«…γυναίκες με τη ματιά τους στα όρια της παραφροσύνης του τρόμου.Γυναίκες τραυματισμένες, γέροι ετοιμοθάνατοι, παιδιά απελπισμένα από τη στέρηση και την πείνα. Και όλοι τους κλαίνε με απελπισία και απόγνωση». Στην πορεία του ανθρώπου στο χρόνο η ιστορία της προσφυγιάς είναι πάντοτε η ίδια. Η προσφυγική πλημμυρίδα που σφράγισε το τέλος της Μεγάλης Ιδέας και της μικρασιατικής περιπέτειας πριν από 100 χρόνια ξέβρασε στην ελληνική επικράτεια περίπου 1,5 εκατομμύρια πρόσφυγες. Από τα σύρματα της καραντίνας πεταμένοι σε κάποια γωνιά της ελληνικής επικράτειας μέσα σε άθλιες συνθήκες οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στις πόλεις και την ύπαιθρο με το γολγοθά να συνεχίζεται για δεκαετίες.
διδάσκουσας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ
Η ελληνική κοινωνία σε πολλαπλή κρίση από τους συνεχόμενους πολέμους, σε δεινή οικονομική κατάσταση, φτώχεια και επιδημικές ασθένειες έδειξε μάλλον εχθρότητα στους ομόθρησκους και ομοεθνείς αλλά πολιτισμικά αλλότριους πρόσφυγες. Αυτό, φυσικά, δε μειώνει το γεγονός ότι η αντιμετώπιση του προσφυγικού ήταν «το μεγαλύτερο κοινωνικο-οικονομικό ζήτημα που αντιμετώπισε το κράτος από της συστάσεώς του» κατά τον Αλ. Παπαναστασίου. Το σπουδαιότερο έως τότε ειρηνικό επίτευγμα, το τιτάνιο έργο της αποκαταστασης υλοποιήθηκε χάρη στην κινητοποίηση εγχώριων και διεθνών δυνάμεων και πόρων. Στο ρευστό πολιτικό σκηνικό του Μεσοπολέμου τη διαχείριση των προσφυγικών δανείων και την εφαρμογή των διεθνών συμβάσεων ανέλαβε η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων με επικεφαλής ξένους διπλωμάτες και τεχνοκράτες. Το ζήτημα δεν ήταν μόνο ανθρωπιστικό αλλά και πολιτικό. Οι πρόσφυγες μπορούσαν να αποτελέσουν τη θρυαλλίδα πολιτικών και κοινωνικών ανατροπών.
Οι αλλαγές που προκάλεσε η άφιξη των προσφύγων δεν άφησαν ανεπηρέαστο κανένα τομέα. Μικρός αγροτικός κλήρος, ωστόσο, υπερχρέωση και φαλκίδευση της αξίας των χαμένων περιουσιών, κερδοσκοπία και γραφειοκρατία σε συνδυασμό με την απουσία σχεδιασμένης αγροτικής πολιτικής εμπόδισαν την κεφαλαιοποίηση στο έπακρο αυτών που θα μπορούσαν να προσφέρουν οι πρόσφυγες στην ελληνική κοινωνία και υπονόμευσαν την αναπτυξιακή της προοπτική. Η ένταξη των προσφύγων επηρέασε τις πολιτικές εξελίξεις. Με όχημα τον βενιζελισμό οι πρόσφυγες οργάνωσαν τα δίκτυα της εκπροσώπησης τους για να στηρίξουν τα αιτήματα και τις ανάγκες του προσφυγικού πληθυσμού. Πολλοί προσχώρησαν μαζικά στην Αριστερά.
Οι Μικρασιάτες μέσα από τα παραπήγματα και τις δυσκολίες κατάφεραν να χτίσουν τις ζωές τους και να αναδειχτούν σε βασική ψηφίδα του σημερινού ελληνισμού. Μπόλιασαν κάθε μορφή τέχνης, φιλοσοφία, ποίηση, πεζογραφία, ζωγραφική, θέατρο, μουσική. Εργάστηκαν σκληρά, πάλεψαν για την επιβίωση, δημιούργησαν και έγιναν οργανικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Τίποτε δεν θα ήταν το ίδιο χωρίς τους ανθρώπους «που ήρθαν από απέναντι». Το ποίημα του μικρασιάτη νομπελίστα Γιώργου Σεφέρη αποτυπώνει εύστοχα αυτο το ταξίδι…
«Περάσαμε κάβους πολλούς πολλά νησιά τη θάλασσα
που φέρνει την άλλη θάλασσα, γλάρους και φώκιες.
Δυστυχισμένες γυναίκες κάποτε με ολολυγμούς
κλαίγανε τα χαμένα τους παιδιά
κι άλλες αγριεμένες γύρευαν το Μεγαλέξαντρο
και δόξες βυθισμένες στα βάθη της Ασίας.
Αράξαμε σ΄ ακρογιαλιές γεμάτες αρώματα νυχτερινά
με κελαϊδίσματα πουλιών, νερά που αφήνανε στα χέρια
τη μνήμη μιας μεγάλης ευτυχίας.
Μα δεν τελειώναν τα ταξίδια»
