Είναι πλέον γεγονός ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όχι μόνο έχουν κατακλύσει τις ζωές μας αλλά συμβάλλουν καθοριστικά στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης γύρω από μείζονα ζητήματα πολιτικά και μη. Είναι επίσης γεγονός ότι ιδιαίτερα σε περιόδους όπου η πολιτική αντιπαράθεση οξύνεται, οι πολιτικές καμπάνιες ενσωματώνουν ως βασική στρατηγική τους την κυριαρχία στο ψηφιακό πεδίο.
Με γνώμονα τον ψηφιακό θόρυβο λογαριασμοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λειτουργούν ως βέλη στη φαρέτρα επιτελείων για τη διάδοση πολιτικής προπαγάνδας και την ενίσχυση του μηνύματος που επιθυμούν να μεταδοθεί κάθε φορά. Ωστόσο έχετε αναρωτηθεί ποτέ αν πίσω απ’ ό,τι διαβάζετε στο διαδίκτυο βρίσκονται μόνο φυσικά πρόσωπα; Πόσο σίγουροι είστε ότι όσα διαβάζετε κάθε μέρα στις σελίδες σας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι αληθινά;
Τα παραπάνω ερωτήματα αποτέλεσαν την αφορμή για να προχωρήσει η δημοσιογραφική ομάδα του MIIR (Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας) στην πρώτη σε βάθος και με ανάλυση δεδομένων δημοσιογραφική έρευνα για τους ψεύτικους και αυτοματοποιημένους λογαριασμούς στο ελληνικό Twitter, εκεί που διεξάγεται ένας άγνωστος «πόλεμος» πολιτικής προπαγάνδας.
Στην πολύμηνη έρευνα της ελληνικής δημοσιογραφικής ομάδας ΜIIR (www.miir.gr) περιγράφεται η διαδικασία επηρεασμού της κοινής γνώμης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με επίκεντρο το Τwitter μέσω της κατασκευής εικονικών ψηφιακών δικτύων, τα οποία στοχεύουν στην πολιτική προπαγάνδα πολιτικών και κομμάτων, αλλά και στην προώθηση εμπορικών τηλεοπτικών προϊόντων.
Η έρευνα έχει τίτλο «Τιτιβίσματα στη σκοτεινή πλευρά του διαδικτύου, άνθρωποι και Ρομπότ στη Βιομηχανία της Πολιτικής Προπαγάνδας» και η δημοσιογραφική ομάδα συλλέγοντας και καταγράφοντας ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα αποκαλύπτει τον αντιδεοντολογικό τρόπο με τον οποίο τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, βουλευτές, υποψήφιοι και influencers, ανώνυμοι και επώνυμοι, εκμεταλλεύονται αυτοματοποιημένα συστήματα (bots) για να προωθήσουν τις θέσεις τους, να κατατροπώσουν τους πολιτικούς αντιπάλους και κυρίως να επηρεάσουν αυτούς που καθορίζουν την πολιτική ατζέντα.
Στο επίκεντρο της έρευνας βρέθηκαν η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης 2018 και ο τελικός της εκπομπής «Greece’s Next Top Model», ενώ ασχολήθηκαν και καταπιάστηκαν τέσσερις ερευνητές δημοσιογράφοι, δύο ερευνητές δημοσιογράφοι fact-checkers, ένας προγραμματιστής-μηχανικός λογισμικού. Οι λογαριασμοί που αντλήθηκαν ανέρχονται σε 28.419 μοναδικούς λογαριασμούς ( 20.178 στην ΔΕΘ 2018 και 8.241 από το GNTM), 3.698 λογαριασμοί (twitteraccounts) αναλύθηκαν δειγματοληπτικά και 250.759 ξεχωριστά actions (tweets, rt, replies, quotes) εξετάστηκαν από αυτό το τυχαίο δείγμα.
