Μια άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη παραχώρησε στο Νίκο Γιάνναρη (μέλος της Διεθνούς Ένωσης Κρητών Δημοσιογράφων) και συνεργάτη μας, η Ελένη Γραμματικοπούλου η οποία έχει αφιερώσει όλη της την επαγγελματική ζωή με πάθος και ευρηματικότητα στον χώρο της… Επικοινωνίας της Επιστήμης. Στην παρακάτω συζήτηση – συνέντευξη (με αφορμή το “Φεστιβάλ Γριφών” που θα διοργανωθεί στο Καστελόριζο) ανοίγεται μπροστά μια νέα, πιο… θελκτική και κατανοητή ματιά προς την επιστήμη.
κα Γραμματικοπούλου, εσείς και η ομάδα σας είστε γνωστή στον επιστημονικό κόσμο μέσα από την επιτυχημένη διοργάνωση συνεδρίων και εκδηλώσεων. Τώρα σας βρίσκουμε να οργανώνετε και να είστε η ψυχή των δράσεων στο ακριτικό Καστελλόριζο το 3ήμερο 24-26 Σεπτεμβρίου. Θέλετε να μας πείτε δυο λόγια για αυτή την «μετάβαση» από τα σαλόνια στην άκρη της Ευρώπης;
Αγαπητέ κ. Γιάνναρη. Kατ’αρχάς να σας ευχαριστήσω για αυτή μας την επικοινωνία. Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με μια διευκρίνιση: η επικοινωνία της επιστήμης, που δεν είναι παρά μια άλλη ονομασία της εκλαΐκευσης της επιστήμης (αν και δεν μου αρέσει ο όρος) καλύτερα πούμε, της απλούστευσής της δηλαδή ώστε να γίνεται κατανοητή και εύληπτη σε μια κατά το δυνατόν πλατιά μάζα μη ειδημόνων, εξ ορισμού αποφεύγει τα κάθε λογής ‘σαλόνια’ και φιλοδοξεί να φτάσει στα ‘αλώνια’!.
Συνέντευξη: Στο Νίκο Γιάνναρη
(μέλος της Διεθνούς Ένωσης Κρητών Δημοσιογράφων)
H πρακτική αυτή είναι παμπάλαιη και πλήρως… απενοχοποιημένη στον Δυτικό κόσμο (αρκεί να θυμηθούμε τη Βουλγάτα του 4ου μ. Χ. αι., την έκδοση της Βίβλου στην κοινή τότε, καθομιλουμένη λατινική ώστε να γίνεται κατανοητή από το ποίμνιο). Η καινοτομία πλέον είναι πως -εκτός από τις εκδόσεις- κατακτά και μετέρχεται ολοένα και συχνότερα τα σύγχρονα μέσα διάχυσης της πληροφορίας: διαδίκτυο, τηλεόραση, θεατρικές σκηνές, ακόμη και μπαρ!
Στην Ελλάδα, ωστόσο, του επί πολλές δεκαετίες άκαμπτου ακαδημαϊσμού, η τάση αυτή έφτασε με καθυστέρηση. Επί 20 χρόνια ήμουν υπεύθυνη του προγράμματος «Επιστήμης Κοινωνία» μια εξαιρετική δράση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών – μια πρωτοβουλία ο αείμνηστου Καθ. Κωνσταντίνου Σέκερη. Μια προσφορά γνώσης στο ευρύ κοινό σε μια εποχή που επικρατούσε κυρίως άγνοια γύρω από την επικοινωνία της επιστήμης, και μάλλον «ασέβεια» θεωρείτο. Το πρόγραμμα στη συνέχεια κυριολεκτικά απογειώθηκε» και το κυριότερο πως επεκτάθηκε σε πολύ νεώτερες ηλικίες (με πειράματα, παιγνίδια, graffiti, εκδόσεις, ντοκιμαντέρ). Αισίως, τα τελευταία χρόνια το πνεύμα αυτό έχει αντιστραφεί και η εξωστρέφεια της επιστήμης θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική, εάν όχι επιβεβλημένη. Επιπρόσθετα, έγινε αφορμή να συνεργαστούν πολλοί φορείς με τον κοινό αυτό στόχο και να μεγαλουργήσουν (επιστημονικά φεστιβάλ, Βραδιά του ερευνητή, κ.ά.) Μετά τη συνταξιοδότησή μου από το ΕΙΕ, ξεκίνησα να συνεργάζομαι με φορείς με τους οποίους είχαμε συνεργαστεί στο παρελθόν και πράγματι με ιδιαίτερη επιτυχία.
