Συνωμοσίες γίνονται. Και πολλές μάλιστα.
Πολλές φορές άνθρωποι με κοινούς και συνήθως ιδιοτελείς στόχους, οργανώνονται με σκοπό να συντονίσουν τις ενέργειές τους για να τους επιτύχουν, με κάθε δυνατό μέσο και εν μέσω μυστικότητας.
Όμως, παρά τις εξουθενωτικές προσπάθειες που καταβάλλονται συχνά από τους συνωμότες, συνήθως οι προσπάθειές τους αποτυγχάνουν. Και αυτό γιατί υπάρχει ένα φαινόμενο που λέγεται «μη σκοπούμενα αποτελέσματα των πράξεών μας», δηλαδή, όσο και να οργανωθούν, όσο και να προσπαθήσουν να επιτύχουν μέσω μιας συνωμοσίας τους ιδιοτελείς στόχους τους, οι ενέργειές τους δεν θα έχουν πάντα τα αποτελέσματα που προσδοκούν. Σαν τον αγοραστή ενός σπιτιού, που καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια να αγοράσει το σπίτι φθηνά, αλλά η αύξηση της ζήτησης που προκαλεί η πρόθεσή του, αυξάνει την τιμή του οικήματος που σκοπεύει να αγοράσει.
Έτσι και οι συνωμότες, έχουν να αντιμετωπίσουν την αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών όσο καιρό το πλάνο τους θα είναι σε ισχύ, την αλλαγή των διαθέσεων των ανθρώπων που υποτίθεται ότι θα ελέγχουν αλλά και τυχαία γεγονότα, που είναι τόσο πιο πολλά και τόσο πιο «ατίθασα», όσο πιο μεγαλόπρεπα είναι τα σχέδια τους.
Κυρίως όμως οι συνωμοσίες αποτυγχάνουν, διότι δεν λαμβάνουν υπόψη έναν καίριο παράγοντα: την ίδια την ανθρώπινη φύση: την ανάγκη των ανθρώπων και μάλιστα των πιο ισχυρών, να ενεργήσουν με βάση τη δική τους βούληση και όχι με βάση τη βούληση των συνωμοτών. Την φυσική τάση των ανθρώπινων κοινωνιών για συνεργασία με αμοιβαίο όφελος και όχι για επιβολή.
Αν κανείς θέλει να επιτύχει τους στόχους του, υπάρχει ένας πιο ασφαλής δρόμος από τη συνωμοσία: η εργατικότητα, η συντεταγμένη και οργανωμένη δουλειά και η συνεργασία με τους συνανθρώπους του. Αντί να συνωμοτεί κανείς, καλό θα ήταν να συνεργάζεται με ειδικούς, να διαβάζει και να προσπαθεί να πείσει τους συνανθρώπους του. Κι αντί να πιστεύει κανείς σε θεωρίες συνωμοσίας, καλύτερο θα είναι να ρωτά έναν ειδικό επί του θέματος, να λαμβάνει δεύτερη γνώμη και να διαβάζει την καθιερωμένη βιβλιογραφία που σχετίζεται με το θέμα.
Όσο για εμάς, τους απλούς ανθρώπους, που τείνουμε ενίοτε να πιστέψουμε σε θεωρίες συνωμοσίας, καλό θα ήταν να γνωρίζουμε ότι η πίστη μας αυτή σχετίζεται με δύο κυρίως αδυναμίες μας: την ανεπαρκή γνώση του φαινομένου της θεωρίας συνωμοσίας και την ανάγκη μας για μια εύκολη, εύπεπτη, εντυπωσιακή εξήγηση, που θα μας απαλλάξει από τον κόπο να μελετήσουμε επιστημονικά ένα ζήτημα, να ζητήσουμε τη γνώμη των ειδικών και να αφιερώσουμε χρόνο και συστηματική δουλειά στη μελέτη του.
Η θεωρία συνωμοσίας είναι, λοιπόν, ένα «βραχυκύκλωμα» προς την εξήγηση ενός φαινομένου που σχετίζεται με την ευκολία και την άγνοιά μας.
Η πιο δυσάρεστη όψη της πίστης σε θεωρίες συνωμοσίας, είναι το γεγονός ότι αυτή η πίστη κάνει τους συνανθρώπους μας να θεωρούν ότι η μοίρα τους καθορίζεται από κρυφές και μυστικιστικές δυνάμεις που δεν μπορούν να ελέγξουν. Τους απαλλάσσει έτσι από την ευθύνη για την κατάσταση της κοινωνίας και του εαυτού τους.
Αυτή η μοιρολατρική στάση ζωής είναι βούτυρο στο ψωμί όσων συμπαθούν την απολυταρχία, εξ’ ου και η επίθεση του αγαπημένου μου φιλόσοφου Sir Karl Popper στις θεωρίες συνωμοσίας από το έργο του: «Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της»:
«Δεν υπονοώ ότι δεν γίνονται ποτέ συνωμοσίες. Αντιθέτως, αποτελούν τυπικά κοινωνικά φαινόμενα. Ωστόσο, εκείνο που εντυπωσιάζει είναι ότι, σε πείσμα της συχνής εμφάνισής τους, λίγες από αυτές έχουν αίσιο αποτέλεσμα. Οι συνωμότες σπάνια απολαμβάνουν τη συνωμοσία τους και αυτό είναι η καλύτερη απάντηση στις θεωρίες συνωμοσίας».
