59 χρόνια συμπληρώθηκαν χθες από το μοιραίο πρωινό της 13ης Ιανουαρίου του 1963
Το χρονικό της φονικής κατολίσθησης που εξαφάνισε από το χάρτη το Μικρό Χωριό της Ευρυτανίας, σκοτώνοντας και 13 από τους κατοίκους του
Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο νομός της Ευρυτανίας προσπαθεί να συνέλθει από τις πληγές που άφησαν πίσω τους η Κατοχή και ο Εμφύλιος Πόλεμος. Το οδικό δίκτυο είναι σχεδόν ανύπαρκτο, οι χειμώνες βαρείς, η φτώχεια και η πείνα μαστίζουν τους κατοίκους των χωριών.
Η 13η Ιανουαρίου του 1963 είναι μια ημέρα δύσκολη όπως όλες οι προηγούμενες αλλά τουλάχιστον είναι ημέρα Κυριακή. Και τότε λίγο μετά τις 8 το πρωί ένα τρομερό βουητό συγκλονίζει το Μικρό Χωριό. Ο ήχος, υποχθόνιος, ακούγεται σε όλη τη γύρω περιοχή. Έρχεται από την πλαγιά του Κρι, το βουνό μπροστά από την πιο ψηλή Χελιδόνα που βρίσκεται στην πλάτη του.
Η καρδιά του Κρι, κυριολεκτικά, ξεριζώνεται και μέσα σε λίγα λεπτά αφανίζει ένα μεγάλο μέρος του χωριού. Πώς έγινε αυτό; Από το περασμένο φθινόπωρο βρέχει ακατάπαυστα και τα χώματα δεν μπορούν πλέον να απορροφήσουν τα νερά. Μέσα σε λίγα λεπτά τα παλιά πέτρινα σπίτια μετατρέπονται σε χαλάσματα, πολλά εξαφανίζονται εντελώς.
Ένας τεράστιος όγκος από λάσπη, ξεριζωμένα δέντρα και βράχια κυλάει σαν λάβα από ψηλά και παρασύρει ό,τι υπάρχει στο πέρασμά του. Δεκατρείς άνθρωποι από τους 326 κατοίκους, σχεδόν όλα τα ζώα και 80 από τα 150 επιβλητικά πέτρινα σπίτια του Μικρού Χωριού εξαφανίζονται κάτω από τη λάσπη. Την ώρα εκείνη, οι περισσότεροι Μικροχωρίτες ήταν μαζεμένοι στην εκκλησία που βρίσκεται στην άλλη άκρη του χωριού. Μαζί τους και τα παιδιά του σχολείου που ήταν υποχρεωτικό να εκκλησιάζονται.
Την Κυριακή το πρωί πέρναγαν οι δάσκαλοι και τα μάζευαν από τα σπίτια τους. Από τη βουή προκλήθηκε μεγάλος πανικός. Ο δάσκαλος Ανδρέας Μπετένιος συγκεντρώνει αμέσως τα παιδιά έξω από την εκκλησία διώχνοντας με την ομπρέλα του τους αλλόφρονες γονείς που θέλουν να τα πάρουν μαζί τους και να γυρίσουν στα σπίτια τους να δουν τι έγινε. Τα οδηγεί σε ένα ασφαλές σημείο έξω από το χωριό και για την ηρωική του πράξη θα βραβευτεί αργότερα από την Ακαδημία Αθηνών.
Σε μια στιγμή άνθρωποι και περιουσίες χάθηκαν κάτω από τις λάσπες. Και ο κόσμος προσπαθεί να περισώσει ό,τι μπορεί.
Το σκηνικό είναι εφιαλτικό, η γη τρέμει και σκίζεται και κόβει το χωριό στα δύο. Οι Μικροχωρίτες, σοκαρισμένοι και αλλόφρονες, φεύγουν από την εκκλησία και τρέχουν στο σημείο της καταστροφής. Σύντομα καταφθάνουν και κάτοικοι από το Μεγάλο Χωριό που βρίσκεται ακριβώς απέναντι, στους πρόποδες της Καλιακούδας. Παρακολούθησαν έκπληκτοι, και σοκαρισμένοι επίσης, την καταστροφή να εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια τους και έσπευσαν να συμπαρασταθούν στους πληγέντες. Οι περισσότεροι εξάλλου ήταν συγγενείς τους.
Τα νέα διαδίδονται αμέσως. Θυμάμαι σαν τώρα τον τρόμο μας. Την Κυριακή το απόγευμα, ήρθαν στο σπίτι όλοι οι στενοί μας συγγενείς, οικογένειες από το Μεγάλο και το Μικρό Χωριό, που είχαν ανάγκη να βρίσκονται ο ένας κοντά στον άλλο τέτοιες ώρες.
