Τα κινηματογραφικά έργα και ιδιαίτερα οι σύνθετες και με βάθος ταινίες, είναι ανοιχτές σε πολλαπλές αναγνώσεις και ερμηνείες. Επιπλέον, ειδικά στην περίπτωση των ταινιών που πλέον θεωρούνται κλασικές, οι λογής-λογής αναλύσεις έχουν έρθει να αποκαλύψουν πλήθος «κρυφών» νοημάτων και συμβόλων που τείνουν να περνούν απαρατήρητα από αυτούς που έχουν δει μόνο μια φορά το κάθε φιλμ.
Διαβάστε ορισμένα κρυφά μηνύματα και κοινωνικο-πολιτικές και φιλοσοφικές προεκτάσεις πασίγνωστων ταινιών…
Το Spider-Man ως μια ωδή στην εφηβεία (και τα προβλήματά της)
Οι ταινίες με τον άνθρωπο-αράχνη εύκολα μπορούν να ιδωθούν ως μια αλληγορία για την εφηβεία. Μια ραδιενεργή αράχνη τσιμπάει το νεαρό αγόρι και το σώμα του αλλάζει σταδιακά: γίνεται πιο μυώδες, ενώ από τα άκρα του εκκρίνεται μια… κολλώδης λευκή ουσία. Επιπλέον, κομβικό ρόλο στις περιπέτειές του παίζει το πρώτο ερωτικό σκίρτημα του ήρωα Πάρκερ για την Μέρι Τζέιν. Καθώς ο Πάρκετ αναπτύσσει τις υπερ-δυνάμεις του, η αυτοπεποίθησή του βελτιώνεται, ενώ οι δυνατότητες που πλέον έχει τον βοηθούν να αντιμετωπίσει τον κόσμο των ενηλίκων.
Toy Story 3 ή η ιστορία του Ολοκαυτώματος μέσα από παιδικά παιχνίδια
Για την τελευταία και εμπορικά επιτυχής ταινία της σειράς «Toy Story», κάμποσοι κριτικοί έχουν υποστηρίξει ότι κρύβει ένα πολύ πιο σκοτεινό νόημα, καθώς την βλέπουν σαν μια μεταφορά μιας από τις μεγαλύτερες φρικαλεότητες που διέπραξε ποτέ ο άνθρωπος.
Ο Άντι μπαίνει στο πανεπιστήμιο και εγκαταλείπει τα παιχνίδια του, κάτι που φέρνει στο νου τη στάση διαφόρων χωρών απέναντι στους εβραίους πολίτες τους τους οποίους και παρέδωσαν στο επελαύνον Γ’ Ράιχ. Η ιδέα να μεταφερθούν στη σοφίτα, παραπέμπει συνειρμικά στην Άννα Φρανκ.
Ωστόσο, τελικά καταλήγουν στον Παιδικό Σταθμό Σάνισαϊντ, ο οποίος αντιπροσωπεύει ένα Στρατόπεδο Συγκέντρωσης, όπου τα παιχνίδια του Άντι αντιπροσωπεύουν τους «ανεπιθύμητους» οι οποίοι δεν είναι πλέον χρήσιμοι στην κοινωνία. Τελικά τα παιχνίδια έρχονται αντιμέτωπα με τον κλίβανο που συμβολίζει τη μαζική δολοφονία των Εβραίων. Η συγκεκριμένη θεωρία καταλήγει μάλιστα ότι τα παιχνίδια στην πραγματικότητα δεν κατορθώνουν να επιβιώσουν και η σωτηρία τους και η επιστροφή τους στον κλίβανο, είναι ουσιαστικά η είσοδός τους στον παράδεισο!
Η Μέρα της Μαρμότας και ο δρόμος προς τη βουδιστική Φώτιση
Επιφανειακά, στη Μέρα της Μαρμότας, ο Μπιλ Μάρεϊ ζει ξανά και ξανά την ίδια μέρα μέχρι να τη ζήσει σωστά και παραγωγικά και να σπάσει τη λούπα, η οποία σύμφωνα με αναλυτές μπορεί να κρατάει έως και 30 χρόνια ή και παραπάνω. Η στιγμή που ξυπνά και καταλαβαίνει ότι ζει μια καινούργια μέρα, έρχεται με ένα αίσθημα ανακούφισης. Ωστόσο, πολλοί υποστηρίζουν ότι αντιπροσωπεύει κάτι παραπάνω.
