Το σχίσμα ανάμεσα στη Δύση και στον υπόλοιπο κόσμο, ένα χρόνο μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, φωτίζει έρευνα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων (ECFR), που δημοσιεύει σε αποκλειστικότητα για την Ελλάδα η «Κ».
Εναν χρόνο μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, κανείς δεν αμφιβάλλει πια ότι ο πόλεμος αποτελεί σημείο καμπής στην παγκόσμια Ιστορία. Η σύρραξη αμφισβήτησε από μόνη της τις θεμελιώδεις πεποιθήσεις των Ευρωπαίων για την ασφάλεια, έφερε στο προσκήνιο την πιθανότητα θερμοπυρηνικής ανταλλαγής, διατάραξε την παγκόσμια οικονομία και άφησε στο πέρασμά της ενεργειακή και επισιτιστική κρίση.
Παρότι η ρωσική επίθεση είχε επιπτώσεις σε όλο τον κόσμο, πολίτες διαφορετικών χωρών επηρεάσθηκαν και ερμήνευσαν τις εξελίξεις με ποικίλους τρόπους. Σε αντίθεση με τις απόψεις στη Δύση, πολίτες πολλών χωρών του αναπτυσσόμενου κόσμου πιστεύουν ότι ο Ψυχρός Πόλεμος έχει τελειώσει οριστικά και εκτιμούν ότι η επερχόμενη νέα διεθνής τάξη θα χαρακτηρίζεται από πολυδιάσπαση των κέντρων ισχύος.
Κοινοί στόχοι
Η έρευνα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων (ECFR) δείχνει ότι οι ΗΠΑ και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί τους βρίσκονται και πάλι συσπειρωμένοι, έχοντας αποκτήσει κοινό στόχο. Η μελέτη δείχνει επίσης, όμως, το σημαντικό χάσμα που υπάρχει μεταξύ των προσδοκιών της Δύσης και του υπόλοιπου κόσμου γύρω από τις επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία, ενώ διαφορετικές αντιλήψεις επικρατούν σε ό,τι αφορά τους λόγους για τους οποίους η Δύση στήριξε την Ουκρανία.
Iβάν Κράστεφ (Επικεφαλής του Κέντρου Φιλελεύθερων Στρατηγικών)
Η μελέτη αποκαλύπτει πως ενώ οι περισσότεροι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί ζουν σε έναν προψυχροπολεμικό κόσμο, που έχει οικοδομηθεί πάνω στην αντιπαράθεση δημοκρατίας και αυταρχισμού, πολλοί έξω από τη Δύση ζουν σε έναν μετααποικιοκρατικό κόσμο, ο οποίος έχει εμμονή με την εθνική κυριαρχία.
Παρότι σημαντικό ποσοστό Ευρωπαίων πολιτών θα ήθελε ο πόλεμος να λήξει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, η έρευνα δείχνει σαφή τάση υπέρ της άποψης που θεωρεί τη συνέχιση του πολέμου αναγκαία προκειμένου να νικήσει η Ουκρανία. Οι πολίτες μη δυτικών κρατών, όμως, προτιμούν στην πλειονότητά τους την άμεση λήξη του πολέμου, ακόμη και αν το Κίεβο υποχρεωθεί σε εδαφικές παραχωρήσεις.
Στην Κίνα, η πλειονότητα (42%) των ερωτηθέντων συμφώνησε με την παραπάνω άποψη, με την πεποίθηση αυτή να είναι ακόμη δημοφιλέστερη στην Τουρκία (48%) και την Ινδία (54%). Αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι και στις δύο παραπάνω χώρες, σχεδόν το ένα τρίτο των πολιτών δήλωσε ότι θα προτιμούσε η Ουκρανία να ανακτήσει το σύνολο των κατεχομένων εδαφών της, ακόμη κι αν αυτό θα σήμαινε τη χρονική επιμήκυνση της σύρραξης.
Θέλουν ρόλο
Χάρη στη γεωγραφική της θέση στις παρυφές της Ευρώπης, η Τουρκία βλέπει τον εαυτό της να διαδραματίζει ρόλο αντίστοιχο με αυτόν που φιλοδοξεί να παίξει η Ινδία στη διεθνή σκηνή. Από τη μεριά του, ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν εκμεταλλεύθηκε τον πόλεμο στην Ουκρανία για να επιβάλει τη χώρα του ως αναπόδραστο παίκτη στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. Κατάφερε, την ίδια ώρα, να αναδειχθεί σε κρίσιμο προμηθευτή όπλων στην Ουκρανία, παραμένοντας ένας από τους πιο αξιόπιστους εμπορικούς εταίρους της Ρωσίας.
