Άρωμα ανατολής με ανακατεμένες νότες από σουβλάκι και λουκουμά. Φωνές, άλλες δυνατές άλλες διαπεραστικές με την ιαχή έλα πάρε πάρε… Ξύλινες παράγκες, πάγκοι και πραμάτεια. Ή αλλιώς εμποροπανήγυρις, παζάρι και @bazzar!
Τέτοιες μέρες, αρχές του Σεπτέμβρη, οι προετοιμασίες του παζαριού στην οδό Φιλίας έξω από την Π.Ε.Λ θα βρίσκονταν στο αποκορύφωμα. Όπως και οι διαξιφισμοί ανάμεσα στους φανατικούς οπαδούς και τους ορκισμένους αρνητές του.
Ο κορωνοϊός, ο καταργημένος (σχεδόν και κατά περίπτωση για να είμαστε ειλικρινείς) συνωστισμός και η αλλαγή της Δημοτικής Αρχής, ήρθαν να συμπέσουν, σαν τους πλανήτες όταν ευθυγραμμίζονται στο σύμπαν . Και κάπως έτσι, το παζάρι Λαμίας φέτος, εν έτη 2021, καταργήθηκε από την ατζέντα της συζήτησης. Πέρασε άραγε στην ιστορία;
Της Λίλιαν Χαχοπούλου
Η αντίστροφη μέτρηση του παζαριού
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ή ορθότερα, από το τέλος προς την αρχή. Ξεκινώντας από το τελευταίο παζάρι το 2019 και καταλήγοντας στο μακρινό παρελθόν του. Μια αντίστροφη διαδρομή από το @bazzar μέχρι την ζωοπανήγυρη της πλατείας Πάρκου.
Μα ποιος το γκαντέμιασε το παζάρι του ’19;
Ζώντας και κυρίως γράφοντας και υπογράφοντας απόψεις σε μια μια (ας το παραδεχτούμε μικρή) πόλη, οι περισσότεροι από τους αναγνώστες γνωρίζουν ότι το παζάρι, τουλάχιστον όπως αυτό της Λαμίας, όχι μόνο με άφηνε αδιάφορη αλλά ενοχλούσε πολλές φορές και την (όποια) αισθητική μου. Αρνήτρια λοιπόν, για να χρησιμοποιήσω μια έκφραση της μοδός.
Κάθε φορά που αποφάσιζα να γράψω τη γνώμη μου, ακολουθούσε ένας ορυμαδγός χαρακτηρισμών όπως ψώνιο και ξιπασμένη, προτροπές όπως άσε τον κοσμάκη να ψωνίσει φτηνά και άλλα πολλά που δεν είναι της παρούσης αλλά της παρελθούσης.
Ο καταιγισμός επικριτικών σχολίων ήταν και η αφορμή που επισκέφθηκα το τελευταίο παζάρι της Λαμίας, στην τελευταία του ημέρα… Τυχαίο; Δεν νομίζω…
Όσο για την αίσθηση από το παζάρι του ’19. Σίγουρα δεν ήταν αυτό που λέμε «αξέχαστο». Το εναντίον. Λιγοστοί πάγκοι, προϊόντα και τιμές όμοιες με αυτές των περισσότερων καταστημάτων της πόλης, υπερπληθώρα ρομά, λιγοστοί επισκέπτες…
Παζάρι του ’18 ή @bazzar!
Το παζάρι του 2018 μάλλον έπασχε από κρίση ταυτότητας αφού ενώ ήταν δομημένο στο ίδιο ακριβώς μοτίβο, προσπάθησε να «στολιστεί» και με μια δόση δύσης, ενεργοποιώντας στα social media σελίδα όπου μάλιστα αναβαπτίστηκε σε @bazzar.
Η διαφημιστική του αφίσα είχε το εμπνευσμένο (από τον ξάδερφο Τζιμ των 10 μικρών Μήτσων) σύνθημα: Πάμε Παζάρι;
Η έναρξη του παζαριού του ’18 έγινε με συναυλία των Ιμαμ Μπαϊλντί.
Και παρά το ότι σαν καλλιτεχνικό δρώμενο το συγκρότημα ήταν αξιοπρεπώς διασκεδαστικό από την άλλη…ήταν σαν η Ρένα Μόρφη να σούταρε με το τακούνι της χορεύοντας τσιφτετέλι την επιχειρούμενη «δυτικίλα» στέλνοντάς την στο πυρ το εξώτερον. Θα το πεις και αυτογκόλ των διοργανωτών.
