληθαίο, ο οποίος διασχίζει την πόλη των Τρικάλων. «Οι κάτοικοι της Θεσσαλίας πρέπει επίσης να αποδεχτούν», αναφέρουν οι Ολλανδοί επιστήμονες, «όπως έχουν αναγκαστεί να κάνουν και οι κάτοικοι άλλων ευρωπαϊκών χωρών έπειτα από σοβαρές πλημμύρες, ότι κάποιες περιοχές θα πρέπει να παραχωρηθούν προκειμένου να δοθεί χώρος στα ποτάμια».
Για τα Τρίκαλα
Πώς θα γίνει αυτό; Και πού; Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό που προτείνουν οι Ολλανδοί επιστήμονες για την πόλη των Τρικάλων. Εκεί προτείνεται η δημιουργία ενός παρακαμπτηρίου καναλιού, στο οποίο προφανώς θα κατευθύνεται ένα μέρος των υδάτων του Ληθαίου για να μην ξεχειλίσει και πνίξει την πόλη. Αυτός ο παραπόταμος, λένε οι επιστήμονες, θα πρέπει αναγκαστικά να περνά από περιοχή όπου σήμερα είναι μικρά χωριά (τα οποία θα μετεγκατασταθούν αλλού) ή καλλιεργούμενες εκτάσεις.
«Με δεδομένο ότι δεν είναι δυνατό να προστατευτούν πλήρως όλες οι περιοχές, όπως αυτές με λίγους κατοίκους, με μεμονωμένες εγκαταστάσεις, όσες έχουν προοριστεί για ζώνες ελεγχόμενης πλημμύρας σε περίπτωση ακραίων φαινομένων. Οι εγκαταστάσεις σε αυτές τις περιοχές έχουν ήδη υποστεί σοβαρές ζημιές ή έχουν καταστραφεί από τον “Daniel’’, και επομένως συνιστάται η μετεγκατάστασή τους και όχι η αποκατάστασή τους».
…τη Λάρισα
Για τη Λάρισα οι επιστήμονες προτείνουν άμεση κατεδάφιση κτιρίων που έχουν χτιστεί στον Πηνειό, μειώνοντας κατά 50% τη χωρητικότητά του, και δημιουργία αντιπλημμυρικών ζωνών, ενδεχομένως και με την απόσυρση γεωργικών εκτάσεων. Για την πόλη της Λάρισας και τις γύρω περιοχές, η HVA αναφέρει ότι απαιτείται «ειδική προσοχή» και προτείνει: «Η απόρριψη των πλημμυρικών υδάτων προς τη λεκάνη της λίμνης Κάρλας πρέπει να αποτραπεί με την ενίσχυση των αναχωμάτων και την κατασκευή ενός υπερχειλιστή στο Φράγμα της Γυρτώνης, σε συνδυασμό με τη δημιουργία χωρητικότητας συγκράτησης για τα κατάντη του ποταμού».
Οι Ολλανδοί επιστήμονες τονίζουν ότι η αντιπλημμυρική ζώνη κατά μήκος της πόλης της Λάρισας αποτελεί μείζον πρόβλημα «καθώς έχουν αναπτυχθεί εκεί διάφορα κτίσματα για βιομηχανικούς και εμπορικούς σκοπούς, μειώνοντας την ικανότητα ροής του ποταμού Πηνειού στο 50% της δυναμικότητάς του. Η καθαίρεση όλων αυτών των κατασκευών – κτιρίων που εμποδίζουν και η εκτέλεση εργασιών συντήρησης και καθαρισμού στην πλημμυρική περιοχή κρίνονται για τον λόγο αυτό ως κατεπείγουσες. Θεωρείται αυτονόητο ότι πρέπει να επιβληθεί αυστηρή απαγόρευση για οποιαδήποτε νέα κατασκευή εντός της πλημμυρικής ζώνης και να εξετάζονται με ιδιαίτερη προσοχή οι χορηγήσεις αδειών για κατασκευές πέριξ της πλημμυρικής ζώνης».
Για την Κάρλα
Για τη λίμνη Κάρλα αναφέρουν ότι η αποθηκευτική της ικανότητα «δεν είναι επαρκής για να αποθηκεύσει την περίσσεια του νερού από μελλοντικά ακραία καιρικά φαινόμενα. Γι’ αυτό η αποθηκευτική ικανότητα στην περιοχή πρέπει να αυξηθεί ώστε να μπορεί να συγκρατήσει τέτοιες ποσότητες. Η υφιστάμενη σήραγγα που μπορεί να εκτονώσει νερό προς τον Παγασητικό Κόλπο δεν σχεδιάστηκε για την αποκατάσταση από πλημμύρες. Συνεπώς, είτε πρέπει να επεκταθεί η λίμνη, είτε να δημιουργηθεί ικανότητα συγκράτησης υδάτων σε υφιστάμενες εκτάσεις στην κοιλάδα. Αύξηση της ικανότητας εκροής της σήραγγας δεν συνιστάται, τουλάχιστον όχι ως μεμονωμένο μέτρο. Θα ήταν πιο εφικτό να αποσυρθούν ορισμένες γεωργικές εκτάσεις από την παραγωγή και να μετατραπούν σε φυσικές περιοχές (nature areas)».
