Φανταστείτε να ξυπνάτε ένα πρωί, να πηγαίνετε στο δικαστήριο για μια οφειλή στο ΤΕΒΕπου παλεύετε να αποπληρώσετε, να κανονίζετε δουλειά το μεσημέρι και να πιστεύετε ότι το βράδυ θα γυρίσετε σπίτι στην οικογένειά σας. Αντ’ αυτού να καταλήγετε στο Μεταγωγών στην Πέτρου Ράλλη με μια ποινή φυλάκισης 5 ετών στο ποινικό σας μητρώο.
Αυτή είναι η ιστορία του Νίκου, 62 ετών. Μια ημέρα του Φεβρουαρίου του 2018 ξεκίνησε το πρωί για τα δικαστήρια Πειραιά. Θα εκδικαζόταν η υπόθεση της οφειλής του προς το ΤΕΒΕ, ύψους 110.000 ευρώ. Δεν πήγε καν με δικηγόρο, αφού δεν φαντάστηκε ότι θα εξελιχθούν έτσι τα πράγματα. Έτσι του όρισε έναν το κράτος. «40 με 45 ετών, δεν ήταν κανένας ειδικευόμενος», μου λέει. Και στο τέλος ακούει τον δικαστή: «Ποινή φυλάκισης 5 ετών. Να κρατηθεί ο κύριος».
Έχασε τη γη κάτω από τα πόδια του. Γυρνάει στον δικηγόρο και του ζητάει να του εξηγήσει τι συμβαίνει. «Συγνώμη, πρέπει να φύγω, έχω μια άλλη υπόθεση στο πρωτοδικείο», του απαντά και φεύγει.
Και ο Νίκος μένει μόνος του εκεί, προσπαθώντας να συνειδητοποιήσει τι του έχει συμβεί.
Τον συνάντησα στα γραφεία τουΟνήσιμου, τον Σύλλογο Συμπαραστάσεως Κρατουμένων, που βοηθάει αποφυλακισμένους και τις οικογένειές τους. Εκεί ο Νίκος, που βγήκε πλέον από τη φυλακή, προσφέρει κοινωφελή εργασία για να βοηθήσει και άλλους ανθρώπους που βρέθηκαν στη ίδια θέση με εκείνον.
«Ούτε κατά διάνοια δεν περίμενα ότι θα πάω φυλακή εκείνη την ημέρα. Φαντάστηκα ότι θα μου επιβληθεί καμία ποινή με αναστολή και ότι θα έφευγα. Η γυναίκα μου με περίμενε σπίτι. Έπρεπε να της πω στο τηλέφωνο ότι από τα δικαστήρια του Πειραιά με πάνε στο Μεταγωγών», θυμάται. «Να φανταστείς μετά το δικαστήριο είχα κανονίσει να πάω για δουλειά και είχα μαζί τα εργαλεία μου. Και στο Μεταγωγών νόμιζαν ότι ήταν διαρρηκτικά εργαλεία. Φυσικά ποτέ δεν πήγα σε αυτή τη δουλειά, ούτε στη γυναίκα μου».
Ο Νίκος στα γραφεία του Ονήσιμου
Όπως μου λέει, μέσα συνάντησε ανθρώπους με λιγότερα χρέη από εκείνον. Αλλά και ηλικιωμένους ανθρώπους.
«Στο Μεταγωγών έκατσα μία εβδομάδα και είναι ότι χειρότερο υπάρχει. Χείριστες συνθήκες κράτησης, ούτε ζώα δεν μένουν εκεί. Στο κελί έχει πέντε κρεβάτια τα οποία είναι χτιστά και έχει ένα στρώμα από φελιζόλ. Μέσα στο κελί δεν υπάρχει τουαλέτα. Πρέπει να φωνάξεις κάθε φορά να σου ανοίξουν όταν θέλεις να πας τουαλέτα. Μικρά κι ανήλιαγα στενά, που λέει και το τραγούδι. Ήλιος δεν μπαίνει από πουθενά. Όμως μπαίνει βροχή, γιατί υπάρχουν σπασμένα τζάμια παντού. Και φυσικά πάρα πολύ κρύο. Για το φαγητό ας μην μιλήσω…».
