Η κήρυξη του πολέμου…
Το πρώτο ανακοινωθέν του πολέμου μεταδόθηκε στην Λαμία μέσω του τύπου και του ραδιοφώνου στις 28 Οκτωβρίου 1940 όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Η αναγγελία της κήρυξης του πολέμου προκάλεσε στους πολίτες της Λαμίας ενθουσιώδεις αντιδράσεις που όμοιές τους είχε χρόνια να αντικρίσει η πόλη. Παντού, σε κάθε άκρη της πόλης ήταν έντονος ο εθνικός παλμός. Οι νέοι της πόλης με χαρά έσπευδαν να καταταγούν στις τάξεις του στρατού. Η Λαμία λόγω της θέσης της στο κέντρο της Ελλάδας είχε τις πρώτες μέρες της κήρυξης του πολέμου μεγάλο αριθμό στρατευσίμων και από τις γύρω περιοχές. Χαρακτηριστικά όλων ήταν η ζωηρή προθυμία και η ικανοποίηση της υπηρεσίας προς την πατρίδα έναντι του εχθρού. Το ίδιο συνέβαινε και με τους νεότερους Φαλαγγίτες της ΕΟΝ, οι οποίοι προσέφεραν την υπηρεσίες ως βοηθητικοί στα μετόπισθεν. Ο μεγάλος αυτός ενθουσιασμός για την κήρυξη του πολέμου δεν καταβλήθηκε ούτε στο πρώτο άκουσμα συναγερμού για επερχόμενη αεροπορική επιδρομή ιταλικών αεροπλάνων. Όλοι βρήκαν ασφάλεια στα καταφύγια της πόλης, ήρεμοι, δίχως φόβο. Ο συναγερμός έληξε όταν διαπιστώθηκε πως τα ιταλικά αεροπλάνα πέρασαν μακριά από την πόλη.
Τα καταφύγια της Λαμίας
Τα καταφύγια της Λαμίας
Από τις πρώτες μέρες της έναρξης της εμπόλεμης κατάστασης της Ελλάδας με την Ιταλία η Παθητική Αεράμυνα της πόλης με επικεφαλής τον διοικητή της Βρετέα ανέλαβε να βρει χώρους και να τους επισκευάσει, ώστε να είναι κατάλληλοι για καταφύγια της πόλης. Σε αυτά θα κατέφευγαν οι πολίτες σε περιπτώσεις συναγερμού για επικείμενη εχθρική αεροπορική επιδρομή. Τα καταφύγια ήταν τα υπόγεια διάφορων οικιών ιδιωτών, δημοτικά σχολεία, αποθήκες, σύλλογοι, τράπεζες, καταστήματα, ξενοδοχεία, αρτοποιεία, κλινικές, κυλινδρόμυλοι κ.