Καθώς οι ειδικοί διαπιστώνουν ότι οι υποδομές που θα πρέπει να αναπτυχθούν θα πρέπει «να αποτελούνται κυρίως από αναχώματα ποταμών, καθώς και από δευτερεύοντα εσωτερικά αναχώματα που θα λειτουργούν ως αντίσταση σε περίπτωση ρήξης των αναχωμάτων των ποταμών ή πολύ έντονης χερσαίας πλημμύρας», έχει σημασία και το δίκτυο φραγμάτων που προτείνουν.
Σε αυτή την περίπτωση κάνουν λόγο για check dams, δηλαδή για 100 με 250 φράγματα ανάσχεσης που θα πρέπει να κατασκευαστούν στις μικρότερες κοιλάδες, χαράδρες και ρέματα, σε συνδυασμό με λύσεις που βασίζονται στη φύση (nature based solutions). Με αυτά, αναφέρουν, «η μεγάλη ροή υδάτων από τις ορεινές περιοχές θα μειωθεί. Η διάχυση της ενέργειας από τα ορμητικά νερά θα μειώσει σημαντικά τη διάβρωση του εδάφους. Η λειτουργία των υφιστάμενων και μελλοντικών μεγάλων φραγμάτων θα πρέπει να προσαρμοστεί και να ρυθμιστεί με ακρίβεια».
Τρία μεγάλα φράγματα
Σχετικά με τα προτεινόμενα μικρού και μεσαίου μεγέθους φράγματα ανάσχεσης της ροής του νερού στα ορεινά και σε μικρές φυσικές κοιλάδες που θα λειτουργούν ως επιβραδυντές των υδάτων που κατεβαίνουν στον Κάμπο, οι Ολλανδοί συμφωνούν με την πρόταση των επιστημόνων της Περιφέρειας για τη δημιουργία τριών μεγάλων φραγμάτων στο Μουζάκι, στην Πύλη και τη Σκοπιά. Αναφέρουν επίσης ότι είναι απαραίτητη η ολοκλήρωση του Φράγματος της Συκιάς, ενός έργου που περιλαμβάνεται στα έργα εκτροπής του Αχελώου, ώστε να διοχετευτούν 200 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού από τον ποταμό προς την ανατολική Θεσσαλία, προκειμένου να εμπλουτιστεί ο υδροφόρος ορίζοντας.
Προτείνουν επίσης τη δημιουργία διαφόρων ζωνών ελεγχόμενης πλημμύρας με τις οποίες θα διακρατούνται ποσότητες νερού, όταν προκύπτουν, ώστε το νερό που θα καταλήγει στην περιοχή της Κάρλας (για την οποία προτείνεται επέκταση κατά 17.000 στρέμματα) να είναι πολύ λιγότερο. Στη μελέτη αναφέρεται ότι θα είναι χρήσιμη και η κατασκευή spillways, δηλαδή υπερχειλιστών, που θα δίνουν τη δυνατότητα να περνάει το νερό από πάνω και να φεύγει από τα αναχώματα, σε αντίθεση με τις χρησιμοποιούμενες σήμερα λύσεις, όπως το θυρόφραγμα στο Φράγμα της Γυρτώνης (όπου προτείνεται να ολοκληρωθεί ο υδατοσυλλέκτης).
Στη μελέτη επίσης προτείνεται η διάνοιξη σήραγγας προς το Αιγαίο η οποία θα χρησιμοποιείται για τη διαφυγή των υδάτων που συγκεντρώνονται στην Κάρλα σε περίπτωση μεγάλων βροχοπτώσεων.
«Οχι πια βαμβάκι»
«Ζήτημα επιβίωσης» για τον αγροτικό τομέα της Θεσσαλίας χαρακτηρίζουν οι Ολλανδοί επιστήμονες τον ορατό -και άμεσο- κίνδυνο ερημοποίησης της περιοχής. Υπολογίζουν ότι το ετήσιο έλλειμμα ύδατος περίπου 500 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων που αντιμετωπίζει η Θεσσαλία θα αυξηθεί τα επόμενα χρόνια λόγω της κλιματικής αλλαγής, η οποία προβλέπεται να προκαλέσει αύξηση της θερμοκρασίας και μείωση των βροχοπτώσεων.