Μου λέει ότι στο Μεταγωγών κρατούνται μαζί άτομα που ήταν μέσα για ποινές από τρεις μήνες μέχρι δις ισόβια. «Από ανθρώπους με χρέη λιγότερα από τα δικά μου μέχρι δολοφόνους και βιαστές. Γίνονται κλεψιές μεταξύ των κρατουμένων, ξύλο. Εγώ ήμουν τυχερός, ήμουν στο κελί μαζί με άλλα δύο πολύ καλά άτομα. Έναν συνταξιούχο δικηγόρο και έναν άλλο πολύ σοβαρό άνθρωπο. Δεν είχαμε τέτοια εμείς. Φύλαγε ο ένας σκοπιά για να μην πάρουν τα πράγματα και οι άλλοι δύο “προαυλιζόμασταν” σε ένα μικρό διαδρομάκι που είχε εκεί», μου λέει.
«Βέβαια, να πούμε, ότι οι αστυφύλακες είναι κύριοι, είχαν πολύ καλή συμπεριφορά», σπεύδει να συμπληρώσει. Ένας από αυτούς του εξήγησε ότι κακώς ήταν εκεί. Μόλις του είπε τι έγινε στο δικαστήριο, ο αστυνομικός του εξήγησε ότι αφού η ποινή του ήταν εξαγοράσιμη, θα μπορούσε είτε να πληρώσει, είτε επί τόπου να ζητήσει ο δικηγόρος κοινωφελή εργασία, οπότε θα οριζόταν νέα δικάσιμος και ο Νίκος θα πήγαινε σπίτι του.
Ο άλλος είχε το παιδί του άρρωστο, χαροπάλευε με λευχαιμία και εκείνος ήταν μέσα για χρέη. Να βλέπεις να βγάζουν έξω τον Φλώρο με ένα χαρτί αναπηρίας και ο άλλος να ζητάει μια άδεια για να πάει να δει το παιδί του που μετράει ώρες -ώρες, όχι μέρες!- και να μην του τη δίνουν
«Να πληρώσω την ποινή ήταν αδύνατον. Βγαίνει περίπου 850 ευρώ το μήνα. Δεν βρίσκονται αυτά τα λεφτά. Μπορούσε όμως ο δικηγόρος να είχε δηλώσει από την αρχή κοινωφελή εργασία». Τελικά αυτό έγινε μετά. Βρήκαν νέο δικηγόρο και έκανε αίτηση να βγει από την φυλακή. Του εκδίκασε 1.000 ώρες κοινωφελή εργασία και τώρα πηγαίνει τρεις φορές την εβδομάδα στον Ονήσιμο για οκτώ ώρες.
Όμως ο Νίκος είχε ήδη περάσει ένα περίπου μήνα στις φυλακές Χαλκίδας.
«Στο Μεταγωγών έκατσα μια εβδομάδα. Πήγα Τετάρτη –δεν θα την ξεχάσω αυτή την ημέρα- και έφυγα Τρίτη. Μετά με πήγαν στις φυλακές Χαλκίδας, που πάνε περισσότερο τα light περιστατικά. Θα βρεις βέβαια και ισοβίτες στο ισόγειο. Η Χαλκίδα όμως είναι πεντάστερο ξενοδοχείο σε σχέση με τις άλλες φυλακές, από ότι μου έλεγαν οι υπόλοιποι κρατούμενοι. Στο Μαλανδρίνο τα στρώματα είναι μέσα στα νερά. Όχι από τη βροχή, από την υγρασία. Μένεις ένα μήνα και βγαίνεις με ρευματισμούς».
-Οι άλλοι συγκρατούμενοι από το Μεταγωγών που πήγαν;
-Ο δικηγόρος ήρθε και αυτός Χαλκίδα. Αλλά ήταν μεγάλος σε ηλικία, περίπου 73, και πήγε σε άλλη πτέρυγα, αυτή που έχουν τους υπερήλικες. Εκεί που είχαν και τον Τσοχατζόπουλο, πριν πάει στον Κορυδαλλό.
-Στη Χαλκίδα πως ήταν;
-Εγώ ήμουν σε έναν θάλαμο με άλλους 14. Ευτυχώς δηλαδή γιατί άλλοι θάλαμοι είχαν πάνω από 30 άτομα. Οι υπόλοιποι συγκρατούμενοί μου ήταν όλοι εργαζόμενοι στη φυλακή. Όταν εργάζεσαι μειώνεται η ποινή, έτσι πολλοί το προτιμούν. Εγώ δεν έκανα αίτηση για εργασία γιατί ήξερα ότι δεν θα κάτσω πολύ μέσα. Περίμενα να οριστεί δικάσιμος για την κοινωφελή εργασία. Οι άλλοι όμως δούλευαν. Έτσι, από τις 7.30 το πρωί μέχρι το μεσημέρι μέναμε στο κελί μόνο εγώ και άλλος ένας.
