Πόσες φορές μπαίνετε σε ένα δωμάτιο και με το που περνάτε την πόρτα, ξεχνάτε τον λόγο που βρεθήκατε εκεί ή πόσες φορές θέλετε να διακόψετε κάποιον για να πείτε κάτι και μόλις πάρετε τον λόγο, πιάνετε τον εαυτό σας να αναρωτιέται τι στο καλό ήθελε να πει; Μην ανησυχείτε, δεν είστε μόνοι.
Το φαινόμενο να ξεχνάμε φαινομενικά εύκολα να θυμόμαστε πράγματα, αυτά τα λάθη στη μνήμη, ονομάζεται “Doorway effect” και είναι πιο κοινό από ό,τι μπορεί να φανταζόμαστε. Σύμφωνα με τους ειδικούς, αν και ενοχλητικό, είναι απλά συνέπεια του εντυπωσιακού τρόπου οργάνωσης του εγκεφάλου μας.
Ο ψυχολόγος Tom Stafford, με άρθρο του στο BBC, επιχειρεί να εξηγήσει το φαινόμενο. Κατά τη διάρκεια μίας ημέρας, η προσοχή μας κινείται μεταξύ διαφορετικών επιπέδων, γράφει ο ειδικός: από τις φιλοδοξίες μας στα υψηλότερα επίπεδα, στα σχέδια και τις στρατηγικές μας στα μέσα και τέλος, στα χαμηλότερα επίπεδα, στις πράξεις μας.
Η πλοήγηση της προσοχής σε διαφορετικά επίπεδα
Όταν αντιμετωπίζουμε μία κατάσταση με την οποία είμαστε εξοικειωμένοι, μπορούμε να κρατάμε την προσοχή μας στα ανώτερα επίπεδα και οι πράξεις μας να γίνονται αυτόματα. Για παράδειγμα, όταν οδηγούμε, η προσοχή μας είναι στην κίνηση στον δρόμο, ενώ οι αλλαγές ταχυτήτων γίνονται σχεδόν μηχανικά. Μία πιθανή συζήτηση στο αμάξι δεν είναι πρόβλημα.
Όταν, όμως, τα πράγματα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι λιγότερο συνηθισμένα, τείνουμε να στρέφουμε την προσοχή μας στις λεπτομέρειες των πράξεών μας, βάζοντας για λίγο στην άκρη τη “μεγάλη εικόνα”. Στο παράδειγμα του οδηγού, αυτό θα συμβεί αν ακούσει τη μηχανή να κάνει περίεργους θορύβους -τότε, είναι πιθανό να μη μπορεί και να μη θέλει να κάνει κουβέντα.
Ο τρόπος που η προσοχή μας κινείται πάνω ή κάτω στην ιεράρχηση των δράσεων, είναι αυτός που μας επιτρέπει να έχουμε περίπλοκες συμπεριφορές και να δημιουργούμε ένα συνεκτικό σχέδιο, το οποίο συμβαίνει σε πολλαπλές στιγμές και θέσεις, ενώ απαιτεί και πολλαπλές δράσεις, σύμφωνα με τον Stafford.
Είναι, όμως, και ο λόγος που βιώνουμε συχνά το “Doorway Effect”, το οποίο συμβαίνει όταν η προσοχή μας μετακινείται μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων. Το “Doorway Effect”, γράφει ο ψυχολόγος, αντανακλά την εξάρτηση των αναμνήσεων και της μνήμης μας από το περιβάλλον στο οποίο βρισκόμαστε.
Για παράδειγμα, αν ξεκινήσουμε να πηγαίνουμε σε ένα δωμάτιο με στόχο να πάρουμε ένα βιβλίο και μόλις μπούμε στο δωμάτιο, ξεχάσουμε γιατί βρισκόμαστε εκεί, αυτό που έχει συμβεί είναι ότι το σχέδιό μας (να πάρουμε το βιβλίο) έχει ξεχαστεί στη μέση της εφαρμογής ενός μέρους της στρατηγικής μας (να πάμε στο δωμάτιο). Ποιος είναι, όμως, ο λόγος;
Η σημασία του περιβάλλοντος
Πιθανότατα, το σχέδιό μας (να πάρουμε το βιβλίο) ήταν μέρος ενός μεγαλύτερου σχεδίου (να διαβάσουμε), το οποίο με τη σειρά του είναι μέρος μεγαλύτερων στόχων μας (να διευρύνουμε τις γνώσεις μας, να αποφοιτήσουμε με καλό βαθμό, να βρούμε μία καλή δουλειά). Κάθε ένα από αυτά τα επίπεδα απαιτεί προσοχή σε κάποιο σημείο.
Κάπου στη διαδικασία πλοήγησης αυτού του πολυεπίπεδου συστήματος, προέκυψε η ανάγκη για το βιβλίο. Η προσοχή μας επικεντρώθηκε σε αυτήν τόσο, ώστε να ετοιμάσουμε ένα σχέδιο για να το πάρουμε, αλλά αμέσως μετά στράφηκε σε ένα άλλο πράγμα, όπως για παράδειγμα το να φτάσουμε στο δωμάτιο ή το τι θα κάνουμε με τη ζωή μας -οτιδήποτε.
Και είναι τότε που κάποιες φορές εμφανίζονται τα “λάθη” στη μνήμη μας, επειδή οι αναμνήσεις μας, ακόμα και εκείνες των στόχων μας, είναι συνδεδεμένες με το φυσικό περιβάλλον ή το νοητικό περιβάλλον (για παράδειγμα, τις σκέψεις που κάναμε τη στιγμή που τις διαμορφώσαμε).
Το “Doorway Effect” συμβαίνει επειδή αλλάζουμε τόσο το φυσικό όσο και το νοητικό περιβάλλον, μετακινούμενοι σε ένα διαφορετικό δωμάτιο και σκεπτόμενοι διαφορετικά πράγματα. Το βιαστικά σχεδιασμένο σχέδιο (να πάρουμε το βιβλίο), ένα από πολλά επίπεδα στα οποία προσπαθούμε να πλοηγηθούμε, ξεχνιέται όταν αλλάζει το γενικό πλαίσιο, καταλήγει ο Stafford.
