Ο ναρκισσισμός είναι μία καταγεγραμμένη διαταραχή της προσωπικότητας. Οι άνθρωποι που έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά εμφανίζουν καταστροφικές συμπεριφορές. Και λέω «καταστροφικές» επειδή κυριολεκτικά καταστρέφουν τις κοινωνικές τους σχέσεις και αφήνουν τους ανθρώπους γύρω τους συναισθηματικά πληγωμένους. Οι νάρκισσοι έχουν τεράστια δυσκολία να διαχειριστούν ακόμα και τις απλές διαφωνίες ή έστω τις διαφορετικές επιθυμίες και πεποιθήσεις σε μία σχέση. Αυτό που κάνουν είναι να εξαπολύουν επίθεση στο άλλο άτομο και να φέρονται με τον χειρότερο τρόπο ακόμα και για μικροπράγματα.
Ψευδαισθήσεις και αυταπάτη
Οι νάρκισσοι δεν μπορούν να διαχειριστούν την πραγματικότητα, επειδή έρχεται σε αντίθεση με αυτό που θέλουν και αυτό που οι ίδιοι πιστεύουν. Όταν όμως τα πράγματα δεν είναι όπως τα θέλουν, αυτό τους δημιουργεί πολλά έντονα και δυσάρεστα συναισθήματα. Έτσι, ασυνείδητα καταφεύγουν σε έναν μηχανισμό για να βρουν μέσα τους κάποια ισορροπία και να καταλαγιάσουν τον ψυχικό τους πόνο. Αυτό που κάνουν λοιπόν είναι να κοροϊδεύουν τον ίδιο τους τον εαυτό και να δημιουργούν τη δική τους πραγματικότητα. Διαστρεβλώνουν λοιπόν το κάθε τι που δεν τους αρέσει, που δεν ταιριάζει με τις πεποιθήσεις ή τις επιθυμίες τους. Αυτό τις πιο πολλές φορές γίνεται ασυνείδητα, χωρίς να το σκεφτούν. Κάποιες φορές όμως απλώς λένε ιστορίες στους άλλους και τον ίδιο τους τον εαυτό, για να πειστούν για την αλήθεια που θέλουν να πιστέψουν. Και όσο πιο πολύ κανείς παραμυθιάζει τον εαυτό του, στο τέλος καταλήγει να πιστεύει το παραμύθι του και να θεωρεί ότι είναι η αλήθεια.
Το πρώτο πράγμα που κάνουν οι νάρκισσοι λοιπόν, όταν δεν τους συμφέρει κάτι, είναι να δημιουργήσουν στο μυαλό τους μία εκδοχή της κατάστασης όπως τους βολεύει. Εσύ φταις, ενώ ο νάρκισσος δε φταίει. Εσύ έκανες το λάθος, ενώ ο νάρκισσος το έκανε σωστά. Εσύ είχες κακή συμπεριφορά απέναντι του, ενώ ο νάρκισσος σου φέρθηκε όμορφα, κοκ.
Ψέματα και άρνηση
Οι ψευδαισθήσεις και η αυταπάτη είναι εσωτερικές διεργασίες. Τα ψέματα και η άρνηση είναι συμπεριφορές που εμφανίζονται στην καθημερινότητα του νάρκισσου και επηρεάζουν τη συμπεριφορά του και τη σχέση του με άλλους.
Οι άνθρωποι που έχουν κάποιο πρόβλημα και δεν είναι νάρκισσοι το χειρίζονται με έναν από τους εξής τρόπους: καταρχήν παραδέχονται ότι έχουν μία δυσκολία και (α) κάθονται και το σκέφτονται μέσα τους, (β) το συζητάνε με κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο. Ή κάνουν έναν συνδυασμό από αυτά. Αυτός είναι ο υγιής τρόπος αντιμετώπισης ενός προβλήματος, που πάντα ξεκινάει από την παραδοχή του προβλήματος.
Οι νάρκισσοι δεν έχουν υγιείς σχέσεις με άλλους ανθρώπους– ούτε με τον ίδιο τους τον εαυτό. Και θεωρούν ότι οι ίδιοι δεν έχουν κανένα απολύτως πρόβλημα.
Όποια δυσκολία και αν αντιμετωπίζουν την ευθύνη για την ύπαρξή της την αποδίδουν σε κάποιον άλλον και όχι στον εαυτό τους.
