Την Τετάρτη (30/03) έγινε γνωστό ότι ο δημοφιλής ηθοποιός του Χόλιγουντ, Μπρους Γουίλις, εγκαταλείπει την υποκριτική, καθώς διαγνώστηκε από μία σοβαρή εγκεφαλική διαταραχή, η οποία ονομάζεται αφασία.
Συχνά χρησιμοποιούμε μεταφορικά τη λέξη αυτή, για να περιγράψουμε ένα άτομο που μιλά ακατάληπτα ή βρίσκεται σε παραλήρημα (σ.σ. λέμε «είναι σε αφασία ο άνθρωπος, δεν ξέρει τι λέει»).
Πόσοι, όμως, από εμάς γνωρίζουμε τι είναι και τι σημαίνει κυριολεκτικά ο όρος αυτός; Και ακόμη πόσοι γνωρίζουμε ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν και στη χώρα μας πολλοί συνάνθρωποί μας που βρίσκονται αντιμέτωποι με μια εξαιρετικά ύπουλη εγκεφαλική διαταραχή, η οποία αλλάζει άρδην τη ζωή και κυρίως τον τρόπο επικοινωνίας τους με τους άλλους ανθρώπους;
Τι είναι η αφασία
Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Κωφών και Λοιπών Διαταραχών της Επικοινωνίας (NIDCD) των ΗΠΑ, η αφασία είναι μια διαταραχή που οδηγεί σε βλάβη τμημάτων του ανθρώπινου εγκεφάλου, τα οποία σχετίζονται με τη γλώσσα και κυρίως με την λεκτική επικοινωνία. Για τους περισσότερους ανθρώπους τα τμήματα αυτά βρίσκονται στην αριστερή πλευρά του εγκεφάλου.
Η αφασία συνήθως εμφανίζεται ξαφνικά, ενώ τις περισσότερες φορές έπεται ενός εγκεφαλικού επεισοδίου ή ενός τραυματισμού στο κεφάλι. Ωστόσο μπορεί να εξελιχθεί με αργό τρόπο ως αποτέλεσμα ενός εγκεφαλικού καρκίνου ή μιας εξελισσόμενης νευρολογικής ασθένειας.
Η διαταραχή προκαλεί βλάβη στην έκφραση και την κατανόηση της γλώσσας καθώς επίσης στην ανάγνωση και τη γραφή. Η αφασία μπορεί να εμφανιστεί από κοινού και με άλλες λεκτικές διαταραχές όπως η δυσαρθρία ή η απραξία λόγου, οι οποίες είναι επίσης απότοκο εγκεφαλικής βλάβης.
Ποιος μπορεί να προσβληθεί από την αφασία
Οι περισσότεροι άνθρωποι που εμφανίζουν αφασία είναι μεσήλικες ή και μεγαλύτεροι, ωστόσο όλοι μπορούν να προσβληθούν απ’ αυτή, συμπεριλαμβανομένων και των παιδιών. Περισσότεροι από 1 εκατ. άνθρωποι στις ΗΠΑ βρίσκονται αντιμέτωποι με τη συγκεκριμένη ασθένεια, ενώ υπολογίζεται ότι σχεδόν 180.000 Αμερικανοί προσβάλλονται σε ετήσια βάση απ’ αυτή, σύμφωνα με την Εθνική Ένωση για την Αφασία.
Τι προκαλεί την αφασία
Η αφασία ως διαταραχή προκαλείται από βλάβη σε μία ή και περισσότερες από τις λεκτικές περιοχές του ανθρώπινου εγκεφάλου. Συχνότερα ως αιτία αναφέρεται το εγκεφαλικό επεισόδιο. Το εγκεφαλικό προκύπτει, όταν ένας θρόμβος αίματος ή μια αιμορραγία διακόπτει την κανονική ροή της αιμάτωση σε μέρος του εγκεφάλου. Τα εγκεφαλικά κύτταρα νεκρώνονται, όταν δεν υπόκεινται σε επαρκή αιμάτωση, καθώς το αίμα είναι εκείνο που μεταφέρει οξυγόνο αλλά και πολύτιμα θρεπτικά συστατικά στον εγκέφαλο.