«Είναι μία δουλειά που κάναμε περίπου 5 μήνες. Χρειάστηκαν 350 ώρες αξιολόγησης λογαριασμών και 20 συνεντεύξεις για να καταλήξουμε στα βασικά συμπεράσματα» εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δημοσιογράφος στην «Εφ.Συν.» και μέλος του MIIR, Κώστας Ζαφειρόπουλος. «Είναι μία προσπάθεια να προσεγγίσουμε το θέμα της πολιτικής προπαγάνδας στο διαδίκτυο και συγκεκριμένα στο twitter. Εστιάσαμε στην αυτοματοποίηση. Το σημείο στο οποίο στοχεύσαμε είναι η προσπάθεια εντοπισμού των αυτοματοποιημένων λογαριασμών στο twitter, στα λεγόμενα bots. Η ιδέα εξαρχής ήταν να ασχοληθούμε αποκλειστικά με το twitter που είναι πιο προσβάσιμο σε σχέση με άλλα μέσα και κυρίως είναι το πιο πολιτικοποιημένο μέσο κοινωνικής δικτύωσης», τονίζει ο κ. Ζαφειρόπουλος.
Όπως αναφέρουν τα μέλη του MIIR, η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης επελέγη ως παράδειγμα αναφοράς καθώς «γνώριζαν ότι θα υπήρχε πολιτική αντιπαράθεση».
«Μέσα σε ένα δεκαήμερο από τις 7 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου 2018 αντλήσαμε με διάφορα προγράμματα όλα τα tweets, τα replies, τα quotes, όλες τις ενέργειες που είχαν συγκεκριμένα hashtags», σημειώνουν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ τα μέλη του MIIR.
Η δημοσιογραφική ομάδα σε συνεργασία με τον μηχανικό λογισμικού Δημήτρη Παπαευαγγέλου (συνιδρυτής του MediaWatch.io) συνέλεξε περίπου 173.000 ξεχωριστές ενέργειες από περίπου 20.000 διαφορετικούς λογαριασμούς. Κατά τη διαδικασία βασίστηκαν αποκλειστικά στο επίσημο API του Τwitter και χρησιμοποίησαν δεδομένα και εργαλεία διαθέσιμα στον οποιονδήποτε.
Μετά από λίγους μήνες επανέλαβαν την ίδια διαδικασία σε κάτι τελείως διαφορετικό, σε ένα τηλεοπτικό, εμπορικό προϊόν, το ριάλιτι, «Greece’s Next Top Model», αντλώντας περίπου 8.200 λογαριασμούς και περίπου 78.000 ενέργειες. «Είχαμε μία υπόθεση εργασίας και θέλαμε να δούμε αν αυτή η υπόθεση έχει βάση. Θέλαμε να διαπιστώσουμε αν αυτοί οι κρυφοί λογαριασμοί, οι αυτοματοποιημένοι, άλλες φορές λειτουργούν για να προωθούν πολιτικά μηνύματα και σε άλλες περιόδους λειτουργούν για να προωθούν εμπορικά προϊόντα . Παρατηρήσαμε λοιπόν ότι υπάρχουν εκατοντάδες λογαριασμοί οι οποίοι ενώ έχουν μία συγκεκριμένη, μη πολιτική, συμπεριφορά στο twitter κάποια στιγμή την διακόπτουν και ξαφνικά προωθούν ένα συγκεκριμένο πολιτικό μήνυμα, αναλόγως ποιο κόμμα θέλουν ή τους έχει ανατεθεί να υποστηρίξουν», λέει ο Κώστας Ζαφειρόπουλος.
Βασικά συμπεράσματα της έρευνας
Η ομάδα του MIIR κατέληξε στα παρακάτω βασικά συμπεράσματα:
-Τα μεγαλύτερα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα προωθούνται καθημερινά από πλήθος bots τα οποία συνδέονται με συγκεκριμένους λογαριασμούς πολιτικών στελεχών, influencers του διαδικτύου, δημοσιογράφων και μέσων ενημέρωσης.