α. Πιο αναλυτικά, τα καταφύγια της Λαμίας ήταν: Α’ Δημοτικό σχολείο (άνωθεν Παιδαγωγικής Ακαδημίας), Β’ Δημοτικό σχολείο (δίπλα στο Γυμνάσιο Αρρένων), καφενείο Κων/νου Κολοπίκα, οικία Αριστομένη Ποντικοπούλου, κτήμα Ιωάννη Κατσανιώτη, κτήμα Μιχαήλ Ναούμ, αποθήκες Ανταχοπούλου, οικία Αντωνίου, οικία Χρηστίδου, οικία Ζωρογιαννίδου, οικία Χρ. Χριστοπούλου, οικία Γ. Παπαγεωργίου, οικία Βαλιμίτη, Κλινική Αναστασίου, καφενείο Χαϊμάνη, οικία Μιχαήλ Ναούμ, οικία Ραφτοδήμου, οικία δίπλα από το μηχανουργείο Κουτσούκου, Κλινική Βακαλοπούλου, ιατρείο Ζάχου, αρτοποιείο Αλεξίου, οικία Παναγιώτη Παναγιωτοπούλου, κατάστημα Τσιούνη απέναντι από το ξενοδοχείο Εθνικόν, οικία Ιωάννη Κονταξή, οικία Θεοδοσίου Κονταξή, οικία Δημητρίου Κατσούδα, οικία Μαργαρίτη, οικία Κρητικού επί της οδού Καρπενησίου, οικία Κοτορού δίπλα από την δεξαμενή Αγίου Λουκά, κατάστημα Κ. Συλέου επί της οδού Καρπενησίου, οίκημα Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, κατάστημα αδελφών Δρίβα (πρώην Κλινική Μανούκου-Τζαμάλα), οικία Χρήστου Σκάρλα (δίπλα στην πλατεία Διάκου), καφενείον Νέον (πλατεία Λαού), καφενείο Κυριαζοπούλου (κάτωθεν κινηματογράφου Παλλάς), ζαχαροπλαστείον Ρήγα (επίσης κάτωθεν κινηματογράφου Παλλάς), αποθήκες Μιχαλοπούλου (κάτωθεν φαρμακείου Παπαδοπούλου), οικία Πρέντζα (κάτωθεν κυλινδρόμυλου Στεργιοπούλου), κυλινδρόμυλος Παναγιώτη Κίτσου, κτίριο Γεωργίου Πιπεράκη (δίπλα από το ιατρείο Τζαμάλα), οικία Γεωργίου Λιάκου, οίκημα Στεργίου (χορωδία), Τράπεζα Αθηνών, οίκημα Συλλόγου Τεχνοεργατών (έναντι Τράπεζας Αθηνών), κατάστημα Γεωργίου Ποντικοπούλου (κάτωθεν οδοντιατρείου Μουντούρη), οίκημα Ασημάκη Ασημακοπούλου (έναντι Γεωργικής Υπηρεσίας), οίκημα Τσέλιου (κάτωθεν κλινικής Γκλέτσου), οίκημα Ιωάννη Κατσανιώτη (έναντι Ξυλουργείου Καρφή), οικία Λουκά Κωνσταντέλλου, Γυμνάσιο Θηλέων, οικία Παντελή Αθανασίου (οδός Στυλίδος, δίπλα στις αποθήκες πυρομαχικών), οίκημα Κούτρα (έναντι παντοπωλείο Ριζοκώστα), οικία Λουκοπούλου (μεταξύ δεξαμενής Αγίου Λουκά και αρτοποιείου Βάλλα), οικία Κων/νου Τσίρου, οίκημα Μπούκα (έναντι Α’ Δημοτικού σχολείου, οδός Καρπενησίου).
Του Πάνου Σωτηρίου / Ιστορικού
Μέτρα αεράμυνας και συναγερμοί
Εκτός των καταφυγίων, στον τύπο δημοσιεύονταν τα μέτρα που έπρεπε να λάβουν οι πολίτες για να
προστατευθούν από τις αεροπορικές επιδρομές και οι οδηγίες της πολιτείας σε περιπτώσεις συναγερμού.