Θεώρησα σκόπιμη την εκτενή αυτή παρένθεση/εισαγωγή για να δηλώσω πως δεν έχω κάποια συγκεκριμένη ομάδα με την οποία δουλεύω: η ομάδα εναλλάσσεται ανάλογα με τον φορέα συνεργασίας.
Η ιδέα να διοργανώσω κάτι στο Καστελόριζο δεν ήταν τυχαία. Αφορμή στάθηκε η γνωριμία μου με τον Δρ. Πανταζή Χούλη, μαθηματικό και ιδρυτή του Μουσείου Γρίφων Μεγίστης. Είχα ακούσει για το Μουσείο του και το πάθος του για τους γρίφους. Τον κάλεσα σε δύο φεστιβάλ στην Αθήνα και πραγματικά εντυπωσιάστηκα. Κυρίως από τον ίδιο και τον αγώνα του να προσφέρει στον τόπο του. Γιατί λοιπόν να μην ήμουν και εγώ συνεπίκουρη στην προσπάθειά του; Θεώρησα σημαντικό να δώσουμε και εμείς γνώση αγάπη και ενδιαφέρον για τα παιδιά -και όχι μόνο- του νησιού. Προφανώς και «Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα», για να θυμηθούμε τον τίτλο της σειράς της δεκαετίας του ’80 στην ΕΡΤ, όπως δεν είναι μόνο η Θεσσαλονίκη και η Πάτρα. Τα ακριτικά μας νησιά πρέπει να ενισχυθούν και να ενδυναμωθούν, να νιώσουν πως κάποιοι ενδιαφέρονται για αυτά.
Ξεκίνησε σαν ένα αστείο: «Τι λες Πανταζή να έρθω με φίλους να κάνουμε επιστημονικά πειράματα και παιγνίδια στα παιδία;» και καταλήξαμε να κατέβουμε 50 και πλέον άτομα στο νησί διοργανώνοντας το 3ήμερο Φεστιβάλ Γρίφων Καστελλόριζου (24-26 Σεπτεμβρίου). Ημερομηνία όχι τυχαία. Τα παιδιά θα έχουν γυρίσει στο σχολείο, ο τουρισμός θα είναι λιγοστός και το ενδιαφέρον για συμμετοχή, πιστεύουμε, πως θα είναι μεγάλο. Γιατί το φεστιβάλ αυτό ξεπηδάει από τα σπλάχνα του νησιού (Μουσείο Γρίφων) και προορίζεται για το ίδιο το νησί.
Λίγο ως πολύ όταν κάποιος ακούει «φεστιβάλ» το μυαλό του πάει σε φεστιβάλ τραγουδιού, φεστιβάλ κινηματογράφου, νέων σκηνοθετών και γενικότερα σε κάποιες εκδηλώσεις με επίκεντρο τον πολιτισμό. Στο Καστελλόριζο θα έχουμε «φεστιβάλ γρίφων». τι ακριβώς είναι αυτό το «φεστιβάλ γρίφων»;
Η λέξη φεστιβάλ εμπεριέχει τη λέξη φιέστα, γιορτή. Γρίφος όμως είναι ότι οξύνει το μυαλό μας και μας ζητά να βρούμε τη λύση του. Και αυτό θα σημαίνει το Φεστιβάλ Γρίφων. Θα είναι μια μεγάλη γιορτή της επιστήμης με επιδείξεις, επιστημονικά παιχνίδια, επιστημονικές πλοηγήσεις, ξεναγήσεις στο Μουσείο Γρίφων, αστροπαρατηρήσεις, εκθέσεις και άλλα πολλά. Θα περιλαμβάνει θεατρικά δρώμενα, τον Καραγκιόζη που θα προσπαθεί να λύσει τον γρίφο του 21 στο Καστελλόριζο και θα κλείσει με μουσική συναυλία.
