Οταν η λαϊκή παράδοση είναι ταυτισμένη με τα ήθη και τα έθιμα, έτσι όπως αυτά, για εκατοντάδες χρόνια, πέρναγαν από γενιά σε γενιά, τότε ο τόπος έχει μέλλον. Ειδικά όταν η παράδοση αυτή έχει να κάνει με την αγροτική ζωή αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Η περιοχή της Aμφίκλειας έχει μια μεγάλη ιστορία και παράδοση σε ό,τι αφορά το σιτάρι. Παλαιότερα είχε και το προσωνύμιο η σιτομάνα. Αυτό, βέβαια, δεν είναι καθόλου τυχαίο λόγω του γεγονότος ότι η παραγωγή των σιτηρών για πολλές δεκαετίες ήταν ταυτισμένη απόλυτα με τις αγροτικές δραστηριότητες και τις καλλιέργειες στην περιοχή αυτή. Η σπορά των σιτηρών ξεκινούσε στα μέσα Οκτωβρίου και ολοκληρωνόταν στα μέσα Δεκεμβρίου. Στις 21 Νοεμβρίου, οι αγρότες έφταναν στη μέση των εργασιών και οι μέρες αυτές συνέπιπταν με τη γιορτή της Παναγίας της Δέσποινας.
Οι κάτοικοι την ονόμασαν Μεσοσπορίτισσα για τον παραπάνω λόγο. Οι εργασίες ολοκληρώνονταν μετά τη γιορτή του Αγίου Νικολάου και για αυτόν τον λόγο γιόρταζαν τον τελειωμό της σποράς. Ήταν το τέλος μιας επίπονης διαδικασίας, γιατί τα παλαιότερα χρόνια όλες οι δραστηριότητες γίνονταν με τα ζώα και χειρωνακτικά από τους ίδιους τους αγρότες.
Διατήρηση των παραδόσεων
Προς τιμή και του Αγίου Νικολάου, όπως εξηγεί η Ελένη Κούσουλα, πρόεδρος της Δαδιώτικης Εστίας, γινόταν η εκδήλωση του Χόνδρου: «Ο σύλλογός μας μέσα από αυτές τις δραστηριότητες προσπαθεί να διατηρήσει αναλλοίωτη τη μνήμη και την παράδοση των προγόνων μας και να αναδείξει όλα τα ιδιαίτερα ήθη και έθιμα. Ο χόνδρος αποτελεί ένα έθιμο, το οποίο διοργανώνουμε κάθε χρόνο αυτή την εποχή στην Αμφίκλεια. Χρησιμοποιώντας ένα μείγμα σπασμένου σιταριού, ζάχαρης και κανέλας και βράζοντάς τα σε καζάνια, γιορτάζουμε την ολοκλήρωση των εργασιών της σποράς των σιτηρών έτσι όπως μάθαμε από τους γονείς μας. Η εκδήλωση αυτή είναι ταυτισμένη με το προϊόν που παράγουμε στον τόπο μας και προσπαθούμε μέσα από τη λαογραφία και την παράδοση να αναδείξουμε όλα εκείνα τα ήθη και τα έθιμα, τα οποία για γενεές διατηρούνται μέχρι και σήμερα».
Κλείνοντας, η κα Κούσουλα αναφέρθηκε στο Μουσείο Άρτου και στην προοπτική των σιτηρών: «Η Αμφίκλεια παραμένει μία από τις περιοχές που παράγει σιτάρι υψηλής ποιότητας. Η περιοχή είναι ταυτισμένη με αυτό το προϊόν. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι στον τόπο μας λειτουργεί και μουσείο άρτου με σημαντικό αριθμό επισκεπτών, οι οποίοι θέλουν να γνωρίσουν από κοντά την παραδοσιακή τέχνη του ψωμιού, όπως και τον τρόπο παραγωγής των σιτηρών από τους προγόνους μας. Δυστυχώς, όμως, οι χαμηλές τιμές του προϊόντος στρέφουν τους παραγωγούς σε άλλες αποδοτικότερες καλλιέργειες, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια σημαντική μείωση των εκτάσεων τα τελευταία χρόνια».
ΕΙΔΗ ΨΩΜΙΟΥ
Σομόνι / Μπομπότα
Ψωμιά από καλαμποκάλευρο. Το σομόνι ψήνεται πάνω σε καρυόφυλλα.
Φταλιά
Έχει σχήμα φρατζόλας με σουσάμι και λοξό χάραγμα. Η νοικοκυρά την έστελνε δώρο στους ηλικιωμένους γονείς.
Σταχτοκουλούρα
Από το ζυμάρι του ψωμιού η νοικοκυρά έκοβε κομμάτια σε σχήμα οβάλ, σα μικρή λαγάνα, τα τρυπούσε με το μαχαίρι και τα έψηνε στη χόβολη.
Λαδόψωμο
Ψωμί ζυμωμένο με λίγο νερό και πολύ λάδι. Κεντημένο με δυο πιρούνια.
Καρβέλια
Με στρογγυλό σχήμα, μπόλικο σουσάμι και χαρακτηριστικό τσίμπημα στο κέντρο με τα τρία δάκτυλα, σύμβολο της Αγίας Τριάδας.
Ψυχούδια
Ατομικά Ψωμάκια με τη μικρή σφραγίδα για τις κηδείες, τα μνημόσυνα, τα ψυχοσάββατα. Τα μοιράζει η οικογένεια για την ανάπαυση των ψυχών.
Πρόσφορο
Καρβελάκι από καθαρό προζύμι, πατημένο με τη σφραγίδα.
Άρτος
Μεγάλο Καρβέλι ζυμωμένο από καθαρό προζύμι, κεντημένο όπως το πρόσφορο με τη σφραγίδα. Προσφέρεται από τους πιστούς στις εορτές των Αγίων για την Αρτοκλασία.
Πρεβέντες
Περίτεχνα σχέδια, διαφορετικά για κάθε περίσταση, κεντημένα στην επιφάνεια της ζύμης χαρακτηρίζουν αυτό το ιδιαίτερο είδος ψωμιού. Πρεβέντα Γάμου, Βάπτισης, της λεχώνας, της φιλίας, του σπιτιού, του τσοπάνη, του θερισμού, για κηδείες και μνημόσυνα, κάθε ανθρώπινη στιγμή συνοδεύεται από την αντίστοιχη εμπνευσμένη ετοιμασία ψωμιού.
Κουλούρες
Εορταστικές και περίτεχνες οι κουλούρες προσφέρονται κυρίως με αφορμή γιορτές ή επετείους: κουλούρες για τα βαφτιστήρια, Λαμπροκουλούρες, Αλμυροκουλούρα, για τα εγγόνια, για τα κάλαντα, Χριστόψωμο, Αλειψοκουλούρα, σαραντοκουλούρα, μαγιοκουλούρα.
Πηγή ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΑΜΦΙΚΛΕΙΑΣ , ypaithros.gr