Παζάρι του ’17 ή Τι τρανός Χαμός θα γένει!
Το παζάρι του 1917 ήταν άκρως ιντριγκαδόρικο, παρασκηνιακό και επεισοδιακό. Μια ανάσα πριν την έναρξη του, η απόφαση της τότε Δημοτικής Αρχής να ΜΗΝ ζητήσει από την Διοίκηση της Έκθεσης άδεια παραχώρησης του χώρου της ΠΕΛ όπου θα διεξάγονταν η εναρκτήρια συναυλία εκτός από μια ανατριχίλα στην νομιμότητα, προκάλεσε και μια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων.
Μπάρες και κορδέλες έκλεισαν τον χώρο, αστυνομικοί και εισαγγελείς, δήμαρχοι και αντιδήμαρχοι, πρόεδροι και λοιποί εμπλεκόμενοι σε ένα ατέλειωτο κουβάρι ανακοινώσεων και δηλώσεων στα ΜΜΕ έκαναν την συγκεκριμένη διοργάνωση του παζαριού αξιομνημόνευτη φαρσοκωμωδία.
Εν τέλει η συναυλία – που τα είχε όλα εκτός από άδεια νομιμότητας – έγινε με το συγκρότημα Εστουδιαντίνα να τραγουδά «Τι τρανός χορός –αν και θα ταίριαζε περισσότερο η λέξη χαμός- θα γένει- και τα βεγγαλικά να πέφτουν τριγύρω δίνοντας την εικόνα του «είμαστε, μια ωραία ατμόσφαιρα είμαστε….»
Από το 2017 και πριν….
Δεν ξέρω δεν απαντώ. Πόσο παζάρι να αντέξει μια “αρνήτρια”; Αν και εδώ που τα λέμε, αυτή η cult κατάσταση μου έλειψε. Όπως και οι διαξιφισμοί με τους εραστές του παζαριού. Σκέφτομαι και χαμογελώ σκεπτόμενη πως μέχρι πριν μια διετία μας δίχαζε η παράγκα και το πάρε κόσμε. Σήμερα μας διχάζει ο κορωνοίός, τα εμβόλια και άλλα δυσοίωνα… Πως άλλαξε η ζωή μας σε τόσο λίγο διάστημα!
Η ιστορία του παζαριού της Λαμίας
Τα παζάρια – εμποροπανηγύρεις, το επίσημο όνομα είναι ένας θεσμός του οποίου τα πρωτοξεκινήματα χάνονται στα βάθη των αιώνων. Γεννήθηκαν απ’ τη στιγμή που οι άνθρωποι οργανώθηκαν σε κοινωνία και ο ένας, ο παραγωγός, είχε την ανάγκη του άλλου, του καταναλωτή, και που για να πραγματώσουν το αλισβερίσι τους όριζαν, όχι μελετημένα, προκαθορισμένα και συνειδητά, έναν τόπο και χρόνο συνάντησής τους. Σιγά-σιγά όμως τούτο το συναπάντημα αποτέλεσε θεσμό και η Πολιτεία για οικονομικούς και κοινωνικούς λόγους, οργάνωσε τα παζάρια κάτω από τους νόμους της και τα βασιλικά της διατάγματα.
Τα παζάρια
Δίσκοι σκαλιστοί κι επάργυροι, δίσκοι για το κουβάλημα των καφέδων που φώτιζαν στις στράτες των χωρικών, τα λουξ με την ασετυλίνη, που φέγγαν πριν μας ”φωτίσει” η ΔΕΗ στα 1951, σταυροί και μπρακάτσια που κρατούσαν οι παπάδες των Φώτων, κι ένα σωρό άλλα οικιακά σκεύη, που μας υπηρέτησαν ολάκερους αιώνες
Για τα παλιότερα χρόνια, τότε που η συγκοινωνία, η επικοινωνία, η διαφήμιση και η μεταφορά των πάσης φύσεως αγαθών ήταν ανύπαρκτες, τα παζάρια συνέβαλαν καθοριστικά στην οικονομικο-πολιτική και συνάμα πολιτιστική ανάπτυξη ενός τόπου. Έτσι οι Δήμαρχοι κάθε πόλης φρόντιζαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο να κάνουν τα δικά τους πιο πιο ξακουστά απ’ εκείνα των γειτόνων τους.