Σχέδον όλα τα ζώα του χωριού χάθηκαν μέσα στα χαλάσματα Οι περιγραφές των γεγονότων ήταν τόσο έντονες που ακόμα έχω στο μυαλό μου εικόνες και ήχους σαν να είχαν εκτυλιχτεί οι σκηνές ζωντανά μπροστά μου. Και είναι σα να βλέπω σε replay από την αυλή του σπιτιού μας στο Μεγάλο Χωριό την πλαγιά του Κρι απέναντι να κατρακυλάει θάβοντας ανθρώπους, ζώα και περιουσίες.
Το μεσημέρι η βουή σταματάει όχι όμως και η κατολίσθηση που συνεχίζεται για αρκετές μέρες. Αλλά δεν κινδυνεύουν πια ανθρώπινες ζωές. Οι πληγέντες φιλοξενούνται προσωρινά σε σπίτια του Μεγάλου Χωριού και του Γαύρου ενώ η Αδελφότητα Μικροχωριτών καταφέρνει να εξασφαλίσει από το Υπουργείο Πρόνοιας μια πρώτη χρηματική βοήθεια για τη συντήρησή τους.
Ολόκληρη η Ελλάδα συγκλονίζεται από την πρωτοφανή αυτή καταστροφή. Κηρύσσεται εφταήμερο πένθος. Δύο ημέρες μετά την κατολίσθηση, καταφθάνει στην περιοχή κυβερνητικό κλιμάκιο για να εκτιμήσει τις καταστροφές.
Η κινητοποίηση, που αρχίζει σε όλη τη χώρα και όπου αλλού (κυρίως ΗΠΑ και Αυστραλία) υπάρχουν Ευρυτάνες μετανάστες, και οι εκδηλώσεις αλληλεγγύης είναι εξίσου πρωτοφανείς.
Μερικά σπίτια του Παλιού Μικρού Χωριού σώθηκαν και οι ζημιές τους επισκευάστηκαν, τα σημάδια όμως από την κατολίσθηση διακρίνονται ακόμη στην πλαγιά του βουνού Κρι
Μέσα σε τρεις μήνες πραγματοποιείται πανελλήνιος έρανος για την ανοικοδόμηση του Νέου Μεγάλου Χωριού και το Τεχνικό Γραφείο Δοξιάδη αναλαμβάνει, χωρίς αμοιβή, τη μελέτη για την επιλογή της κατάλληλης τοποθεσίας και τον σχεδιασμό του νέου οικισμού. Σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Γεωλογίας, επιλέγεται το μέρος και τον Φεβρουάριο του 1964 τα συνεργεία του Βασιλικού Εθνικού Ιδρύματος αρχίζουν τις εργασίες. Τέσσερα χρόνια αργότερα τα σπίτια του Νέου Μικρού Χωριού παραδίδονται στους κατοίκους που αρχίζουν πλέον τη νέα τους ζωή σε ένα ασφαλές σημείο, όχι μακριά από το παλιό χωριό. Κάποιοι γεροντότεροι, όμως με δική τους ευθύνη, δεν θέλησαν να φύγουν από το παλιό χωριό, τα σπίτια που είχαν πληγεί ελαφρά ανακαινίστηκαν, έτσι σήμερα έχουμε δύο χωριά, το Παλιό και το Νέο Μικρό Χωριό σε μικρή απόσταση μεταξύ τους.
Για πολλά χρόνια μέσα από τα χαλάσματα βλέπαμε να ξεφυτρώνουν σαν φαντάσματα διάφορα αντικείμενα – μάρτυρες μιας χαμένης ζωής. Χαλάσματα άλλωστε λέγεται έκτοτε το κομμάτι του χωριού που έπεσε. Όταν είμαστε παιδιά παίζαμε εκεί πέρα, ήταν ένα μέρος του τόπου μας που μπορούσε να σου εξάψει τρομερά την περιέργεια και η τραγωδία που είχε αφήσει τα σημάδια της στη γη, είχε σφραγίσει τη ζωή όλων των κατοίκων ακόμα και όσων δεν ήταν παρόντες εκείνες τις στιγμές.
Ο Βαγγέλης Πλάκας, πολιτικός συντάκτης της εφημερίδας Μακεδονία και αρχισυντάκτης ειδήσεων στο δημοτικό σταθμό της Θεσσαλονίκης TV 100, ήταν ένα από τα παιδιά που τα καλοκαίρια έκαναν μικρές εξερευνήσεις στην περιοχή. Και με την παρότρυνση των φίλων του αποφάσισε να μας διηγηθεί την τρομερή ιστορία της κατολίσθησης στο Μικρό Χωριό.