Άλλες αιτίες πρόκλησης εγκεφαλικού τραύματος είναι σοβαρά χτυπήματα στο κεφάλι, όγκοι στον εγκέφαλο, τραύματα από πυροβολισμό, μολύνσεις του εγκεφάλου, αλλά και εξελισσόμενες νευρολογικές διαταραχές, όπως, για παράδειγμα, η νόσος του Αλτσχάιμερ.
Ποιοι τύποι αφασίας υπάρχουν
Υπάρχουν δύο ευρείες κατηγορίες: η ευφραδής και η μη ευφραδής αφασία και υπάρχουν αρκετοί τύποι που συγκαταλέγονται σε αυτές.
Η ύπαρξη βλάβης στον κροταφικό λοβό μπορεί να οδηγήσει στην λεγόμενη «αφασία κατά Wernicke», που αποτελεί και το συνηθέστερο τύπο ευφραδούς αφασίας. Άνθρωποι που πάσχουν από την αφασία κατά Wernicke ενδέχεται να μιλούν με μεγάλες, πλήρεις προτάσεις, οι οποίες όμως δεν βγάζουν κανένα απολύτως νόημα, προσθέτοντας λέξεις ή ακόμη και δημιουργώντας δικές τους λέξεις.
Για παράδειγμα, την πρόταση «δεν έχω κάτι άλλο να σου πω», ένα άτομο που αντιμετωπίζει τη νόσο του Wernicke θα μπορούσε να την πει ως εξής «Να σου πω εγώ άλλο κάτι δεν και είμαι σου μαζί».
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές να μην γίνονται αντιληπτά τα όσα λέει ο ασθενής. Άνθρωποι που πάσχουν από τη νόσου του Wernicke δεν αντιλαμβάνονται ότι κάνουν λεκτικά και συντακτικά λάθη. Ακόμη ένα χαρακτηριστικό αυτού του τύπου αφασίας είναι η δυσκολία του πάσχοντα ως προς την κατανόηση της ομιλίας.
Η δεύτερη μεγάλη κατηγορία αφορά στη λεγόμενη μη ευφραδή αφασία ή αφασία κατά Broca. Άνθρωποι που πάσχουν από αυτή έχουν υποστεί πρωτίστως βλάβη που προσβάλλει τον μετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου. Συνήθως εμφανίζουν αδυναμία ή παράλυση στη δεξιά πλευρά του σώματός τους, στο χέρι και στο πόδι, επειδή ο μετωπιαίος λοβός είναι επίσης σημαντικός για όλες τις κινητικές λειτουργίες.
Οι ασθενείς με αφασία κατά Broca ενδέχεται να καταλαβαίνουν την ομιλία και να ξέρουν τι θέλουν να που, αλλά συχνά μιλούν με σύντομε φράσεις, οι οποίες παράγονται με πολύ μεγάλη προσπάθεια. Κατά την ομιλία τους, συνήθως παραλείπουν μικρές λέξεις όπως τα άρθρα.
Για παράδειγμα, η φράση «θα βγάλω το σκύλο βόλτα», για έναν ασθενή με αφασία κατά Broca γίνεται «σκύλος βόλτα» ή αντίστοιχα η πρόταση «υπάρχουν δύο βιβλία επάνω στο τραπέζι» γίνεται «βιβλίο βιβλίο δύο τραπέζι». Οι πάσχοντες από αφασία κατά Μπρόκα είθισται να καταλαβαίνουν σχετικά καλά την ομιλία των άλλων. Εξαιτίας αυτού, συχνά αντιλαμβάνονται τις δυσκολίες τους και γίνονται ευέξαπτοι.
Ακόμη ένας τύπος αφασίας, η γενική αφασία προκύπτει από βλάβη σε εκτεταμένα τμήματα των γλωσσικών περιοχών του εγκεφάλου. Άτομα με σφαιρική αφασία έχουν σοβαρές δυσκολίες επικοινωνίες και ενδέχεται να έχουν περιορισμένη δυνατότητα ομιλίας ή κατανόησης της γλώσσας. Ενδέχεται, μάλιστα, να μην μπορούν να πουν ούτε καν λίγες λέξεις ή ακόμη και να επαναλαμβάνουν ίδιες λέξεις ή φράσεις ξανά και ξανά. Παράλληλα, ενδέχεται να έχουν πρόβλημα ως προς την κατανόηση ακόμη και απλών λέξεων ή προτάσεων.