Τα μέτρα προστασίας από τις αεροπορικές επιδρομές προέβλεπαν: Την κάλυψη κάθε εστίας φωτός σε καταστήματα, βιομηχανίες, τα εργαστήρια κάθε είδους και τις οικίες. Η πόλη, οι κωμοπόλεις, οι συνοικισμοί και τα χωριά έπρεπε να βρίσκονται τις νύχτες σε πλήρη συσκότιση. Απαγορευόταν το άναμμα εξωτερικών φώτων στα σπίτια και έπρεπε οι λαμπτήρες να αφαιρεθούν. Στις οικίες έπρεπε να τοποθετηθούν εσωτερικά στα παράθυρα παραπετάσματα, κουβέρτες ή χαρτόνια σκούρου χρώματος για να καλύπτουν τον φωτισμό. Πριν να ανοίξουν την εξώπορτά τους έπρεπε να σβήσουν τα εσωτερικά φώτα. Στα τζάμια των οικιών έπρεπε να τοποθετηθούν ταινίες, ώστε σε περίπτωση έκρηξης να μην σπάσουν σε πολλά κομμάτια και τραυματίσουν τους ενοίκους. Σε περίπτωση συναγερμού έπρεπε όλοι να κατέβουν στα υπόγεια των σπιτιών τους και αν δεν είχαν, να μεταβούν άμεσα στο κοντινότερο γειτονικό υπόγειο ή καταφύγιο και να σταθούν μακριά από παράθυρα και πόρτες. Οι γείτονες ήταν υποχρεωμένοι να επιτρέπουν την είσοδο και άλλων πολιτών στα υπόγειά τους. Όσοι κυκλοφορούσαν στους δρόμους έπρεπε να πράξουν το ίδιο. Σε όλες τις οικίες έπρεπε να υπάρχει άμμος και νερό σε επαρκείς ποσότητες, καθώς και ένα φτυάρι, ένα σκεπάρνι και ένα μακρύ κοντάρι με ύφασμα στην άκρη του (θα το έβρεχαν) για την κατάσβεση εστιών φωτιάς σε μεγάλο ύψος. Άμμος 2-3 δοχεία, νερό 4-5 ή περισσότερα δοχεία. Την άμμο θα την προμηθεύονταν από τους σωρούς που θα δημιουργούσε ο δήμος για αυτό το λόγο σε διάφορα σημεία της πόλης, ενώ το νερό από τις δημόσιες και ιδιωτικές βρύσες. Η άμμος θα χρησιμοποιούνταν για την κάλυψη εμπρηστικών βομβών, ενώ το νερό για την κατάσβεση εστιών φωτιάς στις οικίες, όχι το αντίστροφο.
Σε κάθε οικία έπρεπε να υπάρχει και πρόχειρο φαρμακείο με βαμβάκι, επιδέσμους, γάζες, σύριγγα και ενέσεις καφεΐνης και καμφοράς, βάμμα ιωδίου, αλοιφές για τα μάτια(σε περίπτωση αερίων), λαβίδες αιμοστατικές, βαζελίνη για τα εγκαύματα, σόδα και χλωρασβέστιο. Τα παιδιά απαγορευόταν να απομακρύνονται από τους γονείς και τις οικίες τους όλη τη διάρκεια της ημέρας, ενώ από τις 5μ.μ. απαγορευόταν η κυκλοφορία παιδιών στους δρόμους. Μέσω του τύπου προωθούνταν και η ιδέα της μαζικής αραίωσης του πληθυσμού της πόλης, ώστε σε περίπτωση αεροπορικής επιδρομής να υπάρξουν λιγότερα πιθανά θύματα. Συγκεκριμένα οικογένειες και κυρίως τα παιδιά έπρεπε να απομακρυνθούν από τη Λαμία και να μεταφερθούν στις γύρω περιοχές, ώστε στην πόλη να μείνουν κυρίως άνδρες. Όλα τα οχήματα έπρεπε να καλύψουν τα φώτα τους με σκούρο ύφασμα ή λαμαρίνα και να αφήσουν μόνο μία μικρή σχισμή 6 εκατοστών στα μπροστινά και 3 εκατοστών στα πίσω. Τα ιππήλατα και τα ποδήλατα έπρεπε να φέρουν μικρούς φανούς λαδιού ή πετρελαίου.