Στον τόπο μας λειτουργούσαν – και συνεχίζουν μερικά ακόμα – δυο λογιών παζάρια: τα χρoνιάρικα (ανοιξιάτικο και φθινοπωρινό) και το βδομαδιάτικο.
Το ανοιξιάτικο – εμποροπανήγυρης και ζωπανήγυρις – έχει τις ρίζες του ανεπίσημου ξεκινήματος του πολύ βαθιά μέσα στο χρόνο, με γραμμένο σε χαρτιά και κιτάπια το απαντάμε στο 1680. Κράτησε ζωντανή την παρουσία του κάμπουσους αιώνες κι έφτασε μέχρι το 1961, χρονιά που οι έμποροι της πόλης πέτυχαν την κατάργηση του, ύστερα μάλιστα από μακρόχρονους και πολύμοχθους αγώνες. Τους λόγους δεν τους συζητάμε. Φαίνονται.
”Tα πλεονεκτήματα της Λαμίας δια εμπορικά συναλλάγματα και το εμπόριον εν γένει είναι γνωστά, ίδιος δια την θέσιν της. Η Λαμία είναι δίοδος των εισερχόμενων και εξερχόμενων του κράτους, το κέντρον της εμπορικής συνεννοήσεως και οι εμπορευόμενοι θέλουν εύρει όλας τας ευκολίας δια τας εμπορικάς των υποθέσεις. Εις αυτήν θέλουν συρρεύσει έμποροι και πωληταί, ένθεν μεν αφ’ ολοκλήρου της Ελλάδος ένθεν δε εκ των γειτονικών επαρχιών της Οθωμανική Επικρατείας, ήτοι της Θεσσαλίας, Μακεδονίας και Ηπείρου…”
Τούτη η πανηγύρη συνεχίζει ακόμα και σήμερα και γίνεται κάθε χρόνο από τις 9 μέχρι τις 16 το Σεπτέμβρη.
Ο αρχικός χώρος και των δύο παζαριών ήτανε στην Πλατεία Λαού – Ερμού λεγότανε τότε – και την τριγύρω περιοχή. Αργότερα απ’ τις αρχές του αιώνα μέχρι το 1969, το στέκι τους ήτανε στην Πλατεία Πάρκου – το Σταροπάζαρο. Σήμερα στεγάζεται στον περίγυρό της Έκθεσης. Τα δε ζωοπάζαρα μέχρι τη δεκαετία του ΄50 βολεύονταν στις πλαγιές των λόφων κοντά στο Αραπόρεμα, μα σαν κτίστηκαν σπίτια και πυκνόκατοικήθηκε ο τόπος έδιωξαν τα ζώα – κύρια μουλάρια και γαϊδούρια – για την περιοχή της Ξηριώτισσας.
Τα παζάρια της Λαμίας και ξακουστά ήτανε και πλούσια. Καθόλου φτωχά και αχαμνά. Εδώ έβρικσες ό,τι μπορούσες να βάλεις με το νου σου. Να ένα μικρό δείγμα, έτσι για παράδειγμα: τσέργες, φλοκάτες, πανωσέντονα και κατωσέντονα, αλλαξιές αργαλείσιες και φράγκικες, σκούφιες και τσαρούχια, μπόλκες, πάντες και λογιών στρωσίδια, ταβλαμπάδες, αδράχτια, ρόκες, τσίτσες, κουδούνια, γαλότσες, γεωργικά εργαλεία, σκεύη για τα μαγειριά κ.λ.π. κι από τρόφιμα: ταχίνι, χουρμάδες, χαρούπια, σουσαμόλαδο, τουλουμοτύρι, δαμάσκηνα, χαβιάρι… Ακόμα και χρυσόδετα βιβλία που τυπώνονταν στη Βενετία, στο καλύτερο τυπογραφείο της εποχής του Γιαννιώτη Νικολάου Γλυκή – σώζονται κάμποσα σήμερα στον Ιερό Ναό της Παναγίας Δέσποινας.
Το ζωοπάζαρο της Λαμίας ήταν ξακουστό. Εδώ έρχονταν τσαμπάσηδες και γύφτοι για ”τράμπα και πανωτίμ”. Η αρχική του θέση ήταν το Αραπόρεμα, από εκεί μεταφέρθηκε δίπλα στην Ξηριώτισσα, απ’ όπου και η φωτογραφία στα 1980
Το βδομαδιάτικο παζάρι, που γίνεται κάθε Σάββατο, ξεκίνησε στα 1834. Σε τούτο πρόστρεχαν έμποροι, παραγωγοί και αγοραστές απ’ όλη τη Φθιώτιδα και ήτανε ένα παζάρι μικρογραφία των χρονιάρικων. Σήμερα το λέμε Λαϊκή Αγορά, με σκοπό την αγοραπωλησία ζαρζαβατικών και φρούτων.
