Η εκδήλωση στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) για την Παγκόσμια Ημέρα Αρχείων το βράδυ της Δευτέρας βρισκόταν στον επίλογό της όταν ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Παιδείας, της προϊσταμένης αρχής των ΓΑΚ, Γιάννης Παντής σηκώθηκε για να κάνει μια παρέμβαση. Σε δραματικούς τόνους ζήτησε από την υφισταμένη του υπουργείου υπηρεσία να διασώσει το πολύτιμο αρχείο του υπουργείου Παιδείας.
Με τρεμάμενη φωνή είπε από το βήμα της εκδήλωσης ότι πρόσφατα χρειάστηκε να επισκεφθεί τους χώρους όπου στεγάζεται το αρχείο του υπουργείου Παιδείας και εκεί «σαπίζουν 600 τόνοι αρχειακού υλικού. Σώστε το αρχείο μας. Εμείς που σας πληρώνουμε σας ζητάμε να σώσετε το αρχείο μας» ήταν η έκκληση που απηύθυνε στους υπευθύνους των Γενικών Αρχείων του Κράτους. «Τόσο καιρό που τα ζητάμε δεν τα δίνουν για δικούς τους λόγους» ακούστηκε μια άμεση απάντηση από τους παριστάμενους από την πλευρά των ΓΑΚ.
Σχολιάζοντας την ανακοίνωση-έκκληση του κ. Παντή, ο πρόεδρος της Εφορείας των ΓΑΚ Νικόλαος Καραπιδάκης δήλωσε στο Βήμα: «Τα αρχεία του υπουργείου Παιδείας έχουν ζητηθεί επανειλημμένως και ζητούνται επανειλημμένως. Σε όλες τις κυβερνήσεις. Για υπηρεσιακούς λόγους που προβάλλει το ίδιο το υπουργείο Παιδείας αργούν να κατατεθούν στα ΓΑΚ». Ένας λόγος είναι ότι «πάρα πολλοί αποσπασμένοι υπάλληλοι στο υπουργείο Παιδείας θέλουν να τελειώσουν τις διατριβές τους και διατηρούν τα αρχεία στην υπηρεσία τους».
Είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση στην οποία οι παθογένειες της ελληνικής δημόσιας διοίκησης διασταυρώνονται και μάλιστα ενώ ήταν σε εξέλιξη προγραμματισμένη εκδήλωση για την Παγκόσμια Ημέρα Αρχείων (9 Ιουνίου).
Τα ΓΑΚ ιδρύθηκαν πριν από 102 χρόνια από τον γνωστή ιστοριοδίφη Γιάννη Βλαχογιάννη τη στιγμή που σημαντικά έγγραφα αντί να βρίσκουν την αρμόζουσα θέση στη μνήμη έφταναν να περιτυλίγουν τρόφιμα και ψάρια σε εμπορικά καταστήματα του κέντρου της Αθήνας. Για υπαλλήλους και υπηρεσίες το χαρτί είχε μεγαλύτερη αξία από τη μνήμη.
Με τον χρόνο διασώθηκαν πολύτιμα σπαράγματα μνήμης στον ελληνικό χώρο, αλλά οι προστριβές με τις δημόσιες υπηρεσίες δεν σταμάτησαν, όπως άλλωστε φαίνεται και από την έκκληση Παντή για το υπουργείο Παιδείας – ακόμα και τις τελευταίες δεκαετίες η έννοια του αρχείου έχει διαφορετική σημασία για κάποιες από αυτές τις υπηρεσίες, παρ’ όλο που οι σχέσεις με το προσωπικό των ΓΑΚ χαρακτηρίζονται συνεχώς βελτιούμενες.
Στην εκδήλωση που μαεστρικά οργανώθηκε από την «ψυχή» των ΓΑΚ, τους υπαλλήλους τους, προβλήθηκε –ύστερα από τους σύντομους χαιρετισμούς του υφυπουργού Παιδείας Θεοδόση Πελεγρίνη, του εφόρου των ΓΑΚ κ. Καραπιδάκη και της Μαριέττας Μινώτου, διευθύντριας της Κεντρικής Υπηρεσίας των ΓΑΚ– η φωτεινή πλευρά των σχέσεων με τους πιο γνωστούς χρήστες τους. Ερευνητές, ιστορικοί και δημοσιογράφοι κατέθεσαν τις εμπειρίες τους και τις προτάσεις τους ορισμένοι για το πώς ανακάλυψαν, πώς μπήκαν και πώς δούλεψαν στον ωκεανό των αρχείων.
Από το Λονδίνο διαδικτυακώς μίλησε ο συγγραφέας Απόστολος Δοξιάδης, τονίζοντας την επιφυλακτική στάση που είχε αρχικά καθώς το κλίμα που συνάντησε ήταν αντίθετο στην παγιωμένη εικόνα μιας δημόσιας υπηρεσίας, εξαίροντας τη στάση και την προσαρμοστικότητα των υπαλλήλων σε κάθε τι καινούργιο.
Αφορμή στάθηκε μια ψηφιακή φωτογραφική μηχανή με την οποία ζήτησε να πάρει κάποιες λήψεις αρχείων για τα οποία ενδιαφερόταν. Η αρχική στάση ήταν αρνητική, ακολούθησε ωστόσο αμέσως η διευκόλυνσή του δεδομένου ότι δεν «καταπονούνται» τα αρχεία, για να παγιωθεί τελικά η χρήση της ύστερα από πολύ σύντομο χρονικό διάστημα που επισκέφτηκε πάλι τα ΓΑΚ.