Η μέρα της μαρμότας
Η καθημερινότητα στη φυλακή είναι σαν να ζεις τη μέρα της μαρμότας. Ξύπνημα την ίδια πάντα ώρα, πρωινό, δουλειά στα μαγειρεία, στην καθαριότητα ή σε όποια άλλη θέση είχε οριστεί για τον καθένα, πλήρη απραξία για όσους δεν εργαζόντουσαν και περίμεναν τα λεπτά και τις ώρες να περάσουν. Μέχρι την τελευταία καταμέτρηση, στη δύση του ηλίου, οπότε κλείνει η φυλακή και ο κάθε κρατούμενος μένει στο κελί του μέχρι την επόμενη ημέρα.
«Μεγάλο πρόβλημα η απραξία. Κάθεσαι σε ένα σκαμπό και καπνίζεις 50 τσιγάρα την ημέρα. Γιατί δεν έχεις να κάνεις απολύτως τίποτα. Και το βράδυ μένεις με τις σκέψεις σου. Άκουγα ραδιόφωνο, γιατί δεν μου πολύ αρέσει η τηλεόραση, και σκεφτόμουν. Πως βρέθηκα εγώ εδώ;».
Σχέσεις ζωής
Παρόλο που έμεινε μέσα στη φυλακή μόνο για ένα μήνα, οι σχέσεις που δημιουργούνται με τους άλλους κρατούμενους μπορεί να διαρκέσουν ακόμη και μια ολόκληρη ζωή.
-Ήταν μέσα κάποιος από την Καρδίτσα. Τον έπιασαν κορόιδο και τον έβαλαν μπροστινό, που λέμε, για να κόβει εικονικά τιμολόγια και ακάλυπτες επιταγές. Έφαγε οχτώ χρόνια. Μέσα στη φυλακή ήθελε να αυτοκτονήσει. Κατάφερα με την κουβέντα να τον αποτρέψω. Μέχρι σήμερα μιλάμε και βοηθάω όσο μπορώ. Του στέλνω ένα χαρτζιλίκι, όσα μπορώ και εγώ, για να πάρει ένα καφέ και καμιά τηλεκάρτα. Δεν έχει κανέναν στον κόσμο. Για να καταλάβεις, είναι μεγαλύτερος από μένα και με λέει πατέρα. Με παίρνει τηλέφωνο κάθε εβδομάδα και του έδωσα τον λόγο μου ότι όσο ζω θα είμαι δίπλα του. Τον ρωτάω «εάν αποφυλακιστείς τι θα γίνεις» και τι μου απαντάει; «Γιατί να βγω; Εδώ είμαι μια χαρά, έχω το κρεβάτι μου, το φαγητό μου. Αλλά είμαι κλεισμένος, αυτό δεν αντέχω. Θέλω να αναπνεύσω». Πιστεύω τον γλύτωσα από την αυτοκτονία…
-Πότε αποφυλακίζεται;
-Ποιος ξέρει… Συνέχεια του πηγαίνουν κλήσεις για δικαστήρια. Κυκλοφορούν έξω ένα σωρό επιταγές, πλαστά τιμολόγια και κάθε τόσο έχει δύο, τρία δικαστήρια. Αυτές οι περιπτώσεις, κάπως πρέπει να αντιμετωπιστούν. Υπάρχουν άλλες περιπτώσεις που ο άλλος είχε το παιδί του άρρωστο, χαροπάλευε με λευχαιμία και εκείνος ήταν μέσα για χρέη. Και δεν μπορούσε να βοηθήσει το παιδί του. Να βλέπεις ότι βγάζουν έξω τον Φλώρο (ήταν και αυτός στην Χαλκίδα) με ένα χαρτί αναπηρίας και ο άλλος να ζητάει μια άδεια για να πάει να δει το παιδί του που μετράει ώρες -ώρες, όχι μέρες!- και να μην του τη δίνουν.
Τα «φροντιστήρια» και ο «σωφρονισμός»
Ο Νίκος θεωρεί ότι μέσα στη φυλακή δεν υπάρχει σωφρονισμός.