Eπιστήμες και πολιτισμός, πολιτισμός και επιστήμες: για τον κοινό νου είναι έννοιες ασυμβίβαστες. Εσείς όμως θέλετε και προσπαθείτε να αποδείξετε ότι είναι έννοιες που η μία συμπληρώνει την άλλη και εν πάσει περιπτώσει έχουν παράλληλες πορείες. Θα μας πείτε δυο λόγια για το σκεπτικό σας;
Σκόπιμα δεν αναφέρθηκα στην πιο αγαπημένη μου δράση, την ομάδα που δημιούργησα το 2014 με νέους επιστήμονες που διαθέτουν παθός και ταλέντο στην επικοινωνία της επιστήμης. Την ομάδα των Science Reactors. Στόχος μας είναι να δείξουμε ένα άλλο πρόσωπο της επιστήμης, την «Επιστήμη… αλλιώς!» και από σκηνής. Μέσα από δύο δράσεις: Stand up Science (στα χνάρια του Stand up Comedy) και Science on stage (επιστημονικό θέατρο) οι επιστήμονες ανεβαίνουν στη σκηνή και αφηγούνται επιστημονικές ιστορίες με απλό και κατανοητό τρόπο αλλά κυρίως με χιούμορ. Το ντοκιμαντέρ που έφτιαξε η ΕΡΤ για την ομάδα μας αποτέλεσε επίσημη συμμετοχής της στο διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης το 2018. Να ανάφερω πως μέλη των Science Reactors θα συμμετάσχουν στο φεστιβάλ με παρουσιάσεις ειδικά προσαρμοσμένες για παιδιά και μαθητές. Ένα εγχείρημα που δοκιμάστηκε με επιτυχία στο διάστημα της πανδημίας.
Θεωρώ λοιπόν πως Τέχνη και Επιστήμη συνεργάζονται, αλληλοσυμπληρώνονται, βρίσκουν κοινή γλώσσα έκφρασης και δυναμική. Είναι ένας τρόπος να προσελκύουν το κοινό, να το γοητεύουν και να το οδηγούν σε διαφορετικά μονοπάτια. Το έχουμε διαπιστώσει τόσο με τις αντίστοιχες δράσεις που παρουσιάζουμε στα επιστημονικά φεστιβάλ, με συναφείς δράσεις που πραγματοποιούνται στο CERN και διεθνώς.
«Φεστιβάλ Γρίφων» με πολλούς καθηγητές πανεπιστημίων και πολλά πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα να συμμετέχουν στις δράσεις αυτού του 3ημέρου. Τελικά αυτό το φεστιβάλ απευθύνεται σε ανθρώπους με μια ανωτέρου επιπέδου μόρφωση ή μπορεί να το παρακολουθήσει και ένας κοινός νους;
Στόχος μας είναι να προσελκύσουμε και να απευθυνθούμε πρωτίστως σε μαθητές αλλά και σε όποιον άλλον ενδιαφέρεται -ασχέτως μορφωτικού επιπέδου. Απλά θα πρέπει να θέλει και να ενδιαφέρεται να μάθει αλλά κυρίως να συμμετάσχει. Το Φεστιβάλ θα είναι κατά κύριο λόγο διαδραστικό. Μπορεί να λες ότι το πιο σημαντικό αλλά να χάνεις το μέσον, το πώς περνάς τη γνώση ώστε να γίνει κατανοητή. Να σπάσεις τον πάγο, να κεντρίσεις το ενδιαφέρον, να χρησιμοποιήσεις και -γιατί όχι;- να επινοήσεις νέους τρόπους διάχυσης της γνώσης.