Τίμοθι Γκάρτον Ας (Καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στην Οξφόρδη)
Τα ευρήματα είναι εξόχως ανησυχητικά. Η διατλαντική Δύση με κέντρα την Ευρώπη και τις ΗΠΑ είναι πιο ενωμένη, αλλά απέτυχε να πείσει τις μεγάλες δυνάμεις των υπολοίπων χωρών, όπως η Κίνα, η Ινδία και η Τουρκία. Το μάθημα για την Ευρώπη και τη Δύση είναι σαφές. Χρειαζόμαστε επειγόντως ένα νέο αφήγημα που να είναι πραγματικά πειστικό για χώρες, όπως η μεγαλύτερη δημοκρατία του πλανήτη, η Ινδία.
Το τουρκικό κοινό μοιράζεται τις απόψεις αυτές του προέδρου Ερντογάν, θεωρώντας σχεδόν όλες τις μεγάλες δυνάμεις (ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία και Ε.Ε.) «εταίρους» της Τουρκίας. Την ίδια εντύπωση για την Τουρκία, ως αξιόπιστο οικονομικό και πολιτικό εταίρο, εμφανίζεται να έχει η πλειονότητα των Ρώσων, των Κινέζων και των Ινδών, παρότι το ένα τρίτο των Κινέζων θεωρεί ότι η Τουρκία είναι «ανταγωνιστής» ή ακόμη και «αντίπαλος» της χώρας τους.
Στη Δύση, η πλειονότητα των πολιτών αντιμετωπίζει την Τουρκία σαν εταίρο. Εντυπωσιακά υψηλό είναι, όμως, το ποσοστό πολιτών σε ΗΠΑ, Βρετανία και Ε.Ε., οι οποίοι ομολογούν ότι αδυνατούν να βρουν τον κατάλληλο χαρακτηρισμό για την Τουρκία. Ο λόγος της δυτικής αυτής αβεβαιότητας προέρχεται πιθανότατα από τους τουρκικούς κομπασμούς για τη νέα, κυρίαρχη εξωτερική πολιτική της Αγκυρας, παρότι η χώρα παραμένει –έστω και τυπικά– μέλος του ΝΑΤΟ.
Η δυτική συσπείρωση και η καχυποψία των αναπτυσσόμενων χωρών
Στην Ευρώπη, ο πόλεμος δεν αντιμετωπίζεται σαν εισβολή εναντίον γειτονικής χώρας, αλλά σαν επίθεση με στόχο όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Αυτό εκφράζεται με σθεναρή στήριξη στις ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Ρωσίας και με την πλειονότητα των ερωτηθέντων να συμφωνεί με πλήρη απαγόρευση εισαγωγών ρωσικών ενεργειακών πόρων.
Τα κίνητρα της Δύσης προκαλούν υποψίες, όμως, σε Κίνα, Ινδία, Τουρκία και Ρωσία, με σημαντική μερίδα του πληθυσμού των χωρών αυτών να θεωρεί ότι η αμερικανική και ευρωπαϊκή στήριξη προς την Ουκρανία εστιάζει αποκλειστικά στην «προστασία της δυτικής κυριαρχίας».
Δημοκρατικά πρότυπα
Τα δυτικά δημοκρατικά πρότυπα αντιμετωπίζονται με δυσπιστία σε όλο τον κόσμο. Στην Κίνα, ποσοστό 77% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι το πολίτευμα της χώρας τους είναι «αληθινή δημοκρατία», ανώτερη από εκείνη σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Ποσοστό 57% των Ινδών και 36% των Τούρκων πιστεύει ότι η δημοκρατία τους λειτουργεί καλύτερα από κάθε άλλη.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Ιράκ το 2003, Ευρωπαίοι διανοούμενοι, όπως ο Ζακ Ντεριντά και ο Γιούργκεν Χάμπερμας, προσπάθησαν να αποσαφηνίσουν την ευρωπαϊκή πολιτική ταυτότητα, αντιδιαστέλλοντάς την με την αμερικανική. Με επαίνους για την πολιτική ισχύ της Ευρώπης, επεδίωξαν να την αναδείξουν ως ιδανικό αντίβαρο στην αμερικανική στρατιωτική δύναμη. Την τελευταία δεκαετία –και ειδικά μετά τη θητεία Τραμπ– οι συζητήσεις για ευρωπαϊκή ανεξαρτησία και στρατηγική αυτονομία κατέλαβαν πάλι το προσκήνιο. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, όμως, επιβεβαίωσε εκ νέου τον κεντρικό ρόλο της αμερικανικής ισχύος στην Ευρώπη.
