Υπάτη: “Όσο υπάρχουν Υπαταίοι…” / Η συγκινητική ομιλία της Νάγιας Σαμαρά-Ζήκα για το Ολοκαύτωμα της Μαρτυρικής πόλης

Μέσα σε 8 χειρόγραφες σελίδες, η φιλόλογος Νάγια (Παναγιώτα)Σαμαρά-Ζήκα, κατάφερε να χωρέσει τον όλεθρο του Ολοκαυτώματος της Μαρτυρικής Υπάτης αλλά και την ανδρεία, την παλληκαριά και τον αγώνα των Υπαταίων και των Ελλήνων. Είναι η ομιλία που η ίδια εκφώνησε κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης για την επέτειο του Ολοκαυτώματος, την περασμένη Κυριακή. Μια ομιλία που έφερε συγκίνηση αλλά και υπερηφάνεια σε όλους όσοι βρέθηκαν μπροστά στο Ηρώο, αποδίδοντας τιμή στη μνήμη των ηρωικών προγόνων μας.

«Δεν είναι τούτο πάλεμα σε μαρμαρένια αλώνια

-Advertisement-

εκεί να στέκει ο Διγενής και μπρος να στέκει ο Χάρος

Εδώ σηκώνετ’ όλη γη με τους αποθαμένους

και με τον ίδιο θάνατο πατάει το θάνατό της

Κι απάνω-απάνω στα βουνά, κι απάνω στις κορφές τους

φωτάει με μιας Ανάσταση, ξεσπάει αχός μεγάλος

Η Ελλάδα σέρνει το χορό, ψηλά, με τους αντάρτες

-χιλιάδες δίπλες ο χορός, χιλιάδες τα τραπέζια-

κι είναι οι νεκροί, στα ξάγναντα, πρωτοπανηγυριώτες!»

Άγγελος Σικελιανός

17 Ιουνίου 1944, 16 Ιουνίου 2019. 75 χρόνια μετά το Ολοκαύτωμα της Υπάτης από τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής.

Τους Υπαταίους χαρακτήριζε ανέκαθεν η ηθική δύναμη, η αρετή, η τόλμη και η παλληκαριά. Η Υπάτη, τα Ύπατα του Αριστοτέλη, οι Νέες Πάτρες των Βυζαντινών, το Πατρατζίκι της Τουρκοκρατίας και η Νιόπατρα του δημοτικού τραγουδιού, έχει μακρά παράδοση ανδρείας και πνεύματος στην ιστορία της 2.500 ετών.

Το Ελληνικό φύλο Αινιάνες την επιλέγουν για πρωτεύουσα τους και ιδρύουν σε αυτή, την πρώτη Δημοκρατία σε Ελληνικό χώρο κατά την αρχαιότητα. Ακμάζει κατά τους κλασσικούς χρόνους. Δεσπόζει σε όλη την Στερεά Ελλάδα κατά την ελληνιστική και την ρωμαική περίοδο και αποκαλείται Υπατη Πόλη.

Στα χρόνια των Αποστόλων δέχεται τη χριστιανική αλήθεια, από τον Απόστολο Ηρωδίωνα, τον μετέπειτα Μητροπολίτη της ο οποίος οδηγείται στο μαρτύριο αφού πρώτα η Υπάτη, γίνεται ορμητήριο ιεραποστολικής δράσης για τη Φθία, Θεσσαλία και Ρούμελη.

Στα βυζαντινά χρόνια γίνεται ισχυρό στρατιωτικό κέντρο, επί Ιουστινιανού κατά τη φραγκοκρατία γίνεται έδρα του δουκάτου των νέων Πατρών. Η θέση της ήταν σε στρατηγικό σημείο έτσι πολλοί κατακτητές ζήλεψαν την Υπάτη και αυτή δέχθηκε πολλά χτυπήματα. Αυτή όμως αντιστάθηκε και κράτησε το ηθικό της ακμαίο και το πνεύμα της ζωντανό και αλώβητο τόσο στην Τουρκοκρατία όπου πρωτοστατεί όσο και στους Βαλκανικούς πολέμους όπου τα παιδιά της,  γράφουν σελίδες ηρωισμού και αυτοθυσίας. Ο εθναπόστολος και ποιητής Σπύρος Ματσούκας αναφέρει «δεν υπάρχει κανένας λιποτάκτης, ούτε φυγόστρατός, ούτε δειλός Υπαταίος, σε κανένα λόχο η τάγμα.