Υπάρχουν κι άλλοι τύποι αφασίας, καθένας από τους οποίους προέρχεται από βλάβες σε διαφορετικές γλωσσικές περιοχές του εγκεφάλου. Ορισμένοι άνθρωποι ενδέχεται να έχουν δυσκολία στην επανάληψη λέξεων ή προτάσεων, ακόμη κι αν τις καταλαβαίνουν και μιλούν με ευφράδεια (επαγωγική αφασία). Άλλοι πάλι, μπορεί να δυσκολεύονται να ονοματίσουν αντικείμενα ακόμη κι αν γνωρίζουν τι είναι το κάθε αντικείμενο και σε τι χρησιμεύει (ανομική αφασία).
Κάποιες φορές, η ροή του αίματος προς τον εγκέφαλο διακόπτεται προσωρινά και επανέρχεται γρήγορα. Όταν προκύπτει αυτό το είδος τραύματος, που ονομάζεται «παροδικό ισχαιμικό επεισόδιο», οι γλωσσικές ικανότητες ενδέχεται να επανέλθουν μέσα σε λίγες ώρες ή ημέρες.
Πώς γίνεται η διάγνωση της αφασίας
Η αφασία συνήθως αναγνωρίζεται πρωτίστως από τον θεράποντα γιατρό του ασθενή που έχει υποστεί εγκεφαλική βλάβη. Τα περισσότερα άτομα υποβάλλονται σε μαγνητική ή αξονική τομογραφία, με σκοπό να επιβεβαιωθεί η παρουσία της εγκεφαλικής βλάβης και να ταυτοποιηθεί η ακριβή της θέση. Επιπλέον, ο γιατρός εξετάζει τυπικά την ικανότητα του πάσχοντα αν μπορεί να καταλάβει και να παράγει λεκτική επικοινωνία. Για παράδειγμα, αν ο ασθενής μπορεί να ακολουθήσει εντολές, αν μπορεί να απαντήσει σε ερωτήσεις, αν μπορεί να ονοματίσει αντικείμενα κι αν έχει την ικανότητα να προχωρήσει μια συζήτηση.
Εάν ο γιατρός υποπτευθεί την ύπαρξη αφασίας, τότε ο ασθενής παραπέμπεται σε ειδικό παθολόγο ομιλίας-γλώσσας ή λογοθεραπευτή, ο οποίος πραγματοποιεί μια ενδελεχή έρευνα στις επικοινωνιακές ικανότητες του πάσχοντα.
Ειδικότερα, εξετάζονται λεπτομερώς η ικανότητα ενός ατόμου να μιλά, να εκφράζει τις ιδέες του, να συμμετέχει σε κοινωνικές συναναστροφές και συζητήσεις, να αντιλαμβάνεται τη γλώσσα, να διαβάζει αλλά και να γράφει.
Πώς αντιμετωπίζεται η αφασία
Ύστερα από μια εγκεφαλική βλάβη, ο εγκέφαλος υπόκειται σε τρομακτικές αλλαγές, οι οποίες τον βοηθούν να ανανήψει. Ως εκ τούτου, άνθρωποι με αφασία πολύ συχνά παρατηρούν δραματική βελτίωση στις γλωσσικές και επικοινωνιακές τους ικανότητες μέσα σε λίγους μήνες, ακόμη και χωρίς κάποια θεραπεία. Αλλά σε αρκετές περιπτώσεις, η αφασία παραμένει μετά την αρχική περίοδο αποκατάστασης του ασθενούς. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η λογοθεραπεία χρησιμοποιείται, για να βοηθηθούν οι ασθενείς και να ανακτήσουν την ικανότητά τους να επικοινωνούν.
Επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι οι γλωσσικές κι επικοινωνιακές ικανότητες μπορούν να συνεχίσουν να βελτιώνονται για πολλά χρόνια και μερικές φορές συνοδεύονται από νέα δραστηριότητα στον εγκεφαλικό ιστό κοντά στην περιοχή που είχε υποστεί αρχικά βλάβη. Κάποιοι από τους παράγοντες που ενδέχεται να επηρεάσουν την πρόοδο του ασθενούς είναι η αιτία της εγκεφαλικής βλάβης, η περιοχή του εγκεφάλου που επλήγη, η έκταση της βλάβης, καθώς επίσης η ηλικία και η εν γένει κατάσταση της υγείας του ατόμου.
Η θεραπεία της αφασίας στοχεύει στη βελτίωση της ικανότητας του ανθρώπου να επικοινωνεί, βοηθώντας τον να χρησιμοποιεί τις εναπομείνασες γλωσσικές ικανότητες, να επαναφέρει τις γλωσσικές ικανότητες κατά το μέγιστο δυνατό και να μάθει άλλους τρόπους έκφρασης όπως τη χρήση νοημάτων, εικόνων ή τη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών. Η ατομική θεραπεία εστιάζει στις συγκεκριμένες ανάγκες του εκάστοτε ασθενούς, ενώ η ομαδική θεραπεία δίνει την ευκαιρία για τη χρήση νέων επικοινωνιακών δεξιοτήτων σε σχήματα μικρών ομάδων ασθενών με αφασία.
Καταλυτικό ρόλο διαδραματίζει και η πρόοδος των νέων τεχνολογιών, καθώς το διαδίκτυο προσφέρει σημαντικά εργαλεία για τους πάσχοντες από αφασία. Η χρήση ψηφιακών εφαρμογών παραγωγής λόγου μέσω υπολογιστή, κινητού τηλεφώνου ή tablet που βοηθούν τους ασθενείς να επικοινωνήσουν και να εξελίξουν τις γλωσσικές τους ικανότητες.
Επιπλέον, έχει αποδειχθεί ότι ασθενείς με αφασία που συμμετέχουν σε ομαδικές δραστηριότητες όπως λέσχες ανάγνωσης βιβλίων, τεχνολογικές ή θεατρικές ομάδες, καταγράφουν σημαντική βελτίωση στις επικοινωνιακές τους δεξιότητες.
Ο ρόλος της οικογένειας
Καθοριστικός παράγοντας για τη βελτίωση της κατάστασης του ασθενή είναι, ωστόσο, και η ίδια η οικογένειά του.
Τα μέλη της οικογένειας ενός ασθενή με αφασία ενθαρρύνονται ως προς τα εξής:
- Να συμμετέχουν στις συνεδρίες θεραπείας του ασθενή, εάν είναι δυνατό
- Να απλοποιούν τη χρήση της γλώσσας, χρησιμοποιώντας μικρές και απλές προτάσεις
- Να επαναλαμβάνουν το περιεχόμενο των λέξεων ή να καταγράφουν λέξεις – κλειδιά ώστε να αποσαφηνίζουν στο ασθενή το νόημά τους κατά περίπτωση
- Να διατηρούν ένα φυσικό τρόπο επικοινωνίας απέναντι στον ασθενή, όπως αρμόζει σε έναν ενήλικο.
- Να ελαχιστοποιούν τις πηγές διάσπασης προσοχής του ασθενή, όπως για παράδειγμα τη δυνατή ένταση του ραδιοφώνου ή της τηλεόρασης
- Να μην περιθωριοποιούν αλλά αντίθετα να ενθαρρύνουν ενεργά τον ασθενή με αφασία να συμμετέχει σε συζητήσεις
- Να ζητούν τη γνώμη των ανθρώπων που πάσχουν από αφασία, ειδικά εάν πρόκειται για οικογενειακά ζητήματα
- Να ενθαρρύνουν κάθε τύπο επικοινωνία, είτε πρόκειται για ομιλία, νεύμα, υπόδειξη μέσω νοήματος ή κάποιο σκίτσο
- Να αποφεύγουν να διορθώνουν τον τρόπο ομιλίας του πάσχοντα
- Να δίνουν αρκετό χρόνο στον ασθενή για να μιλήσει
- Να βοηθούν τον πάσχοντα να εμπλέκεται σε δραστηριότητες εκτός σπιτιού, δηλαδή να συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες κλπ.