Τα δισεκατομμύρια δολάρια που δαπανά η Ουάσιγκτον για τη συντήρηση της ουκρανικής πολεμικής μηχανής και η διατλαντική συσπείρωση στις κυρώσεις και τη διπλωματική απομόνωση της Ρωσίας, προσέφεραν πίστωση ζωής σε δυτικούς θεσμούς, όπως το ΝΑΤΟ και το G7. Η νέα πραγματικότητα δεν πέρασε απαρατήρητη στους πολίτες του πλανήτη. Οι ερωτηθέντες στη μελέτη κάτοικοι του αναπτυσσόμενου κόσμου θεωρούν συχνά ότι Ευρώπη και Αμερική αποτελούν τμήματα μιας πολιτικά και ιδεολογικά ομοιογενούς «Δύσης». Η μεγάλη πλειονότητα πολιτών σε Τουρκία (77%), Κίνα (60%) και Ρωσία (59%) δεν εντοπίζει σημαντικές διαφορές στην πολιτική Ε.Ε. και ΗΠΑ απέναντι στις χώρες τους, προκαλώντας μάλλον την απογοήτευση του Γάλλου προέδρου Μακρόν και άλλων υπέρμαχων της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας.
Είναι πια ξεκάθαρο ότι, σε αντίθεση με τις προσδοκίες του Κρεμλίνου, ο πόλεμος ενίσχυσε τη Δύση, αντί να την εξασθενίσει. Η μόνη πιθανότητα διάρρηξης του διατλαντικού μετώπου προέρχεται από το εσωτερικό της δυτικής συμμαχίας, με μία νίκη για παράδειγμα του Ντόναλντ Τραμπ στις εκλογές του 2024.
Η Δύση είναι συσπειρωμένη αυτή τη στιγμή, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η επιρροή της στη διεθνή σκηνή έχει ενισχυθεί. Το παράδοξο είναι ότι η νέα ενότητα συμπίπτει με την ανάδυση του «μετα-δυτικού» κόσμου. Η δυτική συσπείρωση σημειώνεται τη στιγμή που νέοι, ισχυροί παίκτες στη διεθνή σκηνή αρνούνται να υπακούσουν στις δυτικές επιταγές.
Η έρευνα έδειξε ότι πολλοί κάτοικοι της Δύσης πιστεύουν ότι η νέα διεθνής τάξη θα χαρακτηρίζεται από την πολιτική διένεξη μεταξύ Δύσης και Ανατολής και μεταξύ δημοκρατίας και αυταρχισμού. Για τον λόγο αυτό, πολλοί Δυτικοί ηγέτες εκτιμούν ότι χώρες όπως η Ινδία και η Τουρκία μπορούν να πεισθούν να συνταχθούν με το δυτικό στρατόπεδο.
Εμπόριο και ασφάλεια
Οι κάτοικοι των χωρών αυτών βλέπουν τους εαυτούς τους πολύ διαφορετικά: ως αναδυόμενες μεγάλες δυνάμεις, ικανές να συνταχθούν με τη Δύση σε κάποιες περιπτώσεις, αλλά όχι σε άλλες. Σε αντίθεση με τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, ο σημερινός εμπορικός εταίρος δεν είναι αναγκαία σύμμαχος στην ασφάλεια. Ακόμη και όταν οι αναδυόμενες δυνάμεις συμφωνούν με τη Δύση, τείνουν να διατηρούν καλές σχέσεις με τη Ρωσία και την Κίνα. Την τακτική αυτή εφαρμόζει ο πρόεδρος Λούλα της Βραζιλίας, διατηρώντας την ουδετερότητα της χώρας του στον πόλεμο στην Ουκρανία, παρά τη δημόσια παραδοχή του ότι η Ρωσία «έσφαλε» επιτιθέμενη σε γειτονικό κράτος.
Η Δύση θα κάνει καλά να αντιμετωπίσει την Ινδία, την Τουρκία, τη Βραζιλία και άλλες μεγάλες αναπτυσσόμενες χώρες ως κυρίαρχα κράτη και ισάξιους παίκτες της παγκόσμιας ιστορίας, αντί για πιόνια που μετακινούνται σύμφωνα με τις επιθυμίες των ισχυρών. Οι χώρες αυτές δεν αντιπροσωπεύουν νέο «τρίτο μπλοκ» ή πόλο της διεθνούς πολιτικής σκηνής και δεν μοιράζονται κοινή ιδεολογία.
Η νίκη της Ουκρανίας στον πόλεμο και η νέα δυτική συσπείρωση θα είναι καθοριστική για τη διαμόρφωση της νέας ευρωπαϊκής περιφερειακής τάξης, αλλά δεν πρόκειται να οδηγήσει στην αποκατάσταση της φιλελεύθερης νέας τάξης πραγμάτων υπό αμερικανική καθοδήγηση. Αντίθετα, η Δύση θα πρέπει να μάθει να συμβιώνει με δικτατορίες και νέες αυτόνομες δυνάμεις.
kathimerini.gr