Και ήρθε ο πόλεμος του ‘40 και η τετράχρονη δοκιμασία της ιταλογερμανικής κατοχής. Οι Υπαταίοι ποτέ δεν ξέχασαν τα ιδεώδη τους και το χρέος τους προς την πατρίδα και τον τόπο τους.

Ήχησαν ξανά στα αυτιά τους τα λόγια του αρματωλού του Πατρατζικιού, γέρο-Γιάννη Κοντογιάννη

 «Όποιος τυράννους δεν ψηφεί

κι ελεύθερος θέλει να ζει

δόξα, τιμή, ζωή του

είν μόνον το σπαθί του»

καθώς και τα λόγια του βάρδου των βαλκανικών πολέμων Σπύρου Ματσούκα ,

«Κανένας Υπαταίος,

 ούτε λιποτάκτης

 ούτε φυγόστρατος

 ούτε δειλός»

 Στην κατοχή ο λαός μας όρθωσε το ανάστημά του. Είπε όχι στο φασισμό. Στη βία συνέταξε την αλήθεια και στις σιδερόφρακτες δυνάμεις του φασισμού, το ατσάλινο μεγαλείο του. Έτσι στην αρχή της ιταλογερμανικής κατοχής δημιουργήθηκε εδώ μία σημαντική αντιστασιακή κίνηση από Υπαταίους αξιωματικούς του ελληνικού στρατού που είχε διαλυθεί αλλά και από απλούς πολίτες όλων των κοινωνικών στρωμάτων, με επικεφαλής τον Θανάση Παπακυριαζή συνταγματάρχη. Τα κίνητρα τους ήταν η φιλοπατρία, η αγάπη για ελευθερία και η δημοκρατία.

Στην Υπάτη λόγω της στρατηγικής της θέσης υπήρχαν ορισμένα κεντρικά όργανα της εθνικής αντίστασης,  όπως Λαϊκό Δικαστήριο,  Εφετείο,  Σχολή Στελεχών του ΕΛ.ΑΣ, πρόχειρο νοσοκομείο για τους αντάρτες και εδώ έβρισκαν καταφύγιο οι αγωνιστές από την ευρύτερη περιοχή.

Οι ιταλοί που διοικούσαν αρχικά την περιοχή της Λαμίας πληροφορήθηκαν τις κινήσεις των Υπαταίων αντιστασιακών και άρχισαν τις επιδρομές και τις συλλήψεις. Τον Οκτώβριο του 1942 συνέλαβαν ως ομήρους και τους μετέφεραν στις φυλακές Λαμίας με την υπόδειξη δοσίλογων- σε κάθε εποχή άλλωστε υπάρχουν στη χώρα μας ΕΦΙΑΛΤΕΣ –  27 συμπατριώτες μας για τα δημοκρατικά τους φρονήματα και γιατί θα μπορούσαν να αναπτύξουν αντιστασιακή δράση, με τη δικαιολογία ότι θα γίνει μία μικρή ανάκριση.

Στη βραδιά 25/ 26 Νοεμβρίου 1942 έγινε η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου από την Ενωμένη Εθνική Αντίσταση με τον Άρη Βελουχιώτη και το Ναπολέοντα Ζέρβα και Άγγλους σαμποτέρ.

Τεχνικά σχέδια της σιδηροδρομικής γραμμής και της γέφυρας είχε στείλει από την Αθήνα στην Ύπατη, ο Υπαταίος  συνταγματάρχης Κυριάκος Παπακυριαζής,  στον αδελφό του Αθανάσιο Παπακυριαζή, αξιωματικό, και αυτός το προώθησε στους αντάρτες.

Το πλήγμα ήταν καίριο για τους Γερμανούς που ανεφοδιάζονταν μέσω αυτής της σιδηροδρομικής γραμμής και γέφυρας στη Βεγγάζη και στο Τομπρουκ στην Αφρική.

Τα αντίποινα για την Ύπατη δεν άργησαν. Την 1 Δεκεμβρίου 1942, 10 από τους 27 Υπαταίους ομήρους  των φυλακών της Λαμίας,  εκτελέστηκαν στα βάθρα της κατεστραμμένης γέφυρας, ανάμεσα τους και ο συνταγματάρχης Θανάσης Παπακυριαζής που πρόλαβε και φώναξε άφοβα στους  Ίταλο- γερμανούς . «Είστε βάρβαροι. Σήμερα εκτελείτε εμάς τους άοπλους,  αλλά το αίμα μας θα το εκδικηθούν οι πατριώτες μας.  Ζήτω η Ελλάδα, ζήτω η ελευθερία».

Στις 6 Δεκεμβρίου 1942 άλλοι 6 Υπαταίοι, εκτελούνται στα Καστέλλια Παρνασσίδας. Οι Υπαταίοι  δεν έσκυψαν το κεφάλι, ούτε θα το σκύψουν ποτέ σε κανέναν. Αρχές του καλοκαιριού του 1944. Η αποχώρηση των γερμανών είναι θέμα μηνών γιατί χάνουν σε όλα τα μέτωπα. Όμως η κτηνωδία τους δεν τελείωσε.  Καίριο πλήγμα της φασιστικής ναζιστικής κτηνωδίας δέχεται η Ύπατη μας, το γλυκοχάραμα του Σαββάτου 17, Ιουνίου 1944, ημέρα χαλασμού αλλά και  ιστορίας.

Ο στρατιωτικός διοικητής της Λαμίας εφαρμόζοντας διαταγή του Μαρτίου 1 942 του αρχιστράτηγου και διοικητή της 12ης Γερμανικής Στρατιάς της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ο όποιος μιλούσε για προληπτική καταπολέμηση επαναστατών χωρίς κανένα συναισθηματισμό , «καλύτερα να εξοντώνονται 50 ύποπτοι παρά ένας γερμανός στρατιώτης» είχε διατάξει επίθεση στην Ύπατη. Έτσι τη νύχτα 16 Ιουνίου 1944 με κάθε μυστικότητα, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί, οι  Γερμανοί κυκλώνουν την Υπάτη,  ανατολικά από το Ασπρόχωμα και την Αγία Κυριακή, βόρεια από την Μερά  και δυτικά από τον Ξηριά. Έκλεισαν και κάθε έξοδο διαφυγής προς το Κάστρο της. Ξημερώματα της 17ης Ιουνίου το γερμανικό πυροβολικό άρχισε να ρίχνει ομοβροντίες από το Καστρί.

Χαλασμός και τρόμος στους κατοίκους. Σωστή κόλαση για όσους έζησαν εκείνες τις θανατερές στιγμές. Κάποιοι ζήτησαν σωτηρία στις σπηλιές της Οίτης και στις ρεματιές. Από τις 10 το πρωί άρχισαν οι Γερμανοί να καίνε με σύγχρονες χημικές ουσίες, σπίτια, εκκλησίες σχολεία, να τραυματίζουν και να σκοτώνουν άοπλους και ανυπεράσπιστους ανθρώπους. Σε λίγα δευτερόλεπτα, καταστρέφονται, κόποι, μόχθοι και ιδρώτας χρόνων.  Όλα έγιναν παρανάλωμα της φωτιάς.

 Ολοκαύτωμα . 28 άτομα εκτελέστηκαν, πολλοί κάηκαν μέσα στα σπίτια τους, 30 άτομα τραυματίστηκαν, από τα 400 σπίτια γλύτωσαν μόνο 25, ισοπεδώθηκαν ιστορικά αρχοντικά, ο Άγιος Νικόλαος παραδόθηκε στις φλόγες, ο Άγιος Γεώργιος ανατινάχθηκε όπως και ο Άγιος Ηρωδίωνας, κάηκαν τρία σχολεία και όλα τα δημόσια κτίρια, καταστράφηκαν , ιστορικά αρχεία μεγάλης αξίας. Το μαρτύριο της Υπάτης μας δεν σταμάτησε εδώ, δέχθηκε άλλες δύο επιθέσεις στις 10 Αυγούστου και 12 Οκτωβρίου 1944. Από το 1940 και κατά τη διάρκεια της κατοχής, 95 είναι οι νεκροί και πάρα πολλοί οι τραυματισμένοι.