Σύμφωνα λοιπόν με κριτικούς, η ταινία βασίζεται στην ιδέα του Βουδισμού και της επίτευξης της Φώτισης, με τον πρωταγωνιστή να αντιλαμβάνεται τελικά το νόημα και το σκοπό της ίδιας της ζωής, τη στιγμή που σπάει τη λούπα. Επέρχεται έτσι ένα είδους πνευματικής μεταμόρφωσης. Αν και το «εξωτερικό» λοιπόν μήνυμα της αυτό-βελτίωσης είναι εμφανές, οι θιασώτες της παραπάνω θεωρίας επιμένουν να βλέπουν την ταινία σαν κάτι βαθύτερο: την ολική πνευματική μεταμόρφωση του ανθρώπου ο οποίος ξαναγεννιέται αφότου εξελίξει την ανιδιοτέλεια και αρθεί σε ένα επίπεδο πάνω από το ατομικό «εγώ» του.
Πολλοί Βουδιστές μάλιστα δείχνουν την ταινία σαν ένα έξοχο παράδειγμα των αξιών που ενστερνίζονται. Αξιοσημείωτο είναι όμως ότι και ορισμένοι Καθολικοί βλέπουν τη Μέρα της Μαρμότας σαν μια μεταφορά για το Καθαρτήριο.
Ο Μάγος του Οζ και η διαδικασία της εξατομίκευσης του… Γιουνγκ
Ελάχιστες ταινίες είναι τόσο ανοιχτές σε συμβολικές ερμηνείες, όσο ο «Μάγος του Οζ», καθώς έχει ερμηνευτεί τόσο σαν μια αλληγορία για τη θρησκεία και τον αθεϊσμό, όσο και σαν ένα σχόλιο στην κατάρρευση του Λαϊκισμού και της αμερικανικής μονεταριστικής πολιτικής(!), την ίδια στιγμή που άλλοι υποστηρίζουν ότι η ταινία απεικονίζει τον αγώνα για τη γυναικεία χειραφέτηση!
Η πιο ενδιαφέρουσα ερμηνεία, όμως, προτείνει να δούμε την ταινία μέσα από το πρίσμα της εξατομίκευσης, του στόχου της ψυχοθεραπείας κατά Γιουνγκ. Εξατομίκευση στην ψυχολογία είναι η διαδικασία κατά την οποία ένας συνειδητοποιημένος νους διαβάζει και εγγράψει τα αρχετυπικά σύμβολο της μυθολογίας με τελικό στόχο την αυτοπραγμάτωση. Η διαδικασία αυτή, λένε, εικονίζεται ως εξής στη συγκεκριμένη ταινία: Το ταξίδι της Ντόροθυ δείχνει την πνευματική αναζήτηση, ο Τότο, το σκυλί, αντιπροσωπεύει την ενστικτώδη ζωική πλευρά και η Μάγισσα τη συνείδηση της σκιάς κατά Γιουνκ, δηλαδή τη σκοτεινή πλευρά μας, όσα έχουμε καταστείλει και αγνοήσει.
Με τη βοήθεια των συντρόφων της, καθένας από τους οποίους συμβολοποιεί διαφορετικά στοιχεία της ψυχής της Ντόροθυ, η κοπέλα καταφέρνει να ξεπεράσει και να ενσωματώσει τις φαινομενικά αντιφατικές πτυχές του εαυτού της και να επιτύχει την αυτοπραγμάτωση και εξατομίκευση.
Από το Σπήλαιο του Πλάτωνα στο… The Matrix
Πολύ μελάνι έχει χυθεί για το Matrix και τις φιλοσοφικές του προεκτάσεις, καθώς σε πολύ μεγάλο βαθμό η ταινία (και οι δύο επόμενες που ακολούθησαν) ασχολούνται με τον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και κατανοούν την πραγματικότητα. Οι φιλοσοφικές αναφορές της ταινίας εκτείνονται από το Σπήλαιο του Πλάτωνα μέχρι το νοητικό πείραμα του «Εγκεφάλου… σε βάζο». Η ταινία εξερευνά την ιδέα ότι αυτό που αντιλαμβανόμαστε σαν «πραγματικότητα» μπορεί να αλλάξει ριζικά από την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε και από την οπτική γωνία που έχουμε.
Φυσικά με την ταινία ασχολήθηκαν και πλήθος συνωμοσιολόγων που έψαξαν και βρήκαν (;) κρυμμένα στοιχεία, όπως το διαβατήριο του πρωταγωνιστή Νίο που η ημερομηνία λήξης του είναι… η 11η Σεπτεμβρίου 2001, ημέρα που συμπίπτει με το τρομοκρατικό χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους. Σημειωτέον, η ταινία κυκλοφόρησε το 1999!
