Μία ολόκληρη δεκαετία έχει περάσει από τότε που τα πρώτα δείγματα διαδικτυακής δημοσιογραφίας και ταυτόχρονα δημοσιογραφίας των πολιτών εγκαινίασαν μία νέα πραγματικότητα στα μέσα ενημέρωσης. Ο όρος ελευθεροτυπία δεν διεύρυνε τον ορισμό του, ώστε να συμπεριλάβει και αυτή την νέα μορφή δημοσιογραφίας, εφόσον το διαδίκτυο δεν θεωρείται «Τύπος» , αλλά μπορεί να ασκήσει ο καθένας το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου. Ωστόσο, τα δικαιώματα αυτά, αν παγκοσμίως αναγνωρισμένα στην θεωρία δεν προστατεύονται στην πράξη, με αποτέλεσμα τον θάνατο 80 ανθρώπων που εργάζονται για τα μέσα μαζικής ενημέρωσης κατά το 2018. Καθίσταται έτσι αμφίβολο αν «οι ιδέες είναι αλεξίσφαιρες». Σύμφωνα με τον ετήσιο απολογισμό της μη κυβερνητικής οργάνωσης Reporters Sans Frontières (RSF) που έδωσε στην δημοσιότητα τα στοιχεία, έχει επιβεβαιωθεί το κίνητρο δολοφονίας για τους 64 από τους 80 θανάτους.
Μέσα στο γενικευμένο κλίμα κρίσης της ελευθεροτυπίας, πρόσφατα παραδείγματα ανθρώπων που πλήρωσαν με την ζωή τους την ερευνητική δημοσιογραφία θυμίζουν πως οι πρακτικές γουέστερν δεν εφαρμόζονται μόνο σε ανελεύθερα και απολυταρχικά καθεστώτα. Η Βικτόρια Μαρίνοβα, 30χρονη δημοσιογράφος του βουλγαρικού τηλεοπτικού δικτύου TVN είναι η τρίτη δημοσιογράφος που δολοφονείται τον τελευταίο χρόνο σε χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης ερευνώντας υποθέσεις διαφθοράς.
Τον περασμένο Οκτώβριο δολοφονήθηκε στην Μάλτα η δημοσιογράφος Ντάφνι Καρουάνα Γκαλιζία που ερευνούσε την ντόπια εκδοχή τωνPanama Papers , ενώ τον περασμένο Φεβρουάριο δολοφονήθηκε στην Σλοβακία ο δημοσιογράφος Γιαν Κούτσιακ. Οι δολοφονίες αυτές δεν απέχουν σχεδόν καθόλου σε όρους βιαιότητας από εκείνη του Τζαμάλ Κασόγκι στην γειτονική χώρα, άντρο των κατάφωρων παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Θάνατοι Δημοσιογράφων 2018
Συνολικά, πάνω από 700 επαγγελματίες δημοσιογράφοι έχουν δολοφονηθεί μέσα στα τελευταία δέκα χρόνια, σύμφωνα με την RSF. Επίκεντρα των στοχευμένων δολοφονικών επιθέσεων αποτελούν για το 2018 το Αφγανιστάν και η Συρία, ενώ στον ζοφερό κατάλογο εντάσσονται και χώρες όπου επικρατεί ειρήνη, όπως για παράδειγμα το Μεξικό (9 θάνατοι- η χώρα κατατάσσεται στην τρίτη θέση), η Ινδία (6 θάνατοι) και οι ΗΠΑ (6 θάνατοι). Ταυτόχρονα, ο αριθμός των δημοσιογράφων που κρατούνται φυλακισμένοι σε διεθνές επίπεδο βρίσκεται επίσης σε άνοδο, τονίζει η RSF. Μόλις πέντε χώρες έχουν φυλακίσει πάνω από τους μισούς δημοσιογράφους: το Ιράν, η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος,η Τουρκία και η Κίνα, η χώρα που χαρακτηρίζεται η μεγαλύτερη φυλακή για τους δημοσιογράφους στον κόσμο από τη ΜΚΟ. Καθόλου τυχαία οι παραπάνω χώρες σχεδόν ταυτίζονται με τις χώρες που είναι «μαυρισμένες» στην ετήσια λίστα κατάταξης του Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου.