Εκτός όμως απ’ τη βοήθεια στην οικονομία του τόπου, τα παζάρια έφερναν και ένα κοινωνικό ανέβασμα καθώς οι ντόπιοι έρχονταν σε επαφή με τους ξενόφερτους, που κουβάλαγαν μέσα τους κάποιες, ίσως διαφορετικές, ιδέες κι αντιλήψεις και που μέσα απ’ τα ίδια τα προϊόντα πέρναγε το είναι του δημιουργού κι όχι η άψυχη μηχανή, και η ντοπιολαλιά πλούτισε με το λεξιλόγιο των εμπόρων και των ετεροδημοτών παζαριωτών. Ήταν ένας θεσμός που σίγουρα πρόσφερε σε κάθε βαθμίδα της ανθρώπινης ύπαρξης
Η εμποροπανήγυρη της Λαμίας – το γνωστό “παζάρι”, είναι ένας θεσμός που μετρά εκατοντάδες χρόνια, από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς υλοποιήθηκε για πρώτη φορά αφού υπάρχουν ελάχιστες γραπτές μαρτυρίες πριν τον 19ο αι. κι αυτές από τους περιηγητές. Σε μία από αυτές τις καταγραφές αναφέρεται ότι «Υπήρχαν τρία φημισμένα παζάρια στην Ελλάδα του 1673. Ένα στο Ζητούνι το Μάρτη, ένα στο Μοσκολούρι στη Λάρισα κι ένα στην Ελασσόνα». Ο περιηγητής Αργύρης Φιλιππίδης που πέρασε από τη Φθιώτιδα στα 1805 καταγράφει τα παζάρια της Λαμίας, της Αταλάντης και του Δομοκού. Καταγραφή του παζαριού της Λαμίας κάνει και ο Πουκεβίλ.
Στη Λαμία, στο δεύτερο μισό του 19ου αι. γίνονταν δυο παζάρια, το εαρινό (τον Απρίλη κι αργότερα τον Μάη) και το φθινοπωρινό (στα τέλη Αυγούστου και αργότερα το Σεπτέμβρη). Μέσα από τα δημοσιεύματα του τοπικού τύπου και τις αποφάσεις των Δημοτικών Συμβουλίων (τα οποία φυλάσσονται στην υπηρεσία μας) ο καθένας μπορεί να παρακολουθήσει την ιστορική πορεία τους.
Τα παζάρια αποτελούσαν ένα από τα κυριότερα έσοδα των Δήμων, καθώς τότε οι Δήμοι κατασκεύαζαν οι ίδιοι τις παράγκες τις οποίες εν συνεχεία ενοικίαζαν στους εμπόρους και επιπλέον είχαν το δικαίωμα επιβολής δασμών στα εμπορεύματα και ζώα του παζαριού.
Η εμποροπανήγυρη όμως ήταν και ένα σημαντικό κοινωνικό δρώμενο, μια αφορμή για κοινωνικές επαφές, συνάντηση παλιών γνώριμων, ευκαιρία για εύθυμες και ανέμες ανθρώπινες στιγμές, δίνοντας έτσι μια ευρύτερη διάσταση στο γεγονός.
Στα 1929 δημοσιεύεται Προεδρικό Διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο: «Ορίζομεν όπως αι ετήσιαι πανηγύρεις Λαμίας αι τελούμεναι την 12ην Μαΐου και 10ην Σεπτεμβρίου διαρκούσι η μεν πρώτη ημέρας πέντε (5), η δε Δευτέρα ημέρας εξ (6)». Το 1961 με Β.Δ. καταργείται η εμποροπανήγυρη του Μαΐου και παραμένει αυτή του Σεπτεμβρίου. Το 1979 με Π.Δ. ορίζεται ο χρόνος τελέσεως από 9 έως 16 Σεπτεμβρίου, όπως έχει καθιερωθεί έως σήμερα και αποτελεί βασικό γεγονός του τόπου μας .
Για την ιστορία του παζαριού της Λαμίας χρησιμοποιήθηκε υλικό από την σελίδα ΣΥΝΔΙΚΑΤΟ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΕΜΠΟΡΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ
