Παγκόσμια ημέρα κατά των Ναρκωτικών: Ιστορίες ανθρώπων που πέρασαν τον γολγοθά της απεξάρτησης

Η διαδρομή από την εξάρτηση στην απεξάρτηση είναι ένας δύσκολος μαραθώνιος, όπου ο πρώην εξαρτημένος δίνει έναν διαρκή και ατέρμονο αγώνα ενάντια στους προσωπικούς του δαίμονες. Κατά τη διάρκεια αυτού του αγώνα υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο να πέσει κάτω πολλές φορές. Ωστόσο όταν βρει το σθένος να ξανασηκωθεί, θα συνεχίσει την πορεία του προς τον τερματισμό, έναν τερματισμό που όταν πλησιάζει προς το μέρος του θα αισθάνεται μία απερίγραπτη ικανοποίηση για το επίτευγμά του.

Οι χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών ακολουθούν ένα μοναχικό ταξίδι, βυθισμένοι στο σκοτάδι, βαδίζοντας σε δρόμους στρωμένους από τη λευκή σκόνη, τα χάπια, την κάνναβη και πολλά άλλα. Η πλειοψηφία τους αντιμετωπίζει σαν παιδιά ενός κατώτερου θεού, τους παραγκωνίζει και σταματά να τους βλέπει, φορώντας τους έναν αόρατο μανδύα. Η λέξη «μέριμνα» είναι σχεδόν άγνωστη για εκείνους.

Το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων και η δημοσιογράφος Ιωάννα Καρδάρα, ενόψει της Παγκόσμιας Ημέρας κατά των Ναρκωτικών* (26 Ιουνίου), συνάντησε πρώην εξαρτημένους και συνομίλησε μαζί τους για την πορεία τους προς την απεξάρτηση και την επανένταξη, αλλά και ειδικούς που ασχολούνται με το πρόβλημα της ουσιοεξάρτησης.

Από την εξάρτηση στην απεξάρτηση και στην επανένταξη

Η Μαρίνα και η Δήμητρα υπήρξαν πολυτοξικομανείς, με τα χρόνια της χρήσης τους να είναι περισσότερα από 20. Έχουν κάνει αρκετές προσπάθειες να απεξαρτηθούν, αλλά, αυτή τη φορά μετρούν, και οι δύο, αρκετούς μήνες «καθαρές» παρακολουθώντας πρόγραμμα του «18 Άνω».

«Μέχρι πρότινος, πριν έρθω εδώ, αν με ρωτούσε κάποιος γιατί “πίνω” ναρκωτικά θα του απαντούσα ότι μου αρέσουν, γι’ αυτό το κάνω. Εδώ κατάλαβα ότι δεν μου αρέσουν», λέει η Μαρίνα.

«Για να πάρεις την απόφαση να μπεις σε πρόγραμμα απεξάρτησης χρειάζεται να σου ασκηθεί κάποια πίεση. Έφτασα να τα απαρνηθώ όλα, να πιάσω το δικό μου πάτο για να αποφασίσω ότι μέχρι εδώ ήταν. Και ξέρετε ο πάτος του καθενός είναι κάτι πολύ προσωπικό, για κάποιον μπορεί να είναι η αξιοπρέπειά του για κάποιον ότι μπορεί να χάσει το παιδί του, για κάποιον μπορεί να είναι ότι έφτασε ένα βήμα πριν το θάνατο. Δυστυχώς χρειάζεται ένα μέσο πίεσης για να πάρεις την απόφαση», εξηγεί.

«Τα ναρκωτικά μου απάλυναν αυτόν τον πόνο, νόμιζα ότι μπορούσα να αντέξω, ένιωθα πιο δυνατή», λέει η Δήμητρα. Δοκίμασε για πρώτη φορά ουσίες στην ηλικία των 12 ετών, η τωρινή προσπάθειά της είναι η πέμπτη. «Δυσκολεύεσαι πολύ στην αρχή, αλλά είναι θέμα απόφασης και θέμα χρόνου. Όταν κάποιες προσπάθειές μου απέτυχαν αυτό συνέβη γιατί δεν ήθελα να πάρω απαντήσεις, δεν ήθελα να δυσκολευτώ, στην ουσία, δεν ήταν ο χρόνος και η στιγμή να πω ότι θα κάνω μία προσπάθεια. Είναι θέμα χρόνου αλλά ποτέ δεν είναι αργά. Αν και αρκετές προσπάθειές μου απέτυχαν, κάθε φορά έβλεπα κάτι. Για εμένα ο πάτος ήταν ή να πεθάνω ή να έμπαινα φυλακή», αναφέρει.

Σύμφωνα με τη Μαρίνα, δεν εξαρτώνται στα ναρκωτικά όλοι όσοι δοκιμάζουν. Υπάρχουν άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν στη δημιουργία σχέσης εξάρτησης με τις ουσίες. «Πολλοί έχουν δοκιμάσει ναρκωτικά, έχουν πιει και τσιγάρα και κόκα, δεν θα κολλήσουν όμως όλοι, δεν θα εξαρτηθούν όλοι. Η εξάρτηση σχετίζεται από τα συναισθηματικά κενά που έχεις. Καλώς ή κακώς δημιουργούμαστε από την οικογένειά μας. Εκεί μπαίνουν οι πρώτες βάσεις, οπότε εκεί, κάτι έλειπε συναισθηματικά. Αποκτάς την ψευδαίσθηση ότι σου αρέσει γι’ αυτό το κάνεις, αλλά στην ουσία το κάνεις γιατί θέλεις να αποφύγεις να δεις, να συνειδητοποιήσεις. Έπειτα αναλώνεσαι σε έναν φαύλο κύκλο, χάνεσαι μέσα σε αυτή τη δίνη και εύχεσαι να μην πεθάνεις», λέει.

Από την πλευρά της η υπεύθυνη της κοινωνικής επανένταξης γυναικών και μητέρων του 18 Άνω, Βιβή Τσαγδή, τονίζει: «Ο στόχος του 18 Άνω είναι να τους ωθήσουμε και να τους βοηθήσουμε να φτάσουν στη ρήξη με την ουσία και όχι απλά στη διακοπή. Το να διακόψεις να μην κάνεις χρήση δεν σημαίνει ότι είσαι καθαρός μέσα σου. Μπορεί να είσαι οργανικά καθαρός αλλά αν η εξάρτηση παραμένει και συνεχίζει να υπάρχει στο μυαλό και να λειτουργεί κάποια στιγμή αναγκαστικά θα σε οδηγήσει πάλι πίσω. Εμείς δηλαδή προσπαθούμε να τους οδηγήσουμε στην ρήξη με την ουσία».

«Είναι άλλο η αποτοξίνωση και άλλο η απεξάρτηση. Έχω κάτσει καθαρή και 8 μήνες και 1 χρόνο αλλά στην ουσία δεν έκανα απεξάρτηση, ήμουν πάρα πολύ ευάλωτη ώστε ανά πάσα στιγμή και στην ανά πάσα αναποδιά να γυρίσω πάλι εκεί. Η αποτοξίνωση είναι το πρώτο στάδιο, από εκεί και πέρα είναι η απεξάρτηση», συμπληρώνει η Μαρίνα.

Αναφορικά με την παρουσία και τις δράσεις της πολιτείας για τους χρήστες και τους πρώην χρήστες η Δήμητρα επισημαίνει: «Θεωρώ ότι συμφέρει την κοινωνία και την πολιτεία να έχει ανθρώπους αποχαυνωμένους».

Όσο η κοινωνία μας είναι πίσω σε αυτό το ζήτημα τόσο η πολιτεία θα είναι φειδωλή. Θα έπρεπε να είχε μεγαλύτερη παρουσία ειδικά σε προγράμματα στεγνά. Όταν δεν βάζεις τον χρήστη ισότιμα δίπλα με τους άλλους ανθρώπους απευθείας τον υποβαθμίζεις. Ποιος λέει ότι ένας χρήστης είναι άνθρωπος. Το βλέπει κανείς; Ένας χρήστης παύει να είναι άνθρωπος για όλους. Οι χρήστες βιώνουν ρατσισμό, το ζήτημα των εξαρτημένων αντιμετωπίζεται σαν ταμπού. Η πολιτεία κλείνει τα μάτια και η βοήθειά της είναι λίγη», προσθέτει η Μαρίνα.

Η κοινωνία έχει άγνοια για τους εξαρτημένους

Από την πλευρά της η κ. Τσαγδή υπογραμμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Η κοινωνία έχει άγνοια για τους εξαρτημένους. Πολλές φορές τους αντιμετωπίζουν σαν σκουπίδι. Πρέπει να υπάρξει ευαισθητοποίηση και ενημέρωση γιατί μέχρι στιγμής δεν υπάρχει καθόλου». Όσον αφορά για το πρόγραμμα του 18 Άνω εξηγεί: «Η απόφαση στο δικό μας πρόγραμμα χτίζεται κάθε μέρα, είναι κάτι που το επαναπραγματεύεται με τον εαυτό του κάθε μέρα. Είναι μία διαδικασία που επαναπροσδιορίζεται κάθε μέρα».

Στέλνοντας το δικό της μήνυμα για την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών η Μαρίνα σημειώνει: «Για μένα η μέρα κατά των ναρκωτικών δεν πρέπει να είναι μία γιορτή αλλά να είναι μία αφύπνιση και ενημέρωση».

«Ζήστε. Γιατί η ζωή είναι ωραία, ενώ τα ναρκωτικά σημαίνουν θάνατος». Αυτό είναι το μήνυμα της 50χρονης Βασιλικής που παρακολουθεί θεραπευτικό πρόγραμμα του ΟΚΑΝΑ. Μάλιστα φέτος κατάφερε να πάρει το απολυτήριο του Γυμνασίου καθώς παρακολουθεί μαθήματα στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας. Η Βασιλική ξεκίνησε τη χρήση από τα 14 και αυτή τη στιγμή ο στόχος της είναι η επανένταξη σιγά-σιγά. «Τα ναρκωτικά ήταν η άμυνά μου, το μόνο που μπορούσε να με νεκρώσει. Όταν είχα τα πάντα και ήμουν γεμάτη μέσα μου δεν τα χρειαζόμουν», λέει.

Η καθημερινότητά της αυτό το διάστημα δομείται γύρω από τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, καθώς όπως αναφέρει, «νιώθει ότι έχει μία οικογένεια». «Χτίζω την καθημερινότητά μου εδώ μέσα. Το αύριο για μένα είναι η δια βίου μάθηση», λέει η Βασιλική. Αναφερόμενη στον τρόπο που αντιμετωπίζει η κοινωνία τους χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών η Βασιλική τονίζει: «Η ελληνική κοινωνία παραγκωνίζει αυτά τα παιδιά της. Υπάρχει ταμπέλα για εμάς. Εγώ ακόμα το διαχωρίζω ότι υπήρξα τοξικομανής, όχι πρεζάκι, άρρωστη με τις ουσίες. Δυστυχώς ο κόσμος έχει εξοικειωθεί με την εικόνα αυτή, και πάει παρακάτω, αδιαφορώντας, όπως και το κράτος».

Ο κοινωνικός λειτουργός στον ΟΚΑΝΑ, Γιώργος Κούκας επισημαίνει: «Η θεραπεία στον ΟΚΑΝΑ έχει να κάνει ως εξής. Στη μονάδα ο χρήστης θα λάβει το υποκατάστατο που θα τον βοηθήσει να αντιμετωπίσει το σωματικό κομμάτι, το στερητικό. Έπειτα θα έχει τις συναντήσεις με τον θεραπευτή όπου εκεί θα αναδειχθούν τα προβλήματα της καθημερινότητας του αλλά θα αναδειχθεί και ένα όραμα, όπου ο χρήστης θα αναφέρει πώς θα ήθελε να ζήσει τη ζωή του. Σε αυτό βοηθούν τα ΣΔΕ, καθώς βοηθάει το άτομο να οργανώσει τα επόμενα βήματά του προκειμένου να υλοποιήσει το όραμά του. Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι οι περισσότεροι άνθρωποι όταν έρχονται εδώ, δεν έχουν την αίσθηση των προτεραιοτήτων. Δεν μπορούν να βάλουν σε προτεραιότητα τις ανάγκες τους».

Ο ΟΚΑΝΑ αποτελεί τον μοναδικό φορέα που έχει την αρμοδιότητα να λειτουργεί θεραπευτικά προγράμματα υποκατάστασης εστιάζοντας κατά κύριο λόγο στην κάλυψη των αναγκών θεραπείας με φαρμακευτικά υποκατάστατα καθώς και στην παροχή δεδομένων υπηρεσιών άμεσης πρόσβασης με στόχο τη βελτίωση της σωματικής κα της ψυχικής υγείας των ενεργών χρηστών και την κινητοποίησή τους για θεραπεία.

Ο κ. Κούκας αναφερόμενος στα θεραπευτικά προγράμματα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ εξηγεί: «Η υποκατάσταση ως υποκατάσταση είναι μία ιατρική πράξη. Αυτό σημαίνει ότι κάποιος πρέπει να ακολουθήσει μία συγκεκριμένη διαδρομή πριν φτάσει στη χορήγηση του υποκατάστατου. Το πρώτο βήμα που πρέπει να γίνει είναι να πιστοποιήσει ο γιατρός αν κάποιος είναι χρήστης. Ο θεραπευόμενος μέχρι να βρεθεί η κατάλληλη μονάδα για αυτόν παραμένει μέσα στους κόλπους της λεγόμενης Μονάδας Υποκατάστασης Άμεσης Πρόσβασης που εδρεύει στην 3η Σεπτεμβρίου. Εκεί ετοιμάζεται για τη μετάβαση σε μια άλλη μονάδα, τις λεγόμενες Μονάδες Ολοκληρωμένης Θεραπείας (ΜΟΘ) της Εξάρτησης. Εκεί ο θεραπευόμενος συνεργάζεται με το γιατρό για να ρυθμίσουν την αντίστοιχη δοσολογία κάθε φορά. Παράλληλα υπάρχει και η υποστήριξη από κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους προκειμένου ο θεραπευόμενος να προχωρήσει στην σταδιακή αποτοξίνωση, όχι μόνο τη σωματική αλλά και την ψυχολογική. Στις μονάδες αυτές παράλληλα με την υποκατάσταση προσπαθεί να δημιουργηθεί ένα θεραπευτικό πλάνο το οποίο να έχει μία αρχή μέση και τέλος, με αφετηρία την όσο το δυνατόν περισσότερη μείωση της υποκατάστατης ουσίας και με μακροπρόθεσμο στόχο την ολοκληρωτική απεξάρτηση. Το θεραπευτικό πλάνο θα μας δείξει πότε θα είναι το επόμενο στάδιο μετάβασης στην επόμενη θεραπεία».

Ακόμη ο κ. Κούκας υπογραμμίζει: «Μετά τις ΜΟΘΕ υπάρχουν 2 επιλογές, η μία είναι η συνταγογράφηση μακράς διάρκειας και η άλλη είναι η διέξοδος της προεπανένταξης. Η προεπανένταξη σηματοδοτεί μία αλλαγή για τον ίδιο τον άνθρωπο. Στην καινούρια μονάδα ξεκινάει μία καινούρια προσπάθεια που πλέον έχει να κάνει με το μηδενισμό της υποκατάστασης. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε αυξημένη ψυχοκοινωνική υποστήριξη από στελέχη του ΟΚΑΝΑ, με πολύ πιο εξειδικευμένες παρεμβάσεις, είτε ομαδικές είτε ατομικές, με κύριο στόχο να προετοιμαστεί το άτομο για μια ζωή χωρίς ουσίες».

«Εκεί ξεκινά το στάδιο της επανένταξης, όπου παρατηρείται πώς τα πηγαίνει το άτομο χωρίς καμία χορήγηση ουσιών και “εκτεθειμένη” σε αυτό που λέγεται κόσμος. Στην πραγματικότητα αποσύρει και το τελευταίο δίχτυ ασφαλείας και προσπαθεί να το κάνει να σταθεί μόνο του στη ζωή», καταλήγει μιλώντας ο κ. Κούκας.

Αναφορικά με τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) τονίζει: Για εμάς το ΣΔΕ παρόλο που είναι μία δομή του υπουργείου Παιδείας συμβάλλουν σημαντικά στο ενταξιακό κομμάτι. Πρώτα από όλα είναι επιταχυντικός παράγοντας για τη θεραπεία που προσφέρεται στον ΟΚΑΝΑ. Ξεκολλάει τους ανθρώπους από το τέλμα και τους προσφέρει μία μεθοδολογία που τους βοηθάει για τα βήματα που χρειάζεται να κάνουν ώστε να πάνε παρακάτω. Το ΣΔΕ δεν δίνει μόνο γνώσεις.

Η ζωή στον ξενώνα

Στον ξενώνα διαμονής του Κέντρου Κοινωνικής Επανένταξης ΚΕΘΕΑ Νόστος, ο Παναγιώτης και ο Βασίλης μας ξεναγούν στους ορόφους δείχνοντάς μας τα δωμάτιά τους και τους χώρους όπου συγκεντρώνονται και μιλάνε. Ο ξενώνας διαμονής χωράει συνολικά 25 άτομα ενώ αυτή τη στιγμή διαμένουν 11. Ο Βασίλης είναι 44 ετών και υπήρξε χρήστης εδώ και 26 χρόνια. Παλεύει πολλά χρόνια να απεξαρτηθεί, αλλά όπως λέει: «Εδώ δεν μαθαίνουμε μόνο πώς θα κόψουμε τα ναρκωτικά. Εδώ μαθαίνουμε να λειτουργούμε με άλλες αξίες, να μάθουμε έναν άλλο τρόπο ζωής, να μην είμαστε όπως ήμασταν στη χρήση, που λειτουργούσαμε δίχως να δίνουμε λογαριασμό σε κανέναν, δίχως να υπολογίζουμε τις συνέπειες. Μαθαίνουμε να λειτουργούμε με σεβασμό απέναντι στους άλλους, να λειτουργούμε με εντιμότητα, να λειτουργούμε με καθαρές αξίες, προκειμένου να πετύχουμε τον μακροπρόθεσμο στόχο πρώτα από όλα να μείνουμε καθαροί και μετέπειτα να αλλάξουμε τρόπο ζωής».

«Έπρεπε να φτάσω λίγο πριν το θάνατο για να πάρω την απόφαση να μπω στη διαδικασία της απεξάρτησης και της επανένταξης. Είπα δεν πάει άλλο. Όσο πιο πολλά είναι τα χρόνια της χρήσης τόσο πιο δύσκολο. Ειδικότερα, αν έχεις κάνει και άλλες προσπάθειες και έχουν αποτύχει είναι ακόμα πιο δύσκολο γιατί από πίσω υπάρχει η απογοήτευση και η ματαίωση. Στόχος μου είναι αφού αποφοιτήσω από το πρόγραμμα να έχω δύο ανθρώπους κοντά μου ώστε να ξέρω ότι σε μία δύσκολη στιγμή μου θα με τραβήξουν, θα με βοηθήσουν και θα με επαναφέρουν στην πραγματικότητα. Θέλω να ξαναφτιάξω τις σχέσεις με την οικογένειά μου», προσθέτει ο Βασίλης.

Λίγο πιο πέρα βρίσκεται ο Ηρακλής όπου σιδερώνει ρούχα και πετσέτες. Είναι χρήστης από τα 15 του. Όπως εξηγεί, «χρειάστηκε να φτάσει στον προσωπικό του βυθό για να πάρει την απόφαση να απευθυνθεί σε κάποιο πρόγραμμα». «Έφτασα σε ένα σημείο της ζωής μου που δεν πήγαινε άλλο, και έπρεπε κάτι να αλλάξω για να αλλάξει η ζωή μου. Αυτό που έμαθα τώρα στο πρόγραμμα είναι ότι εγώ πρέπει να αλλάξω για να αλλάξει η ζωή μου. Θέλει δουλειά, είναι προσπάθεια ζωής. Είμαι 7 μήνες στο πρόγραμμα. Στο συγκεκριμένο πρόγραμμα έχω συμμετάσχει άλλη μία φορά που έφτασα μέχρι την επανένταξη και υποτροπίασα, αλλά μέσα σε εκείνη τη χρονιά διέκοψα και 4 φορές. Μόνο ένας άνθρωπος που έχει περάσει τον ίδιο δρόμο με το δικό μου μπορεί να καταλάβει πιο καλά. Και εδώ ζορίζομαι να πω πράγματα για εμένα αλλά όταν το κάνει ο διπλανός μου θα το κάνω κι εγώ», λέει ο Ηρακλής.