-Εντοπίστηκαν στο δείγμα 476 bots σε σύνολο 3.698 λογαριασμών (12,87% του συνόλου)
-Τα bots παρήγαγαν το 57% των συνολικών ενεργειών στο twitter (tweets, retweets, mentions, quotes, replies, likes) κατά την περίοδο αναφοράς.
-Βρέθηκαν bots υποστηρικτικά όλων τα κομμάτων του Κοινοβουλίου, πλην της Ένωσης Κεντρώων.
-ΣΥΡΙΖΑ και ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ κατέχουν τη μερίδα του λέοντος ως προς την αυτοματοποίηση και μάλιστα με πολύ μεγάλη διαφορά σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο πολιτικό κόμμα. Η ΝΔ αρνήθηκε να σχολιάσει την έρευνα του MIIR. Ο ΣΥΡΙΖΑ αρνήθηκε οποιαδήποτε σχέση με αυτοματοποιημένους λογαριασμούς.
-Κατά τη διάρκεια των ομιλιών του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα και του Κυριάκου Μητσοτάκη στη ΔΕΘ 2018, αλλά και λίγες ώρες πριν και μετά, αυξήθηκε εντυπωσιακά ο όγκος των ενεργειών που έκαναν οι χρήστες. Αναλογικά αυξημένη είναι και η δραστηριότητα των bots στο ίδιο χρονικό διάστημα με στόχο την προώθηση της πολιτικής προπαγάνδας.
Τι εντόπισε η ομάδα του MIIR στη ΔΕΘ
Μια πρώτη σημαντική διαπίστωση ήταν η δημιουργία αρκετών λογαριασμών λίγο διάστημα πριν από την περίοδο αναφοράς της έρευνας (7.9.2018-17.9.2018), οι οποίοι έπειτα από λίγες εβδομάδες έκλεισαν είτε από τους ίδιους τους χρήστες είτε από το Τwitter.
Ένα ποσοστό 40,6% των λογαριασμών που αναλύθηκε είτε δεν είχε καμία πολιτική τοποθέτηση είτε δεν μπορούσε να κατηγοριοποιηθεί πολιτικά σε έναν γραμμικό άξονα από την Άκρα Αριστερά ως την Άκρα Δεξιά και τους ναζιστές της Χ.Α. Από το υπόλοιπο 59,4%, το 8,2% των χρηστών εξέφραζε σαφέστατα απόψεις κοντά στον χώρο της κομμουνιστικής Αριστεράς, της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς και της αναρχίας. Κατά προσέγγιση το 14,23% των λογαριασμών ταυτιζόταν με απόψεις κοντά στον χώρο της ευρύτερης Κεντροαριστεράς, ενώ το 19,08 % ήταν πιο κοντά στον χώρο του φιλελεύθερου κέντρου και της Κεντροδεξιάς. Περίπου 14,64% εξέφραζε απόψεις από τις παρυφές της συντηρητικής παράταξης, της λαϊκής Δεξιάς ως την εθνικιστική, μισαλλόδοξη ακροδεξιά. Τέλος, το 3,3% των λογαριασμών ήταν είτε ανοιχτά υπερασπιστές της Χρυσής Αυγής είτε φίλα προσκείμενοι σε ναζιστικές και φασιστικές ιδέες.
Τα παραπάνω ποσοστά είναι ενδεικτικά, καταγράφουν μια τάση και προφανώς ενέχουν και υποκειμενικές κρίσεις των δημοσιογράφων. Σε καμία περίπτωση τα παραπάνω ποσοστά δεν αντανακλούν δυνητικές αποτυπώσεις του εκλογικού αποτελέσματος, καθώς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του Τwitter δεν επαρκούν για την εξαγωγή τέτοιων συμπερασμάτων.