Ο υγιής τρόπος αντιμετώπισης ενός προβλήματος πάντα ξεκινάει από την παραδοχή του προβλήματος.
Αυτό που θέλουν οι νάρκισσοι είναι να ξέρουν ότι αυτοί έχουν δίκαιο και οι άλλοι άδικο. Θέλουν να ξέρουν ότι αυτοί είναι εντάξει και ότι οι άλλοι φταίνε. Προσπαθούν να πείσουν τους άλλους ότι τα πράγματα είναι όπως τα βλέπουν οι ίδιοι. Αναζητούν άτομα που συμφωνούν μαζί τους. Αυτό επειδή χρειάζονται επιβεβαίωση από τρίτους ότι έχουν δίκαιο, ώστε να ανέβει η αυτοεκτίμηση και η αυτοπεποίθησή τους. Όμως, για να βρουν ανθρώπους που συμφωνούν μαζί τους σε κάτι που δεν ισχύει, αυτοί οι άνθρωποι είτε έχουν οι ίδιοι κάποιο πρόβλημα που δεν τους επιτρέπει να δουν την τοξικότητα του νάρκισσου, είτε ο νάρκισσος λέει ψέματα και παρουσιάζει την ιστορία όπως τον συμφέρει και όχι όπως είναι αντικειμενικά.
Έτσι, οι νάρκισσοι θεωρούν ότι οι ίδιοι είναι καλοί, σωστοί, δίκαιοι, ευγενικοί, κλπ. ενώ οι άλλοι είναι κακοί, κάνουν λάθος, είναι άδικοι, αγενείς, κλπ.
Προβολή
Όπως είπαμε παραπάνω, οι νάρκισσοι θεωρούν τους εαυτούς τους καλούς και τους άλλους κακούς. Με άλλα λόγια, προβάλλουν στους ανθρώπους γύρω τους τα δικά τους αρνητικά στοιχεία, τα οποία δε μπορούν να τα αντέξουν. Έχουν την αίσθηση ότι τα ελαττώματά τους είναι ανυπόφορα, σαν σκουπίδια, οπότε τα πετάνε στον άλλον, για να είναι οι ίδιοι καθαροί.
Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Όταν ο νάρκισσος σου λέει «είσαι ζηλιάρης» ή «πάλι θύμωσες» κλπ., τότε ξέρεις ότι ο νάρκισσος αισθάνεται ζήλεια ή θυμό, αλλά τον προβάλλει σε εσένα.
Φυσικά κι εσύ μπορεί να έχεις αρνητικά συναισθήματα. Αλλά τις περισσότερες φορές όταν ο νάρκισσος κατηγορεί τον άλλον για κάτι αρνητικό, είναι το πώς αισθάνεται ο ίδιος: παρουσιάζει το άλλο άτομο με τα στοιχεία του εαυτού του, που δεν μπορεί να τα δεχτεί και να τα αφομοιώσει. Έτσι, ο νάρκισσος χρησιμοποιεί τον μηχανισμό της προβολής για να αποδώσει τα δικά του ελαττώματα, κακές σκέψεις και προθέσεις, αρνητικά συναισθήματα, μη υγιείς συμπεριφορές, χαρακτηριστικά και προσωπικότητα σε κάποιο άλλο άτομο. Με αυτό τον τρόπο αποτινάζει την προσωπική του ευθύνη και κατηγορεί τον άλλον. Ο νάρκισσος λέει «δε μπορεί εγώ να είμαι έτσι, δεν έχω εγώ όλα αυτά τα αρνητικά- άρα το άλλο άτομο τα έχει. Εγώ είμαι ο καλός και σωστός».