Η δημοσιογραφική έρευνα του Βαγγέλη Πλάκα κατέληξε σε κάτι πολύ αισιόδοξο αφού προέκυψαν ένα βιβλίο και ένα ντοκιμαντέρ, που μιλούν για τη νίκη της ζωής πάνω στο θάνατο. Μπορεί μέσα σε μια στιγμή να χάθηκαν ζωές και περιουσίες, πολύ γρήγορα, όμως, μετά το τραγικό συμβάν του 1963 –παρ’ όλες τις οικονομικές δυσκολίες της εποχής και την έλλειψη των αναγκαίων κοινωνικών δομών- οι άνθρωποι κατάφεραν να σταθούν και πάλι στα πόδια τους, να χτίσουν το χωριό τους από την αρχή και να το κάνουν ακόμα μεγαλύτερο πόλο έλξης επισκεπτών που αναζητούν την ομορφιά της φύσης και τον καθαρό αέρα του βουνού.
Το 2016, το 50λεπτο ντοκιμαντέρ με τίτλο «Το χωριό που νίκησε το θάνατο» απέσπασε τιμητική διάκριση στο 10ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Χαλκίδας. Το σενάριο και η παραγωγή είναι του Βαγγέλη Πλάκα, τη σκηνοθεσία υπογράφει ο Νίκος Μεζερίδης και την επιμέλεια του μοντάζ ο Παναγιώτης Κουντουράς.
Τα γυρίσματα της ταινίας έγιναν στο Μικρό Χωριό, στη Λαμία και στην Αθήνα. Καταγράφονται μαρτυρίες από ιστορικούς, δημοσιογράφους, ειδικούς επιστήμονες, αυτόπτες μάρτυρες της καταστροφής και πρωταγωνιστές της προσπάθειας για την αναγέννηση του χωριού ενώ επίσης παρουσιάζονται για πρώτη φορά σημαντικά ιστορικά τεκμήρια και σπάνιο κινηματογραφικό υλικό.
Βίντεο ντοκουμέντο
Το Μικρό Χωριό Ευρυτανίας απέχει 12 χλμ. από το Καρπενήσι στο δρόμο προς Προυσό και αποτελείται από δυο οικισμούς, το Νέο και το Παλαιό Μικρό Χωριό, που απέχουν μεταξύ τους περίπου 2 χλμ.
Οι δύο οικισμοί βρίσκονται σε ένα καταπράσινο τοπίο, στους πρόποδες του όρους Χελιδόνα πάνω από την λαγκάδα της Ποταμιάς που διασχίζει ο Καρπενησιώτης, όπου κυριαρχούν έλατα, καστανιές, καρυδιές, βελανιδιές, βατομουριές, κρανιές.
Η περιοχή είναι ένας μικρός παράδεισος για τους φυσιολάτρες αλλά και τους καλοφαγάδες. Προσφέρεται για χειμερινό και καλοκαιρινό τουρισμό.
Το Νέο Μικρό Χωριό χτίστηκε σε απόσταση μόλις 2 χλμ. από το Παλαιό Μικρό Χωριό, βάσει τουριστικού σχεδίου ορεινού χωριού, σε υψόμετρο 850 μέτρων. Το συναντάμε πριν το Παλαιό Μικρό Χωριό (δεξιά στο δρόμο Καρπενησίου-Προυσού) ανάμεσα σε πυκνό ελατόδασος.
Στην είσοδο του Παλαιού Μικρού Χωριού ο επισκέπτης θα συναντήσει σήμερα το Μνημείο των 13 θυμάτων της κατολίσθησης σε μία ήσυχη τοποθεσία με μεγάλα πλατάνια και δροσερό τρεχούμενο νερό.
Ένα από τα πλατάνια, που φύτρωσαν εκεί μετά την κατολίσθηση του χωριού, έχει ένα τραγικό συμβολισμό: από τη ρίζα του έχουν ξεπεταχτεί 13 παρακλάδια, τόσα όσοι και οι Μικροχωρίτες που χάθηκαν την αποφράδα εκείνη μέρα, που έτυχε να είναι η 13η Ιανουαρίου του 1963.
Το μονοπάτι δίπλα οδηγεί στο μνημείο του αντάρτη Κλέαρχου (Κώστα Μπίρτσα).