«Η φυλακή απ′ έξω γράφει σωφρονιστικό κατάστημα αλλά είναι τιμωρητικό κατάστημα. Νομίζω ότι όποιος μπαίνει εκεί τιμωρείται για ότι έκανε. Πρέπει να εκλογικευτούν οι ποινές. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, η καθαρίστρια, για να πάρει 400 ευρώ τον μήνα, να τρώει 10 χρόνια και ο άλλος με 400.000 τον μήνα να είναι έξω. Γιατί η καθαρίστρια αν έμενε 10 χρόνια μέσα, δεν θα σωφρονιζόταν, θα έβγαινε χειρότερη. Το ξέρεις ότι μέσα στις φυλακές υπάρχει και φροντιστήριο; Μαθαίνεις για παράδειγμα πώς να ανοίγεις αυτοκίνητο. Οι άλλοι κρατούμενοι, οι “επιστήμονες” σου λένε πως να παρακάμψει το ιμομπιλάιζερ. Ή πως να τινάξεις ένα ATΜ. Υπήρχαν γωνίτσες που έκαναν μαθήματα. Εγώ φυσικά τ’ απέφευγα όλα αυτά, γι′ αυτό και δεν έβγαινα στην αυλή».
Η αποφυλάκιση
-Και ακούτε ότι αποφυλακίζεστε. Πως ήταν εκείνη η ημέρα;
-Ήταν η πιο ωραία στιγμή. Μάζεψα τα πράγματά μου σε μηδέν χρόνο. Βγήκα από τη φυλακή και άρχισα να περπατάω ασταμάτητα. Ήθελα να πάω στον σταθμό της Χαλκίδας και δεν είχα καταλάβει ότι είναι μακριά. Χαμένος. Όταν έφτασα στον σταθμό, έκατσα σε ένα παγκάκι και ήταν σαν να ξαναγεννιόμουν. Άναψα ένα τσιγάρο και όσο καθόμουν εκεί ένιωθα ότι δεν ήξερα ποιος είμαι, που είμαι, τι είμαι. Περίμενα το τρένο και κάπνισα άπειρα τσιγάρα μέχρι να έρθει. Μόλις πήγα σπίτι συνήλθα αλλά ακόμα δεν το έχω ξεπεράσει. Γιατί όλο αυτό που έζησα ήταν εντελώς αναπάντεχο. Αν είχα κάνει κάτι παράνομο, θα το περίμενα ότι κάποια στιγμή θα με πιάσουν. Αλλά για τις εισφορές; Εγώ μπήκα για 110.000 ευρώ χρέος και εμένα μου χρωστάνε πάνω από 500.000. Που αποκλείεται να τα πάρω. Γιατί εγώ δουλεύω με δελτίο παροχής. Κόβω το δελτίο παροχής, δεν με πληρώνουν για τη δουλειά μου, αλλά εγώ χρεώνομαι και Φ.Π.Α. και φόρο εισοδήματος και εισφορές. Κατάλαβες πως έγινε το κακό; Κάποτε οι εισφορές ήταν 950 το δίμηνο, έβγαζες δεν έβγαζες. Και μου λέει ο δικαστής γιατί δεν εισπράττω. Πώς να εισπράξω; Ξέρει να μου υποδείξει τον τρόπο; Τέλος πάντων, τελείωσαν αυτά τώρα. Αλλά, να ξέρετε, για έναν φυλακισμένο, η ημέρα της αποφυλάκισης είναι εξάρι στο λόττο.
Πήγα πριν δύο Κυριακές στη Χαλκίδα με τον κουμπάρο μου και κάθισα στο ίδιο παγκάκι. Ήπια έναν καφέ και προσπάθησα να θυμηθώ, άλλα σαν εκείνη την ημέρα δεν ήταν…
Όταν αποφυλακίστηκα ήταν η πιο ωραία στιγμή. Έφτασα στον σταθμό του τρένου, έκατσα σε ένα παγκάκι, άναψα ένα τσιγάρο και ήταν σαν να ξαναγεννιόμουν
-Με τα χρέη τι γίνεται μετά τη φυλακή;
-Τα χρέη παραμένουν. Δεν διαγράφονται. Προσπαθούμε, δουλεύουμε, να μαζέψουν όσα μπορούμε, να δώσουμε προκαταβολή για να μειωθεί η δόση, γιατί αν σου βγαίνει δόση 850 και 1.000 ευρώ τον μήνα, δεν βγαίνει.