Για να παρακολουθήσει κάποιος το φεστιβάλ γρίφων θα πρέπει να δηλώσει κάπου συμμετοχή; Υπάρχει οικονομικό κόστος;
Θα μας εξυπηρετούσε να ξέρουμε πόσοι θα έρθουν και τι θα θέλουν να παρακολουθήσουν. Οι δράσεις είναι πολλές και ποικίλες, θα πραγματοποιούνται όλη την ημέρα σε διάφορα μέρη του νησιού -εννοείται δωρεάν, χάρη στην υποσχεμένη βοήθεια του Δήμου και της Περιφέρειας.
Πανταζής Χούλης. Ένας άνθρωπος ερωτευμένος με τον τόπο του, ένα παγκοσμίως αναγνωρισμένο μαθηματικό μυαλό. Θεωρείτε ότι στο μέλλον έχουμε να δούμε ακόμα πολλά από τον κο καθηγητή;
Ο Πανταζής Χούλης είναι μια ξεχωριστή περίπτωση ανθρώπου. Εδώ ισχύει το άφησε τα σαλόνια, μια ξεχωριστή και επιτυχημένη επιστημονική και ερευνητική καριέρα στην Αυστραλία για να γυρίσει στον τόπο του που λατρεύει στην άλλη άκρη της Ευρώπης. Έχει πολλά όνειρα, μπορεί να αναδείξει το νησί μέσα από πρωτοπόρες δραστηριότητες, να διευρύνει το Μουσείο του και να γίνει τόπος κατασκευής και διοχέτευσης γρίφων σε όλο τον κόσμο. Τα νησιά δεν θα πρέπει να ζουν μόνο από τον τουρισμό και τις συναφείς οικονομικές δραστηριότητες. Είδατε μια δύσκολη ιστορία, ένα τυχαίο γεγονός, αυτό της πανδημίας, τι ανατροπές έφερε στη ζωή και στην οικονομία μας. Ελπίζω οι των «άνω» των όποιων «άνω» να το καταλάβουν, να τον βοηθήσουν και να τον υποστηρίζουν, Το ίδιο όμως οφείλουν να κάνουν και οι συντοπίτες τους αλλά και οι Έλληνες της ομογένειας, γιατί όχι…
κα Γραμματικοπούλου, είστε από τους πλέον έμπειρους ανθρώπους στην Ελλάδα στον τομέα των επιστημονικών συνεδρίων και εκδηλώσεων. Θεωρείτε ότι κάθε γωνιά της Ελλάδας μπορεί να φιλοξενήσει τέτοιου είδους εκδηλώσεις ή απλά το Καστελλόριζο αποτελεί την εξαίρεση που κάνει τον κανόνα;
Επιστημονικά Φεστιβάλ έχουν διοργανωθεί και σχεδιάζονταν να οργανωθούν και σε άλλες πόλεις της Ελλάδος, στα περισσότερα εκ των οποίων συμμετείχα. Αγαπώ πολύ το Επιστημονικό Φεστιβάλ Πάτρας και το έχω στηρίξει όλα αυτά τα χρόνια. Με τους Science Reactors έχουμε πάρει μέρος σε πολλές επιστημονικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ εκτός Αθηνών.
