Τι εξηγεί την άνοδο και την απότομη πτώση της Λιζ Τρας;
Η Λιζ Τρας είναι η τρίτη συνεχόμενη πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας που χάνει το χρίσμα όχι γιατί έχασε εκλογές ή κάποιο δημοψήφισμα, αλλά γιατί έχασε την εμπιστοσύνη του κόμματός της. Βέβαια, εδώ υπάρχει μια σημαντική διαφορά. Οι προκάτοχοί της μπορεί να έγιναν πρωθυπουργοί χωρίς εκλογές, κέρδισαν όμως τουλάχιστον μια εκλογική μάχη μετέπειτα. Η θητεία της Τρας αποδείχτηκε πολύ σύντομη για κάτι τέτοιο. Τι εξηγεί την άνοδο και την απότομη πτώση της τρίτης γυναίκας πρωθυπουργού της Μεγ. Βρετανίας;
Η Λιζ Τρας είναι απότοκος ενός από τους δύο πυλώνες του Brexit, αυτού που έκανε λιγότερα πρωτοσέλιδα αλλά βοήθησε στη νίκη μιας κατά τα άλλα ετερόκλητης συμμαχίας. Για τον πολύ κόσμο το Brexit ήρθε ως απόρροια ενός μείγματος εθνικισμού, μισαλλοδοξίας και νοσταλγίας για ένα ένδοξο παρελθόν μιας αυτοκρατορίας όπου ο ήλιος δεν έδυε ποτέ. Όλα αυτά τα στοιχεία είναι κατά βάση σωστά, συγκαλύπτουν όμως μια σημαντική παράμετρο: την ιδέα πως η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν αυτό το πετραδάκι στο παπούτσι που δεν άφηνε την χώρα να τρέξει σύμφωνα με τις δυνατότητες της. Κι αυτό δεν ήταν γιατί απλά και ουδέτερα η ένωση και ό,τι αυτή συνεπάγεται επέρχεται μαζί με μια γραφειοκρατία, αλλά γιατί η κυριαρχούσα ιδεολογία εντός αυτής δεν είναι συμβατή με μια οικονομικά φιλελεύθερη δέσμη πολιτικών. Ίσως παράξενο για εμάς που συνηθίσαμε στην ταυτοποίηση της ΕΕ με «νέο-φιλελεύθερες» οικονομικές πολιτικές, αλλά στη Βρετανία ένα όχι πλειοψηφικό αλλά ούτε και αμελητέο κομμάτι της οικονομικής και πολιτικής ελίτ επιδιώκει πολιτικές ακραία φιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής. Αυτό το κομμάτι έχει φυσικά το πολιτικό του σπίτι στους συντηρητικούς αλλά και εκεί ακόμα δεν είναι πάντα κυρίαρχο. Και όμως μέσα από το Brexit, κατόρθωσε, υποβασταζόμενο από think tank και ινστιτούτα ερευνών, να γίνει τόσο ισχυρό εντός του κόμματος που, βοηθούμενο και από τις πολιτικές εξελίξεις και την εκλογική διαδικασία, κατόρθωσε να εκλέξει την δική του πρόεδρο του κόμματος και συνακόλουθα πρωθυπουργό.
Τι έκανε η Τρας μόλις εκλέχθηκε πρωθυπουργός; Έβαλε σε εφαρμογή το σχέδιο. Χαμηλοί φόροι παντού και γενικά ένα πρόγραμμα βγαλμένο από τις διαφάνειες σκληρών νεοκλασικών οικονομολόγων. Και τι έγινε μετά; Μετά ήρθε η πραγματικότητα: οι αγορές αντέδρασαν, το ΔΝΤ επίσης, και εδώ κάπου έρχεται αναπόφευκτα ο παραλληλισμός με την δική μας εμπειρία. Καταρχήν μια παραδοχή: καταλάβαμε πλέον πως οι «ανάλγητες» αγορές είναι και δίκαιες: αντιδρούν στις ιδεοληψίες απ΄ όπου και αν προέρχονται. Κατά δεύτερον, είναι προφανές εδώ ότι κάποιες ελίτ είναι πιο συνηθισμένες στο να δίνουν μαθήματα παρά να δέχονται. Η αρχική αντίδραση της κυβέρνησης ήταν συλλήβδην απορριπτική. Αυτό βέβαια άλλαξε, αλλά ήταν πλέον αργά για την αξιοπιστία της νέας πρωθυπουργού τόσο εντός όσο και εκτός κόμματος.
Έτσι κάπως φτάσαμε στην ψηφοφορία για την απαγόρευση του «φράκινγκ», της υδραυλικής ρωγμάτωσης με σκοπό την εξόρυξη αερίου αλλά και σημαντικούς περιβαλλοντικούς κινδύνους, που έφεραν οι εργατικοί στο κοινοβούλιο. Η Τρας κατάλαβε ότι θα έχανε την ψηφοφορία αν δεν την μετέτρεπε σε ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση. Η απόφαση αυτή οδήγησε σε καταστάσεις σχεδόν πρωτόγνωρες για αυτό που σωστά αναγνωρίζουμε ως το ναό της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Η μάχη κερδήθηκε για την Τρας, χάθηκε όμως λίγες ώρες μετά ο πόλεμος.
Με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν πως το ποσοστό όσων πιστεύουν πως το Brexit ήταν κακή ιδέα να αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς, θα έλεγε κανείς πως η ήττα των νεοφιλελεύθερων είναι καλό σημάδι για την πορεία που μπορεί να έχει το Brexit από εδώ και πέρα. Ίσως. Ένας σημαντικός Ισραηλινός οικονομολόγος, ο Μοζες Σαγιο, λέει όμως πως η τάξη και το έθνος ως πεδία ταυτοτήτων λειτουργούν όχι συμπληρωματικά αλλά ανταγωνιστικά. Όταν μειώνεται το στάτους του ενός, οι άνθρωποι τείνουν προς το άλλο. Αυτή η αναλογία μπορεί να λειτουργήσει και εδώ. Η χαμένη πια αίγλη της οικονομικής ορθοδοξίας μπορεί να οδηγήσει στην ενδυνάμωση του άλλου πυλώνα του Brexit—του εθνικισμού. Και να κάνει πολιτικές έκδοσης εισιτηρίου σε πρόσφυγες χωρίς επιστροφή για την Ρουάντα μια νέα πραγματικότητα.
* Ο Ηλίας Ντίνας είναι Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας και αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
kathimerini.gr