«Αυτό που ουσιαστικά θέλαμε είναι να μελετήσουμε τη χρήση αλγορίθμου για τη διάδοση της πολιτικής προπαγάνδας. Υπήρχαν αντίστοιχες ακαδημαϊκές και λίγες δημοσιογραφικές έρευνες στο εξωτερικό. Επιχειρήσαμε στην Ελλάδα για πρώτη φορά μία έρευνα με ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα για να δούμε πώς γίνεται η παραπληροφόρηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και η ενίσχυση του μηνύματος», υπογραμμίζει ο κ. Ζαφειρόπουλος.
Παρατηρείται έντονα ότι ο όρος ‘’fake news’’ χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο από πολίτες, δημοσιογράφους και πολιτικούς. Αυτό που προσπάθησε η δημοσιογραφική ομάδα είναι να συγκεκριμενοποιήσει τον όρο και μάλιστα στο πεδίο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και ειδικότερα στο twitter.
«Οι πολίτες δεν γνωρίζουν τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούνται αυτοματοποιημένες διαδικασίες για να προωθούνται πολιτικά μηνύματα. Όλη αυτή η διαδικασία είναι αθέατη, είναι στα όρια της νομιμότητας, είναι σαφώς αντιδεοντολογική», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δημοσιογράφος και μέλος του MIIR.
Το ζήτημα των bots (λογαριασμοί που προγραμματίζονται και λειτουργούν αυτόματα μέσω ενός υπολογιστικού αλγορίθμου, λογαριασμοί που επιτελούν δηλαδή αυτοματοποιημένες αναρτήσεις), απασχολεί πλέον τους ερευνητές παγκοσμίως καθώς δεν είναι λίγοι εκείνοι που συζητούν και εξετάζουν ποιο κομμάτι του διαδικτύου είναι πραγματικό, ποιο κομμάτι δηλαδή προέρχεται από φυσικά πρόσωπα ή είναι δημιουργημένο από μηχανές. Σύμφωνα με στοιχεία του MIIR, μια ομάδα καθηγητών στο βρετανικό Oxford Internet Institute ανέλυσε την περίοδο 2015 με 2017 δεκάδες εκατομμύρια αναρτήσεις σε επτά πλατφόρμες κοινωνικών μέσων σε εννέα χώρες, κατά τη διάρκεια πολιτικών κρίσεων και εκλογών. Η έρευνα εξέταζε την προγραμματιστική προπαγάνδα (computationalpropaganda), η οποία ορίζεται ως ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται αλγόριθμοι, αυτοματισμοί και ανθρώπινες παρεμβάσεις για τη σκόπιμη διανομή της παραπληροφόρησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Όπως αναφέρει η ομάδα του MIIR στην ιστοσελίδα της κορυφαίοι ακαδημαϊκοί μέσω μιας πρόσφατης έρευνάς τους (Oxford Internet Institute, 2017) προειδοποιούσαν ότι η χρήση αλγορίθμων για τη διάδοση της πολιτικής προπαγάνδας είναι «ένα από τα ισχυρότερα εργαλεία κατά της δημοκρατίας». Το «κλειδί» για την επιτυχή διάδοσή των ψευδών ειδήσεων είναι ίδιο σε όλο τον κόσμο και δεν είναι άλλο από την αυτοματοποίηση. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν το πεδίο, όπου με την κατάλληλη τεχνική μπορεί με πέντε ανθρώπους να δημιουργηθεί η αίσθηση ότι πέντε εκατομμύρια άνθρωποι συζητούν για ένα θέμα».
Όλη την έρευνα μπορείτε να δείτε εδώ: https://miir.gr/investigations/tweets/
Η παρούσα έρευνα υλοποιήθηκε αποκλειστικά από τα μέλη του MIIR σε συνεργασία με τον Δημήτρη Παπαευαγγέλου, μηχανικό λογισμικού και συνιδρυτή του MediaWatch.io, Civic Information Office.
huffpost (με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ)