Σε τι στάδιο βρίσκονται οι επιστημονικές έρευνες για την αφασία
Τα τελευταία χρόνια οι επιστήμονες δοκιμάζουν νέους τύπους λογοθεραπείας σε άτομα που πάσχουν από προσωρινή ή χρόνια αφασία, για να δουν εάν οι νέες μέθοδοι μπορούν να τα βοηθήσουν καλύτερα σε επίπεδο αποκατάστασης λέξεων, γραμματικής, προσωδίας (τόνου) αλλά και άλλων μορφών του λόγου.
Κάποιες από αυτές τις νέες μεθόδους περιλαμβάνουν τη βελτίωση των γνωστικών ικανοτήτων που υποστηρίζουν την επεξεργασία της γλώσσας, όπως η βραχυπρόθεσμη μνήμη και η προσοχή. Άλλες μέθοδοι περιλαμβάνουν δραστηριότητες που ενεργοποιούν τις νοητικές αναπαραστάσεις ήχων, λέξεων και προτάσεων, κάνοντας εύκολη την πρόσβαση κι ανάκτησή τους από ασθενείς με αφασία.
Παράλληλα, οι επιστήμονες αναζητούν τη φαρμακευτική θεραπεία ως μια πειραματική προσέγγιση για την αντιμετώπιση της αφασίας. Ήδη υπάρχουν μελέτες που εξετάζουν εάν και κατά πόσον φάρμακα που επηρεάζουν τους χημικούς νευροπομπούς του εγκεφάλου μπορούν να βελτιώσουν την αποκατάσταση ποικίλων γλωσσικών λειτουργιών σε ασθενείς με αφασία.
Άλλες έρευνες εστιάζουν στη χρήση προηγμένων μεθόδων απεικόνισης, όπως η λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (fMRI), με σκοπό να εξερευνηθεί με ποιο τρόπο γίνεται η επεξεργασία της γλώσσας τόσο στο υγιές όσο και στο τμήμα του εγκεφάλου που έχει υποστεί βλάβη, ώστε να γίνουν κατανοητές οι διεργασίες αποκατάστασης του τραύματος. Η έρευνα αυτού του τύπου μπορεί να προχωρήσει περαιτέρω την επιστημονική γνώση στο πώς περιοχές, οι οποίες εμπλέκονται στην ομιλία και την κατανόηση της γλώσσας, αναδιοργανώνονται μετά την εγκεφαλική βλάβη. Τα αποτελέσματα θα μπορούσαν επιπτώσεις τόσο στη διάγνωση και θεραπεία της αφασίας όσο και άλλων νευρολογικών διαταραχών.
Ένα σχετικά νέο πεδίο ενδιαφέροντος στην έρευνα για την αφασία είναι η μη επεμβατική εγκεφαλική διέγερση σε συνδυασμό με λογοθεραπεία. Δύο τέτοιες τεχνικές εγκεφαλικής διέγερσης, η διακρανιακή μαγνητική διέγερση (TMS) και η διακρανιακή διέγερση συνεχούς ρεύματος (tDCS), μεταβάλλουν προσωρινά τη φυσιολογική εγκεφαλική δραστηριότητα στην περιοχή που διεγείρεται.
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν αρχικά αυτές τις τεχνικές για να τους βοηθήσουν να κατανοήσουν τα μέρη του εγκεφάλου που παίζουν ρόλο στη γλώσσα και την αποκατάσταση μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Πρόσφατα, οι επιστήμονες άρχισαν να μελετούν, αν αυτή η προσωρινή μεταβολή της εγκεφαλικής δραστηριότητας μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να μάθουν εκ νέου τη χρήση της γλώσσας.
Αρκετές κλινικές δοκιμές, που χρηματοδοτούνται από το Εθνικό Ινστιτούτο Κωφών και Λοιπών Διαταραχών της Επικοινωνίας (NIDCD) των ΗΠΑ, δοκιμάζουν στην παρούσα φάση αυτές τις τεχνολογίες.
πηγη-cnn.gr