Το Inception και η παραγωγή μιας ολόκληρης ταινίας
Στο Inception παρακολουθούμε μια εκπαιδευμένη ομάδα να πραγματοποιεί μια αποστολή εταιρικής κατασκοπείας εισβάλοντας… στα όνειρα κάποιου! Κάθε μέλος της ομάδας έχει ένα συγκεκριμένο καθήκον και από την επιτυχή εκπλήρωσή του κρίνεται η επιτυχία του όλου σχεδίου. Ορισμένοι κριτικοί υποστηρίζουν ότι ο τρόπος λειτουργίας της ομάδας θυμίζει το εσωτερικό ενός κινηματογραφικού στούντιο όπου όλα τα μέλη πρέπει να εργαστούν ώστε να δημιουργηθεί ένα φιλμ. Όπως στα όνειρα του Inception υπάρχουν κανόνες που κανείς δεν μπορεί να παραβεί, έτσι και οι σκηνοθέτες επιβάλουν τον τρόπο που θα γίνουν τα γυρίσματα.
Οι υποστηρικτές της θεωρίας αυτής συνδέουν μάλιστα τον κάθε ήρωα της ταινίας με τους ρόλους μέσα στα κινηματογραφικά πλατό. Έτσι, ο Ντι Κάπριο είναι ο σκηνοθέτης που συντονίζει όλα τα μέλη της ομάδας. Έπειτα έχουμε την Αριάθνη που υποδύεται η Έλλεν Πέιτζ, τη σεναριογράφο. Υπό τις οδηγίες του Κομπ (Ντι Κάπριο) σχεδιάζει το όνειρο. Ηθοποιός είναι ο Έιμς (Τομ Χάρντι), ο οποίος έχει την ικανότητα να αλλάζει ρόλο κάθε φορά, και στην ταινία μάλιστα τον βλέπουμε να… κάνει πρόβα μπροστά από έναν καθρέφτη.
Ο Σάιτο (Κεν Γουατανάμπε) παίζει το ρόλο του επικεφαλής του στούντιο, καθώς πληρώνει για υλοποιηθεί το όνειρο αναμένοντας να βγάλει κέρδος με την ολοκλήρωση της αποστολής. Ο Γιουσούφ (Ντίλιπ Ράο) θα μπορούσε να ειδωθεί σαν τον ειδικό στα σπέσιαλ εφέ, καθώς είναι αυτός που οδηγεί το βαν και δεν συμμετέχει πιο ενεργά στο όνειρο. Διόλου τυχαία μάλιστα είναι αυτός που προκαλεί το πιο εντυπωσιακό εφέ, όταν ρίχνει το βαν στο νερό με αποτέλεσμα όλοι οι πρωταγωνιστές να βρεθούν να αιωρούνται!
Τέλος έχουμε τον παραγωγό κάθε ταινίας, ή στην περίπτωσή μας, τον Άρθουρ (Τζόζεφ Γκόρντον) ο οποίος γνωρίζει τα πάντα για το όνειρο, ενώ μιλά επεξηγηματικά στην «σεναριογράφο» Αριάδνη με τον τρόπο ενός παραγωγού προκειμένου να εξηγήσει το όραμα της ταινίας σε σύνδεση, όμως, με το συνολικό μπάτζετ.
Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών και ο μοντέρνος κόσμος
Η επική περιπέτεια του Τόλκιν στη Μέση Γη έχει αναλυθεί από πολλούς τόσο ως βιβλίο, όσο και στην κινηματογραφική του μεταφορά. Μεταξύ των ερμηνειών που έχουν προταθεί, είναι ο παραλληλισμός με τους καταστροφικούς για την Ευρώπη Παγκόσμιους Πολέμους, οι επιπτώσεις της Βιομηχανικής Επανάστασης και φυσικά η αιώνια μάχη μεταξύ του Καλού και του Κακού.
Επιπλέον, πολλοί «βλέπουν» σε ολόκληρη την ιστορία της Μέσης Γης στοιχεία και αναφορές από το Χριστιανισμό και τον Καθολικισμό: η αναμονή της επιστροφής του βασιλιά συμπίπτει με τη βιβλική ιδέα της επιστροφής του Ιησού, τα φαντάσματα, οι νεκροί, επιστρέφουν μάλιστα μαζί με τον Άραγκον και θυμίζουν την ανάσταση των πιστών, ενώ οι λαοί εμφανίζονται διασπασμένοι σε φυλές και πρέπει να ενωθούν, σαν τις βιβλικές περιγραφές.
Όπως συνήθως συμβαίνει με τις δημοφιλείς ταινίες, έτσι κι εδώ, δεν λείπουν οι συνομωσιολογικές θεωρίες, με πιο διαδεδομένη αυτή που παραλληλίζει το Μάτι του Σάουρον με το μασονικό σύμβολο του ματιού στην κορυφή της πυραμίδας, σύμβολο που βλέπουμε και στο χαρτονόμισμα του 1 δολαρίου. Όπως γνωρίζουν όσοι έχουν δει τις ταινίες ή έχουν διαβάσει τον Τόλκιν το Μάτι του Σάουρον συμβολίζει το απόλυτο κακό καθώς υπό τις οδηγίες του πλήθος όντων εργάζονται για την επικράτηση της νέας παγκόσμιας τάξης.