Ο συναγερμός στην πόλη γινόταν με την σειρήνα. Επειδή δεν ήταν δυνατό να ακουστεί η σειρήνα σε όλη την πόλη για ενίσχυση του ήχου ενεργοποιούνταν και η σειρήνα της Ηλεκτρικής εταιρίας. Η έναρξη του συναγερμού ήταν διακοπτόμενος ήχος σειρήνας για τρία λεπτά, ενώ η λήξη του συναγερμού ήταν συνεχής ήχος σειρήνας για τρία λεπτά. Κατά τον συναγερμό απαγορευόταν η κυκλοφορία των πολιτών στους δρόμους. Γενικά απαγορευόταν η ήχηση σειρήνων εργοστασίων, καμπάνες εκκλησιών, κουδούνια σχολείων, σιδηροδρομικών σταθμών, οχημάτων και παντός άλλου είδους παραγωγής ήχου. Μετά την λήξη του συναγερμού και για μισή ώρα απαγορευόταν η χρήση των βρυσών, ώστε σε περίπτωση που υπήρχε φωτιά στην πόλη να μην έπεφτε η πίεση του στις αντλίες των πυροσβεστών. Ο δήμαρχος Λαμίας Αθ. Γραμματίκας είχε ενημερώσει τους Λαμιώτες πως έπρεπε να χρησιμοποιούν τις βρύσες με φειδώ και μόνο για τις απαραίτητες ανάγκες τους όλη την εμπόλεμη περίοδο, αλλά τελικά δεν εισακούστηκε και τελικά στις 13 Νοεμβρίου 1940 τέθηκαν σε εφαρμογή τα υδρόμετρα για την χρήση του νερού με πληρωμή για πρώτη φορά στην πόλη. Επίσης, ανάμεσα στα μέτρα προστασίας ήταν και η προσοχή στη μετάδοση ειδήσεων και πληροφοριών από το μέτωπο. Ο εχθρός είχε αυτιά παντού και κάθε πληροφορία μπορούσε να είναι μοιραία για τους στρατιώτες της Ελλάδας.
Ο ρόλος των γυναικών
Οι γυναίκες της Ρούμελης υπηρέτησαν τον υπέρ της πατρίδας αγώνα, μαζί με τις υπόλοιπες γυναίκες της χώρας, ως μία δεύτερη στρατιά από τα μετόπισθεν.Στα κορίτσια της Ελλάδας
Εμπρός Ελληνίδες μου τώρα, μικρές ή μεγάλες εμπρός την τίμια κι ένδοξη χώρα ορέχτηκε ο δόλιος εχθρός. Το Ζάλογγο πάλι θυμήστε τ’ ωραίο σας ένδοξο χτες και νιές Μπουμπουλίνες ξυπνήστε
Σουλιώτισσες νέες, σωστές. Οι μέρες που τώρα περνούμε τις κρίσιμες τούτες στιγμές για σας ήρθαν, κι έτσι θα δούμε Ελλήνων αν είστε γενεές.
Το κάλεσμα που έγινε σε όλες τις γυναίκες, νέες και ηλικιωμένες, ήταν η συμμετοχή τους στον
αγώνα μέσω του πλεξίματος μάλλινων ειδών. Ο Νομάρχης Φθιώτιδας Χαρ. Παναγόπουλος καλούσε τις Ρουμελιώτισσες να μετατρέψουν τον Νομό σε ένα απέραντο εργαστήριο παραγωγής μάλλινων ειδών για τον στρατό. Πουλόβερ, γάντια, περιλαίμια, φανέλες, και κυρίως κάλτσες. Καλούσε τις γυναίκες των ανώτερων κοινωνικών τάξεων των αστικών κέντρων, οι οποίες σπαταλούσαν τον χρόνο τους με κοσμικές ασχολίες και χαρτοπαιξία, αλλά και όλες τις γυναίκες αδιακρίτως τάξεων να αφιερωθούν στο εθνικό έργο της κατασκευής όσο το δυνατό περισσοτέρων μάλλινων ειδών. Κάθε αντίθετη πράξη ήταν έγκλημα κατά της πατρίδας. Πολλές ήταν και οι γυναίκες της πόλης που συμμετείχαν στις συγκεντρώσεις ειδών της Περιφερειακής Υπηρεσίας Αλληλεγγύης Μετώπου (ΠΥΑΜ) από πόρτα σε πόρτα μέσα στην πόλη. Αυτά τα είδη είχαν τελικούς