Η Υπάτη δίπλα στο Δίστομο και τα Καλάβρυτα στέκει σύμβολο της καταστροφικής μανίας των φασιστικών ορδών. Όσοι από τους συμπατριώτες μας επέζησαν επιδόθηκαν στην τήρηση ενός όρκου. Να ξαναφτιάξουν την Ύπατη. Και τα κατάφεραν στο διάβα των χρόνων με πίστη και μόχθο.

Με δύο αποφάσεις του 1996 και 1997 το δημοτικό συμβούλιο της Υπάτης με δήμαρχο τον Γιώργο Κουτρούμπα ζήτησε από την πολιτεία να αναγνωρίσει την Υπάτη ως Μαρτυρική Πόλη. Έτσι για όλες τις θυσίες της, η πόλη μας έχει ανακηρυχθεί μαρτυρική πόλη με το Προεδρικό Διάταγμα 399 / 7 -12- 1998 που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ.

Για να θυμούνται οι παλιοί, να στοχάζονται οι τωρινοί και να μαθαίνουν οι νέοι ΟΤΙ:  Η μνήμη της Ιστορίας διατηρεί τους λαούς στη ζωή. Η ιστορία είναι αυτή που οριοθετεί μεγάλα οράματα ενός λαού, για να μπορέσει ο λαός να διατηρήσει την πολιτιστική του ταυτότητα, την ύπαρξή του. Η  Ιστορία γράφεται, δεν παραγράφεται. Γράφεται με το αίμα ανθρώπων που θυσιάστηκαν για να βλέπουμε σήμερα εμείς ασφαλείς, κάθε μέρα την ανατολή του ήλιου.  Οι Υπαταίοι έδειξαν την αγάπη τους για την ελευθερία και τη δημοκρατία και δεν κάθησαν σαν φρόνιμα παιδιά ώστε να έχουν τις λιγότερες συνέπειες του πολέμου. Αντιστάθηκαν, δοκίμασαν όλες τις αγριότητες του πολέμου. Γι’ αυτό κι εμείς σήμερα φωνάζουμε

΄”ΠΟΤΕ ΠΙΑ ΠΟΛΕΜΟΣ

  ΜΟΝΟ ΕΙΡΗΝΗ !

ΟΧΙ ΣΤΟ ΦΑΣΙΣΜΟ!

ΝΑΙ ΣΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ!”

Οι νεκροί περιμένουν δικαίωση, η Ελλάδα περιμένει την επιστροφή του κατοχικού δανείου που Γερμανία είχε αναγνωρίσει, περιμένει και διεκδικεί τις πολεμικές αποζημιώσεις. Η Γερμανία ξεχνά και υπεκφεύγει.  Η Υπάτη ως μαρτυρική πόλη δεν ξεχνά και δεν επαιτεί. Απαιτεί αυτά που της στερήσανε και συνεχίζουν να της στερούν κάποιοι. Στο χέρι της πολιτείας μας είναι αυτοί που χρωστούν να επανορθώσουν.

Όσο υπάρχουν Υπαταίοι που αντιστέκονται, η Ύπατη πάντα θα πρωτοστατεί σε όλους τους αγώνες. Ενωμένοι σαν μια γροθιά, γιατί το απαιτούν οι νεκροί ήρωες μας που τιμούμε σήμερα, γιατί χρωστάμε στους προγόνους μας, γιατί εμείς το θέλουμε και γιατί το οφείλουμε στους νέους μας.

Υπάτη,  πόλη της μαρτυρίας και του μαρτυρίου. Όραμα και δράση χρειάζεται γιατί νέοι στόχοι και προκλήσεις προβάλλουν στον ορίζοντα. Και οι υπεύθυνοι πολίτες, όχι ως απλοί θεατές στα κοινωνικά δρώμενα, πρέπει να συμμετέχουν στις διαδικασίες των γεγονότων,  με επίγνωση ότι επιζούν μονάχα εκείνες οι πολιτείες που αναπροσαρμόζονται και κοιτάζουν κατάματα τη ζωή με πίστη, με θέληση και θυσίες για το ατομικό και κοινωνικό καλό.

Η μνήμη μένει ζωντανή

Το χρέος υψηλό.

 Ζήτω η Ελλάδα!

Αιωνία η μνήμη των ηρωικών νεκρών μας!

Νάγια (Παναγιώτα) Σαμαρά-Ζήκα

Συνταξιούχος φιλόλογος