Πιστεύω λοιπόν πως κάθε πόλη μπορεί να διοργανώσει τη δική της εκδήλωση, προσαρμοσμένη όμως στα μέτρα, τις δυνατότητες και τις πραγματικές της επιθυμίες. Εάν μάλιστα υπάρχει και πανεπιστήμιο ή μουσείο κοντά, η συνθήκη είναι ιδανική. Δεν χρειάζονται πολλά χρήματα, αλλά κυρίως όραμα και φλόγα, διάθεση για ανάληψη πρωτοβουλίας και… μπόλικο τρέξιμο για τη διοργάνωση.
Πάντως όνειρό μου είναι (και το είχα προτείνει στο ερευνητικό Κέντρο Αθηνά) να διοργανώσουμε επιστημονικό φεστιβάλ στην Ξάνθη, εξυπακούεται και μια μουσική βραδιά στο σπίτι του μοναδικού Μάνου μας, του Μάνου Χατζιδάκι.
Σας ευχαριστώ πολύ για την ευκαιρία που μου δώσατε να μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις μου.
Ποια είναι η Eλένη Γραμματικοπούλου
Η Ελένη Γραμματικοπούλου έχει αφιερώσει όλη της την επαγγελματική ζωή με πάθος και ευρηματικότητα στον χώρο της Επικοινωνίας της Επιστήμης. Αρχικά ως διοικητικό στέλεχος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) και στη συνέχεια (1993 – 2013) ως υπεύθυνη του πρωτοπόρου προγράμματος των Μορφωτικών του Εκδηλώσεων «ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑ» με στόχο το άνοιγμα της γνώσης στο ευρύ κοινό. Από το 2013, δραστηριοποιήθηκε, με το ίδιο ανεξάντλητο πάθος, στην καταπολέμηση του επιστημονικού αναλφαβητισμού ως μέλος επιτροπών σχεδιασμού, προβολής και διοργάνωσης μεγάλων επιστημονικών φεστιβάλ και προγραμμάτων. Όμως πάντοτε αναζητούσε έναν διαφορετικό, εκτός συμβατικών δράσεων, τρόπο προώθησης της επιστήμης, πράγμα που πέτυχε το 2014 με τη δημιουργία της ανατρεπτικής ομάδας των Science Reactors, ενός εναλλασσόμενου δυναμικού ερευνητριών και ερευνητών από ένα ευρύ φάσμα των «σκληρών» κυρίως επιστημών, οι οποίοι παντρεύουν τις πρακτικές του Stand up Science, Scienceon Stage με την ευρηματικότητα και το χιούμορ του Stand up Comedy.
Το 2018 της απονεμήθηκε το βραβείο Επικοινωνίας της Επιστήμης – ΕΠΙ2 2018 που θεσμοθέτησε η SciCo και πρωτοπαρουσίασε στο Αthens Science Festival18. Πρόσφατα, με την ομάδα του Pint of Science Greece, με την οποία μοιράζεται το ίδιο όραμα για το Science Communication/Engagement, ίδρυσαν την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Science Ahead.
Το τελευταίο διάστημα σχεδιάζει μαζί με τον καθηγητή Πανταζή Χούλη, ιδρυτή του Μουσείου Γρίφων Μεγίστης (Καστελλόριζο), τη διοργάνωση ενός μεγάλου τοπικού επιστημονικού φεστιβάλ του Φεστιβάλ Γρίφων (24-26/9). Ήδη είναι μέλος του ΔΣ του Σωματείου ΕΝ.Ι.Γ.ΜΑ (Ένωση Ιδεών, Γρίφων, Μαθηματικών) στους στόχους του οποίου εντάσσεται και το Μουσείο Γρίφων.
Τέλος, ανάλογο ενδιαφέρον έδειξε και για τον χώρο του κινηματογράφου, της τηλεόρασης και του βιβλίου. Εκτός από τη διεύθυνση παραγωγής σειράς ιστορικών και επιστημονικών ντοκιμαντέρ, ταινιών μικρού μήκους και διαφημιστικών spots, υπέγραψε και την επιμέλεια 60 επιστημονικών εκδόσεων του ΕΙΕ.