αποδέκτες τους στρατιώτες στα διάφορα μέτωπα του πολέμου. Αρκετές ήταν και αυτές που αλληλογραφούσαν με στρατιώτες στο μέτωπο, για να τους εμψυχώνουν και να τους κρατούν υψηλό το ηθικό, αυτές ήταν οι λεγόμενες «κουμπαρούλες» που μέσω του περιοδικού Θησαυρός έρχονταν σε επικοινωνία με στρατιώτη και αλληλογραφούσαν. Τα νεότερα κορίτσια που ήταν μέλη της ΕΟΝ, ως Φαλαγγίτισες και Σκαπάνισσες, έκαναν διάφορες οργανωμένες δραστηριότητες. 15-30 Νοεμβρίου 1940 συνεργεία της ΕΟΝ ήταν στον σταθμό Λιανοκλαδίου και μοίραζαν τσιγάρα και γλυκίσματα στους τραυματισμένους φαντάρους των διερχόμενων τρένων προς Αθήνα. Έντονη ήταν και η δραστηριοποίηση τους μέσω του Γραφείου Διοίκησης Θηλέων όσον αφορά την κατασκευή μάλλινων ειδών (πλέξιμο), την διοργάνωση εράνων, την συσκευασία και αποστολή ατομικών δεμάτων στους στρατιώτες, την περίθαλψη των οικογενειών των στρατευμένων, την διανομή δώρων και ατομικών ειδών στους αδειούχους τραυματίες στρατιώτες, την εκπαίδευση παθητικής αεράμυνας και τα μαθήματα νοσοκόμων και την πρακτική άσκηση μαζί με άλλες γυναίκες της Λαμίας στην κλινική Παπασιοπούλου.
Σταθμοί Πρώτων Βοηθειών
Στην πόλη λειτουργούσαν τρεις σταθμοί πρώτων βοηθειών και μια επιταχθείσα χειρουργική κλινική. Οι σταθμοί πρώτων βοηθειών ήταν: α) κλινική Ιωάννη Παπασιοπούλου, β) κλινική Ν. Αναστασίου, γ) τα γραφεία του Υγειονομικού Κέντρου. Η επιταχθείσα χειρουργική κλινική ήταν του Παπασιοπούλου, υπό την διεύθυνση του γιατρού Ζ. Αποστολίδη, πολιτικού επίστρατου από την Αθήνα. Διανυκτέρευε όλες τις ημέρες της εβδομάδας. Στην κλινική αργότερα προστέθηκε ο γιατρός Καρυαμπάς. Επίσης μεγάλη βοήθεια προσέφεραν οι κυρίες Σαμαρά, Δροσοπούλου, Γραμματικά, Ασημακοπούλυο, Δάλλα, Μυρεσιώτου και οι δεσποινίδες, Ευτέρπη και Θάλεια Πλατή, Δημακοπούλου, Γιαννοπούλου Παπαλουκά, Αμπλιανίτου Ταρατσιώτου, Χίτζογλου, αδελφές Δρίβα, Πανοπούλου, Ευαγγελία Ριζοπούλου, Σοφία Κολοκύθα.
Στερήσεις – Δωρεές
Οι μόνες αναφορές ήταν για την ανάγκη καλλιέργειας των χωραφιών των στρατευμένων, διότι υπήρχε αυξημένη ανάγκη για δημητριακά και αγροτικά προϊόντα, λόγω των προβλημάτων που
προκαλούσε ο πόλεμος στις εισαγωγές. Ήταν ακόμη πολύ νωρίς. Η πείνα και οι στερήσεις θα έδειχναν το σκληρό τους πρόσωπο στους Λαμιώτες λίγους μήνες αργότερα, στις δύσκολες μέρες της Κατοχής. Εκτός των οδηγιών για τα χωράφια των στρατευμένων, εκκλήσεις γίνονταν καθημερινά για την ενίσχυση μέσω εράνων. Οι έρανοι αφορούσαν τις οικογένειες στρατευμένων, τα ορφανά, τους τραυματίες στρατιώτες που είχαν επιστρέψει από το μέτωπο, αλλά στρέφονταν και προς τα ταμεία του κράτους. Η σελίδες της Επαρχίας ήταν γεμάτες με άρθρα που αφορούσαν τις εισφορές Λαμιωτών. Όλες οι καταγραφές ήταν είχαν το όνομα του δωρητή και το ποσό.