Φυλακίσεις δημοσιογράφων 2018
Είναι δεδομένο ότι υπάρχουν και νομοθετικές ρυθμίσεις που περιορίζουν την ελευθερία του Τύπου στην ουσία της σε προληπτικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένων και απαρχαιωμένων διατάξεων, στην χώρα μας για παράδειγμα. Ωστόσο, η λογοκρισία είναι αυτή που κυριολεκτικά σκοτώνει ιδέες, αλήθειες που προέκυψαν από έρευνα αλλά και δημοσιογράφους. Ακόμα και στην εποχή του «εκδημοκρατισμού» της πληροφορίας που έφερε το Διαδίκτυο, αμφισβητείται εκ των έσω η ίδια η Δημοκρατία, όταν το κύτταρο του κοινωνικού της ιστού, δηλαδή η ελευθερία του λόγου και του Τύπου, κλυδωνίζεται και απειλείται- και πάλι κυριολεκτικά. Η διαδικτυακή δημοσιογραφία δεν προστατεύεται από τις διατάξεις περί Τύπου και ο καθένας, δημοσιογράφος ή ερασιτέχνης μπορεί να δημοσιεύσει ό,τι θέλει. Η διάδραση που έφεραν οι νέες τεχνολογίες στην ενημέρωση προκύπτει πως οδήγησε στον εκδημοκρατισμό της πληροφορίας. Ωστόσο, εκδημοκρατισμός της πληροφορίας δεν είναι το ίδιο το Διαδίκτυο αλλά η ανώνυμη και έτσι φαινομενικά ακίνδυνη για τον γράφων δυνατότητα έκφρασης. Εκεί, όπου μέσα στην ασυδοσία της ανωνυμίας μπορεί κανείς φαινομενικά ακίνδυνα να εκφράσει τις απόψεις που επώνυμα φοβάται ή δεν του επιτρέπεται, να φτιάξει μία πλατφόρμα όπου παρουσιάζει τα ρεπορτάζ του (βασιζόμενος σε crowd funding) ή να διαρρεύσει τα Panama Papers και τα wikileaks.
Η πραγματικά ερευνητική δημοσιογραφία, η ενοχλητική για όλες τις δομές εξουσίας, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της δημοκρατικής εμπειρίας, ακρογωνιαίος λίθος του πολιτεύματος. Είναι ενδεικτικό δημοκρατικού ελλείμματος όταν η ελευθερία του ενός -και συγκεκριμένα του δημοσιογράφου- σταματά εκεί που ξεκινά η λογοκρισία του άλλου – και συγκεκριμένα όποιου τα συμφέροντα θίγονται κάθε φορά. Το επάγγελμα του δημοσιογράφου ήταν από τις απαρχές του σε μία μόνιμη κρίση και η ιστορία των κινδύνων της ελευθερίας του Τύπου είναι τελικά μια αποτίμηση της ουσιαστικής αξίας της ελευθερίας αυτής. Όσο πιο «ενοχλητικούς» δημοσιογράφους έχουμε, τόσο πιο πολύ θα αναζητούνται τρόποι για να περιοριστεί η φωνή τους και τόσο πιο πολύ θα πρέπει να οξυνθεί το πλαίσιο προστασίας αυτών των ανθρώπων που υπηρετούν την αποκάλυψη για χάρη του δημόσιου συμφέροντος. Η δημοσιογραφία, ειδικά στην χώρα μας, συχνά λησμονεί το ρόλο της, γίνεται γρανάζι της κρατικής μηχανής ή διαφορετικά κομματικοποιείται πλάι στην αντιπολίτευση, ελπίζοντας να έρθει και η σειρά της να γίνει γρανάζι. Ή γίνεται ρομπότ και απλά αναπαράγει κείμενα στο διαδίκτυο, χωρίς να έχει κρίση και χωρίς καν να έχει διασταυρώσει την πληροφορία. Εξάλλου, παραμένει προστατευμένη από την ελευθεροτυπία και ας διαδίδει ψευδείς ειδήσεις, (fake news) αφού αυτές δεν θίγουν κάποιον σημαντικό παράγοντα του πολιτικού ή επιχειρηματικού κόσμου. Υπάρχει όμως και η δημοσιογραφία που κινδυνεύει από την λογοκρισία γιατί δεν αυτολογοκρίνεται. Αυτή που μένει πιστή στον ρομαντικό ορισμό του επαγγέλματος και στόχο έχει την αποκάλυψη της αλήθειας αξίζει ένα λιγότερο θολό, πιο σίγουρο και βιώσιμο –και πάλι κυριολεκτικά- μέλλον.
H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.
Εξαιρετικό…