Οι ειδικοί επισημαίνουν μάλιστα ότι ήδη υπάρχουν πολλές περιπτώσεις θαλασσινού νερού στον υπόγειο υδροφορέα, ενδεικτικές του κινδύνου υφαλμύρωσης των υδάτων (που θα τα κάνει ακατάλληλα για άρδευση) λόγω της ευρείας χρήσης υπόγειων υδάτων από τους αγρότες της Θεσσαλίας μέσω δεκάδων χιλιάδων γεωτρήσεων, με ή χωρίς άδεια, που έχει οδηγήσει στην εξάντληση των επιπέδων του υπόγειου ύδατος.
Για να αντιμετωπίσει τον «πραγματικά τεράστιο κίνδυνο σοβαρής και μη αναστρέψιμης ζημιάς, όπως έχει συμβεί στο παρελθόν σε πολλές άλλες χώρες που υπεραντλούσαν νερό για άρδευση», η ομάδα επιστημόνων της HVA προτείνει περιορισμό της χρήσης του νερού, εύρεση τρόπων για αύξηση των διαθέσιμων ποσοτήτων νερού και αναδιοργάνωση του γεωργικού τομέα για την παραγωγή προϊόντων υψηλότερης αξίας.
Αυτό που προτείνουν ως λύση, ώστε να διασφαλιστεί το εισόδημα των αγροτών και παράλληλα να προστατευτεί ο υδροφόρος ορίζοντας της περιοχής, είναι να υλοποιηθεί μια σταδιακή, πολυετής και συντονισμένη μετάβαση στις καλλιέργειες, από χαμηλής αξίας και υψηλών απαιτήσεων σε νερό (π.χ. βαμβάκι και καλαμπόκι) σε καλλιέργειες κηπευτικών και φρούτων που απαιτούν (τις περισσότερες φορές) λιγότερο νερό και χώρο, ενώ παράλληλα έχουν υψηλότερη αξία, παράγοντας μεγαλύτερο εισόδημα για τους αγρότες. Προτείνεται ακόμα η παρούσα παραγωγή ζωοτροφών να αναδιαμορφωθεί είτε στρέφοντας την παραγωγή σε καλλιέργειες που απαιτούν λιγότερο νερό, είτε αγοράζοντας ζωοτροφές που παράγονται σε άλλα μέρη της Ελλάδας, ενώ τα χωράφια θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή προϊόντων υψηλότερης αξίας.
Οι Ολλανδοί προτείνουν να σταματήσει ένα ποσοστό της καλλιέργειας ιδιαίτερα υδρόφιλων φυτών, όπως το βαμβάκι, και να καλλιεργηθεί στη θέση του σουσάμι (χρειάζεται λιγότερο νερό, τα ίδια εργαλεία με τη βαμβακοκαλλιέργεια, έχει ζήτηση, αλλά είναι πιο επίπονη η καλλιέργειά του), στο οποίο οι προηγούμενες γενιές αγροτών του Κάμπου είχαν εμπειρία. Στις προτάσεις που περιλαμβάνονται στη μελέτη για switch στις καλλιέργειες, προτείνονται και οπωροκηπευτικά, όπως η ντομάτα, για τα οποία απαιτούνται μικρότερες εκτάσεις και δίνουν μεγαλύτερα εισοδήματα.
Πόσο θα κοστίσει
Με τους Ολλανδούς να προτείνουν, μεταξύ άλλων, και τη θέσπιση μιας Αρχής Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής, με εκτελεστικές αρμοδιότητες, αλλά και τη δημιουργία συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης, το ερώτημα είναι το κόστος των έργων που απαιτούνται για την ανάταξη του Θεσσαλικού Κάμπου. Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός και για νέες πλημμύρες προτού ολοκληρωθούν τα πρώτα μέτρα. Εκτιμάται πάντως ότι θα ξεπεράσει το μισό δισεκατομμύριο ευρώ μόνο το κόστος των άμεσων έργων ανάσχεσης πλημμυρικών φαινομένων, όπως τα έργα διαπλάτυνσης ποταμών, ρεμάτων και η δημιουργία μόνιμων αναχωμάτων.
Περισσότερα από 200 εκατ. ευρώ θα κοστίσουν τα έργα για μια σήραγγα σχετικά μικρής διατομής που θα κατευθύνει το νερό της Κάρλας στο Αιγαίο. Και αυτή είναι μόνο η αρχή, εάν η χώρα αποφασίσει να μην έχει μια έρημο στο κέντρο της Ελλάδας, αλλά, αντίθετα, μια περιοχή που θα συμβάλει στην αυτονομία τροφίμων και θα είναι παράδειγμα για όλη την Ευρώπη…
protothema.gr