Γράμματα από το μέτωπο
Τα γράμματα των στρατευμένων νιάτων που δημοσίευε η εφημερίδα Επαρχία σκόρπιζαν συγκίνηση και υπερηφάνεια στους αναγνώστες της. Εφ. Επαρχία 16/11/1940, αρ.φ.1481 Τ.Τ.712 – 8/11/1940 Νέα από τον πόλεμο όλο και ευχάριστα με τις γυναίκες που μας ανέθεσαν να πολεμούμε τους έχομε για παιγνίδια, εντός ολίγου θα το αποδείξομε αυτό αφού από τώρα άρχισαν να υποχωρούν. Νόμισαν πως τα παιδιά της Ελλάδος μπορούν να φοβηθούν τον μεγάλο όγκο τους, που δεν αποτελεί τίποτε άλλο παρά ένα μεγάλο μηδενικό. Ενόμισαν οι άναδροι πως θα μπορέσουν με την αεροπορία τους να ενσπείρουν στο στρατό τον πανικό αλλά δεν έκαναν τίποτα γιατί ο στρατός ο Ελληνικός διατηρεί ακμαίον το ηθικόν του και είναι αποφασισμένος να φθάση μέχρι την Ρώμη.
Εφ. Επαρχία 22/11/1940, αρ.φ.1482
Δ.Μπούφης
Μη λυπάσθαι ούτε να στεναχωρήστε που είναι και τα τρία παιδιά σας στο μέτωπο. Να είστε υπερήφανος γι’ αυτό πατέρα γιατί έδωσες τρεις στρατιώτες στην Πατρίδα να την υπερασπίσουν.
Ν.Κουκουβίνος
Μη στενοχωρήστε για μένα καθόλου. Να είστε υπερήφανος που έχετε ένα γυιο φαντάρο στην πρώτη γραμμή, να υπερασπίση την Πατρίδα κατά των δολοφόνων. Εδώ όλοι μας δεν σκεπτόμαστυε
αν και ποιος απ’ όλους μα θα ζήση αλλά πως να υπερασπίσουμε τη γη που οι πρόγονοι μας εδόξασαν και μας παρέδωσαν ελεύθερη. Δεν θυμούμεθα τίποτε άλλο από το καθήκον. Μπορώ να
σας πω με απόλυτη βεβαιότητα πως θα νικήσουμε. Θα πήτε πού το ξέρω; Το ξέρω γιατί όταν μια χώρα έχει στρατιώτες έτοιμους και πρόθυμούς για κάθε θυσία και ξέρουν να πεθαίνουν, η χώρα
αυτή δεν χάνεται ποτέ.
Α.Παπαρούπας (Λοχίας Εύζωνας)
Στο τραίνο μας επεσκέφθησαν δύο φορές αεροπλάνα του μπλοφατζή του Μουσολίνι. Έρριξαν τις βόμβες τους απ’ τον έβδομο ουρανό και φυσικά πέσανε στο γάμο του Καραγκιόζη. Αντί φόβο
σκόρπισαν ιλαρότητα στους τσολιάδες μας που φώναζαν… Φούσκωστον! Δεν μας καίγεται καρφί εδώ πέρα. Περιμένουμε με αγωνία να μπούμε στη μάχη που συνάδελφοί μας διεξάγουν ηρωικά από τις 28 του περασμένου μήνα και που αισθανόμαστε καθήκον να τους ξεκουράσουμε φθάνοντας γρήγορα αλλά και να τους εκφράσουμε τον θαυμασμό μας και την ευγνωμοσύνη μας για τα
κατορθώματα των που είναι άξια ηρώων αν μη ημίθεων…
Πηγές:Αρχείο εφημερίδας Επαρχία, ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Φθιώτιδας