Αναπλαισίωση της ιστορίας
Αυτό σημαίνει ότι ξαναλένε την ιστορία από τη δική τους σκοπιά, παραποιώντας το τι έχει συμβεί. Για το ίδιο γεγονός, ο νάρκισσος θα δώσει μία άλλη διάσταση και εξήγηση. Θα διαστρεβλώσει τα γεγονότα και θα τα παρουσιάσει σαν να είναι δικό σου το λάθος. Για παράδειγμα, αν σου ασκεί ψυχολογική βία αλλά εσύ αντιστέκεσαι, θα γυρίσει και θα σου πει «μα εγώ μόνο το καλό σου θέλω και γι’ αυτό σου τα λέω αυτά, γιατί με παρεξηγείς;». Ή μπορεί ο νάρκισσος να σε κακολογεί σε άλλους και όταν τον ρωτήσεις για ποιο λόγο το κάνει, αυτός θα το αρνηθεί και θα σου πει ότι μόνο καλά λόγια λέει για εσένα, αλλά ότι οι άλλοι τον κακολογούν και τον διαβάλλουν και «βλέπεις, πώς με κακολογούν οι άλλοι; Τώρα λένε ότι εγώ διαδίδω άσχημα πράγματα για εσένα, εγώ που σε αγαπώ και σε εκτιμώ τόσο». Και εσύ πιθανόν πέφτεις στην παγίδα και αρχίζεις να αναρωτιέσαι αν πράγματι είναι έτσι τα πράγματα και μήπως τελικά εσύ έκανες λάθος!
Ο νάρκισσος χρησιμοποιεί τον μηχανισμό της προβολής για να αποδώσει τα δικά του ελαττώματα, κακές σκέψεις και προθέσεις, αρνητικά συναισθήματα, μη υγιείς συμπεριφορές, χαρακτηριστικά και προσωπικότητα σε κάποιο άλλο άτομο.
Άλλες φορές πάλι ο νάρκισσος θα διηγηθεί την ιστορία στον εαυτό του ή σε κάποιον άλλον παραλείποντας σημαντικά κομμάτια. Για παράδειγμα, η μητέρα-νάρκισσος θα παραπονεθεί στη φίλη της ότι το ενήλικο παιδί της δεν την παίρνει συχνά τηλέφωνο και ότι δεν την επισκέπτεται ποτέ. Θα πει στη φίλη της ότι το παιδί της είναι κακός και αχάριστος άνθρωπος που δε συμπονάει την ίδια του τη μάνα. Δυστυχώς όμως, η μητέρα-νάρκισσος θα παραλείψει να πει στη φίλη της ότι η ίδια δημιούργησε αυτή την κατάσταση, επειδή βρίζει, μειώνει, και διαρκώς κακοποιεί το παιδί της συναισθηματικά, οπότε αυτό αποφάσισε να της βάλει όρια. Η μητέρα όμως αποκρύπτει όλες αυτές τις ζωτικές πληροφορίες που εξηγούν τη συμπεριφορά του παιδιού της και κλαίγεται ότι αυτή είναι η καημένη και το θύμα.
Δυσφήμιση, τριγωνοποίηση, «δολοφονία» του χαρακτήρα
Οι νάρκισσοι χρησιμοποιούν όλες αυτές τις τεχνικές που περιγράφω εδώ με έναν στόχο: να ξεγελάσουν τους άλλους γύρω τους και να μην αντιληφθούν την αλήθεια. Έτσι, συχνά καταφεύγουν στην τριγωνοποίηση, δηλαδή την τεχνική όπου παίρνουν ένα άλλο άτομο με το μέρος τους και επιτίθενται μαζί σε εσένα. Αυτό γίνεται με το κουτσομπολιό, το να διαδίδουν φήμες, το να σε κατηγορούν, να σε κακολογούν και να χρησιμοποιούν και να διασπείρουν ψευδείς πληροφορίες. Επειδή είναι δύο εναντίον ενός, εσύ βρίσκεσαι σε μειονεκτική θέση και δεν μπορείς να καταλάβεις από που σου ήρθε.
Τι να θυμάσαι
Οι νάρκισσοι δεν μπορούν να δεχτούν ότι δεν είναι υπέροχοι άνθρωποι. Δεν μπορούν να δεχτούν ότι έχουν ελαττώματα και αδυναμίες. Δεν αντέχουν την ιδέα ότι μπορεί να έκαναν κάτι λάθος και να το αντιλήφθηκαν οι άλλοι γύρω τους. Έτσι, όταν υπάρχει κάποια σύγκρουση ή κάτι που δεν ταιριάζει με τα πιστεύω και τις επιθυμίες τους, δημιουργούν μία ψεύτικη εξήγηση, μία φανταστική πραγματικότητα όπου οι ίδιοι είναι πάντα οι καλοί και οι άλλοι πάντα οι κακοί.
Δρ Λίζα Βάρβογλη