Η Λίμνη της κατολίσθησης: Χωματόδρομος από το Μνημείο των θυμάτων της κατολίσθησης οδηγεί στη λίμνη που σχηματίστηκε μετά την κατολίσθηση. Οι όχθες της περιβάλλονται από ιτιές και πλατάνια ενώ στα νερά της καθρεπτίζεται ο κόκκινος βράχος του βουνού.
Πλατεία Παλιού Μικρού Χωριού
Στην πλατεία του Παλιού Μικρού Χωριού βρίσκεται μια από τις παλαιότερες πηγές του χωριού που αποτελείται από έξι αστείρευτες βρύσες με ολόδροσο νερό.
Παλιότερα οι βρύσες χρησίμευαν και ως «ψυγείο», γιατί κάτω από τη συνεχή κρυστάλλινη ροή τους έβαζαν αναψυκτικά και φρούτα, για να κρυώνουν.
Ως τότε εκεί υπήρχαν τρεις μεγάλες πέτρινες κούπες, απ’ τις οποίες έπαιρναν νερό όλα τα σπίτια του χωριού.
Από τα νερά της πηγής τρέφεται, πάνω από δυο αιώνες, ένας θεόρατος πλάτανος, που αγκαλιάζει ολόκληρη την πλατεία.
Φυτεμένος, όπως θυμούνται οι παλιοί, από ένα λοχία αποσπασματάρχη, κάπου στα 1860, παρακολουθεί άγρυπνα επί τόσες γενεές τη ζωή του χωριού. Τον είπαν «άψυχο ληξίαρχο» του χωριού, γιατί κάτω απ’ τη σκιά του ζωντανεύει η δημογραφική πορεία του κάθε Μικροχωρίτη.
Η πλατεία του χωριού είναι ο τόπος συνάντησης για τους Μικροχωρίτες.
Εδώ συγκεντρώνονταν παλαιότερα οι κάτοικοι προκειμένου ν’ αποφασίσουν πάνω σε σοβαρά κοινοτικά ζητήματα και στον χοντρό κορμό του πλάτανου κολλούσαν όλες τις ανακοινώσεις τους. Εδώ γίνονται τα μεγάλα γλέντια για γάμους, βαφτίσια και άλλες γιορτές.
Κάθε χρόνο στις 6 Αυγούστου στήνεται στην όμορφη πλατεία το μεγάλο πανηγύρι στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος και βουίζει το κλαρίνο.
Στο Παλαιό Μικρό Χωριό, πλάι στην εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, υψώνεται ένα πελώριο πέτρινο καμπαναριό, χτισμένο το 1894 με χορηγία του πλούσιου Μικροχωρίτη της Κωνσταντινούπολης Δημητρίου Σιδέρη.
Αν κοιτάξετε προσεκτικά θα δείτε ότι στο ρολόι δεν υπάρχουν αριθμοί. Τις ώρες υποδεικνύουν γράμματα που σχηματίζουν το όνομα της κόρης του Κωνσταντινουπολίτη δωρητή, Ελένη Δ. Σιδέρη.
Δίπλα βρίσκεται το παλιό ιστορικό σχολείο του Παλαιού Μικρού Χωριού, το οποίο στεγάζει σήμερα το Λαογραφικό Μουσείο.
Το σχολείο του χωριού σταμάτησε την λειτουργία του το 1963. Το κτήριο ανακαινίστηκε το 1981, εμπλουτίστηκε με λαογραφικά και ιστορικά εκθέματα και ονομάστηκε «Πνευματική Γωνιά».
Πλάι από το Λαογραφικό Μουσείο, στον σχολικό κήπο, βρίσκονται οι προτομές του Ιωάννη Ζορμπαλόπουλου, αγωνιστή του 1821 και του Γεώργιου Ε. Παπαδή, πρώτου Μικροχωρίτη δασκάλου.
Περίπατοι στη φύση
Δίκτυο μονοπατιών ξεκινά από το Π. Μικρό Χωριό και η πιο μακρινή διαδρομή οδηγεί στην κορυφή της Χελιδόνας.
Μία εύκολη πεζοπορική διαδρομή όμως είναι αυτή προς το χωριό Γαύρος. Κόκκινα σημάδια πάνω σε κορμούς ή μεγάλες πέτρες δείχνουν την πορεία του μονοπατιού. Η διαδρομή είναι περίπου 45′ και περνάει κάτω από μεγάλα πλατάνια και ιτιές. Σε πολλά σημεία συναντάμε ρυάκια με τρεχούμενα νερά από τις φυσικές πηγές του χωριού.
Πηγές: Protagon.gr – greek-crossroads.gr