Την προσωπική της εμπειρία σε μια έρευνά της για τα κρατικά λογοτεχνικά αρχεία εξιστόρησε η φιλόλογος, κριτικός και δημοσιογράφος Λαμπρινή Κουζέλη. Επισημάνθηκε η διακοπή της κρατικής συνέχειας με την απώλεια αρχείων που δεν θεωρήθηκε σκόπιμο να διασωθούν αλλά και τα εμπόδια που συνάντησε στην πρόσβαση σε κάποια που βρίσκονται υπό την ευθύνη άλλων υπηρεσιακών δομών (υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού). Μετέφερε και τις απολύτως θετικές εμπειρίες επισκεπτών στα ΓΑΚ στο πλαίσιο της δράσης «Βιβλίων Τόποι», με τις ξεναγήσεις σε βιβλιοθήκες και χώρους απόθεσης αρχειακού υλικού, τονίζοντας παράλληλα και την αφανή δουλειά στα υπόγεια του κτιρίου στο Ψυχικού, όπου συντηρούνται μεθοδικά παλαίτυπα, αρχέτυπα και πολλά άλλα, κάθε είδους και αξίας, αρχεία.
Ο ιστορικός Σωτήρης Ριζάς, διευθυντής Ερευνών στην Ακαδημία Αθηνών, θυμήθηκε την εποχή που εκπονούσε τη διδακτορική του διατριβή και τα ΓΑΚ στριμώχνονταν στο κτίριο της Ακαδημίας. Αναφέρθηκε στη σημασία του αρχειακού υλικού που δίνεται στην Ευρώπη φέροντας ως παράδειγμα την προσμονή των ερευνητών τις πρώτες ημέρες κάθε χρόνου όταν οι ανταποκριτές των εφημερίδων μετέφεραν κομμάτια της ιστορίας που έφερναν στο φως αρχεία του Φόρεϊν Όφις που αποχαρακτηρίζονταν και δίνονταν στη δημοσιότητα. Σημείωσε παράλληλα τις δυνατότητες που υπάρχουν για την εξερεύνηση σε αρχεία που υπάρχουν στα ΓΑΚ, ενώ ο δημοσιογράφος, ιστορικός και συγγραφέας κ. Ελευθέριος Σκιαδάς, από τους παλαιότερους και συστηματικούς χρήστες των ΓΑΚ, στάθηκε στην αξία των αρχείων και διάβασε ένα αθησαύριστο κείμενο του Βλαχογιάννη γα την περιπέτεια των αρχείων στα εμπορικά του κέντρου της πόλης.
Την εμπειρία του από την έρευνα που έκανε γύρω από την τηλεόραση στην Ελλάδα με αφορμή ένα πρωτοσέλιδο της Ελευθερίας το 1951 μετέφερε ο δημοσιογράφος Παύλος Τσίμας. Στάθηκε στη στάση του προσωπικού και χαριτολογώντας προσφέρθηκε να βοηθήσει στην ταξινόμηση δεδομένου ότι εντόπισε σημαντικό υλικό σε κάποιες κούτες.
Από την πλευρά του ο ιστορικός και συγγραφέας Μενέλαος Χαραλαμπίδης, αφού μίλησε για την εμπειρία του ενώ εκπονούσε τη διδακτορική του διατριβή, στάθηκε σε μια εκδήλωση που σχετίζεται με τη δημόσια ιστορία. Μίλησε για την πρόσληψη της ιστορίας από τους πολίτες με περιπάτους, εκδηλώσεις και επισκέψεις σε χώρους, και ειδικότερα για την έκθεση σχετικά με την απελευθέρωση της Αθήνας από τη γερμανική κατοχή, στην οποία είχαν εισφέρει με υλικό τα ΓΑΚ και μάλιστα την είχαν φιλοξενήσει για αρκετό χρόνο στο κτίριό τους όπου είχαν την ευκαιρία να την επισκεφθούν σχολεία και να συζητήσουν και να ανταλλάξουν εμπειρίες σχολικοί σύμβουλοι.
Στο αρχείο του υπουργείου Ναυτικών που αναζητούσε από τη δεκαετία του 1980 και καταλογογραφήθηκε σχεδόν πριν από μία δεκαετία στάθηκε η καθηγήτρια Ναυτιλιακής Ιστορίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο Τζελίνα Χαρλαύτη, ενώ αναφέρθηκε και στη συνεργασία με τα ΓΑΚ σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών του τμήματος Ιστορίας του Πανεπιστημίου.
Τη συζήτηση, την οποία συντόνισε η προϊσταμένη του τμήματος Οργάνωσης και Μελετών Χριστίνα Σάρρα, έκλεισε η Αμαλία Παππά, αναπληρώτρια διευθύντρια, προϊσταμένη του τμήματος Βιβλιοθήκης και Αναγνωστηρίου, η οποία παρουσίασε την πορεία των ΓΑΚ από το 1914 ως σήμερα, με την πρόοδο αλλά και τα προβλήματα που εξακολουθούν να υπάρχουν –η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού ταλανίζει άλλωστε όλη τη δημόσια διοίκηση–, από τα πεταμένα χαρτιά στο κτίριο της Ακαδημίας ως τους αντιόξινους φακέλους στα υπερσύγχρονα βιβλιοστάσια στο κτίριο του Ψυχικού.
Αναφέρθηκε και στη σχέση των χρηστών –στους οποίους άλλωστε είχε δοθεί ο λόγος σε αυτή την εκδήλωση– με τα αρχεία, επισημαίνοντας πώς παρότι ψηφιοποιείται το αρχειακό υλικό, υπάρχουν πολλοί ερευνητές που αναζητούν να έχουν επαφή με το πρωτότυπο, με το χαρτί, την υφή του και το μελάνι. Όλα είναι μέρος της ιστορίας άλλωστε…