Η σχέση με την οικογένεια
-Η σύζυγος πως το αντιμετώπισε όλο αυτό
-Μετά το πρώτο σοκ, εντάξει. Γενικά ήταν συνέχεια δίπλα μου. Ούτε μισή στιγμή δεν δημιουργήθηκε κάποιο πρόβλημα. Γιατί ακούς και τέτοια. Ζευγάρια που χώρισαν, οικογένειες που διαλύθηκαν, κρατούμενοι που δεν βλέπουν τα παιδιά τους. Δόξα τω Θεώ, δεν έχω τέτοιο πρόβλημα.
Το στίγμα
Ένα από τα χειρότερα πράγματα που αφήνει η φυλακή είναι το στίγμα και η ψυχολογία.
Ρωτάω τον Νίκο ποιοι το ξέρουν ότι μπήκε φυλακή. Μόνο δύο άνθρωποι μου απαντάει: η σύζυγός του και ο κουμπάρος του.
-Πιστεύετε ότι υπάρχει στίγμα δηλαδή;
-Φυσικά και υπάρχει, κατά τα ψέματα. Ακόμη και πολύ δικοί σου άνθρωποι, εάν το μάθουν, δεν ξέρω πώς θα το αντιμετωπίσουν. Υπάρχει άνθρωπος που ξέρω από την Κρήτη, με το ίδιο περίπου αδίκημα, που χρειάστηκε να μετακομίσει στην Πρέβεζα, γιατί δεν το σήκωνε ο περίγυρος. Συγγενείς και φίλοι του έκλεισαν την πόρτα. Κι εκείνος πήρε την οικογένειά του και σηκώθηκε και έφυγε. Άλλαξες σπίτι, άλλαξε περιοχή, άλλαξε ακόμη και δουλειά. Τα άλλαξε όλα. Αυτό είναι ίσως το χειρότερο που μένει: το στίγμα. Σκέψου να πήγαινα κάπου να πιάσω δουλειά με το αποφυλακιστήριο στο χέρι; Δεν θα άνοιγε καμία πόρτα. Εγώ ευτυχώς είχα τη δουλειά μου και δεν επηρεάστηκε καθόλου γιατί τις λίγες ημέρες που ήμουνα μέσα δεν το έμαθε κανείς. Είχα πει ότι ήμουν εκτός Αθηνών για κάποιες δουλειές. Έτσι κι αλλιώς έφευγα για δουλειές, οπότε δεν ήταν κάτι περίεργο.
Πολλοί δεν έχουν την ίδια τύχη. Φτάνει η στιγμή που δείχνουν το ποινικό τους μητρώο σε μια δουλειά και η πόρτα κλείνει.
«Όταν αυτοί οι άνθρωποι είναι μέσα στη φυλακή ζουν την αγωνία πως θα τα καταφέρει η οικογένειά τους έξω και όταν αποφυλακίζονται νιώθουν ότι δεν μπορούν να προσφέρουν ούτε στον εαυτό τους ούτε στην οικογένειά τους», μας λέει ο κ. Ιωάννης Ν. Παπασαραντόπουλος, πρόεδρος του Συλλόγου «Ο Ονήσιμος». «Γι’ αυτό το μήνυμά μας είναι “προσλάβετε αποφυλακισμένους”. Είναι πολύ πιο σημαντικό από οποιαδήποτε βοήθεια δώσετε, είτε στον Ονήσιμο, είτε σε οποιοδήποτε άλλο φορέα. Ας μην φοβηθούν οι εργοδότες, υπάρχουν προβλήματα, αλλά ας κάνουν μια υπέρβαση. Τρέχουν προγράμματα του ΟΑΕΔ με πολύ καλή επιδότηση. Βοηθάμε και εμείς όσο μπορούμε σε αυτό, απευθύνονται εργοδότες σε εμάς», μας λέει ο κ. Παπασαραντόπουλος.
Ο Ονήσιμος αυτή τη στιγμή βοηθά 240 οικογένειες.
«Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάποιοι κρίθηκαν ένοχοι και πλήρωσαν γι’ αυτό. Όταν γυρίσουν κοντά μας, ένοχοι θα είμαστε εμείς αν τους στιγματίσουμε. Όλοι μας δικαιούμαστε μια δεύτερη ευκαιρία, μακάρι να μην την χρειαστούμε ποτέ».
