Από την Ολλανδία του 17ου αιώνα έως την πρώτη απάτη πυραμίδα το 1920, οι οικονομικές φούσκες επανεμφανίζονται συνεχώς μέσα στα χρόνια.
Η ιστορία των αγορών και της επιχειρηματικότητας δεν είναι μόνο μια αφήγηση προόδου, καινοτομίας και πλούτου. Είναι ταυτόχρονα μια διαχρονική καταγραφή αυταπατών, υπερβολών και μαζικής ψυχολογίας. Από τις τουλίπες του 17ου αιώνα έως τα κρυπτονομίσματα του 21ου, οι χρηματοοικονομικές φούσκες και τα “σχήματα Πόντσι” (εταιρείες πυραμίδες) επανεμφανίζονται με εντυπωσιακή συνέπεια, αλλάζοντας μόνο τη μορφή και τη γλώσσα τους. Κάθε εποχή πιστεύει ότι είναι πιο έξυπνη από την προηγούμενη, πιο ενημερωμένη, πιο θωρακισμένη απέναντι στην απάτη. Κι όμως, οι απάτες επιστρέφουν με σχεδόν μαθηματική ακρίβεια, αλλάζοντας μόνο ονόματα, εργαλεία και το αφήγημα.
H χρεοκοπία των Lehman Brothers. Όταν η φούσκα έσκασε, η κρίση μετατράπηκε σε παγκόσμιο οικονομικό σοκ που έπληξε τόσο την Ελλάδα, όσο και ολόκληρο τον κόσμο, με πάνω από 10.000 αυτοκτονίες να συνδέονται με το κραχ.
Ας ξεκαθαρίσουμε όμως πρώτα το εξής: αν και συχνά συγχέονται, τα σχήματα Πόντσι και οι χρηματοοικονομικές φούσκες δεν είναι ταυτόσημα. Μια φούσκα δημιουργείται όταν η τιμή ενός περιουσιακού στοιχείου αποσυνδέεται δραματικά από την πραγματική του αξία, λόγω υπερβολικής ζήτησης, προσδοκιών και κερδοσκοπίας. Δεν υπάρχει απαραίτητα απάτη στο κέντρο της αλλά υπάρχει μια συλλογική αυταπάτη. Στα σχήματα Πόντσι ωστόσο, υπάρχει πάντα κάποιος που οργανώνει και συνειδητά εξαπατά. Στις φούσκες, το «έγκλημα» είναι διάχυτο: επενδυτές, μέσα ενημέρωσης, αναλυτές και θεσμοί συμμετέχουν, συχνά χωρίς δόλο, στη δημιουργία ενός παράλληλου οικονομικού σύμπαντος που τελικά καταρρέει.
Οι πρώτες φούσκες: όταν η αγορά παρασύρθηκε από τη φαντασία
Η πρώτη καταγεγραμμένη χρηματοοικονομική φούσκα εμφανίζεται στην Ολλανδία του 17ου αιώνα, με τη λεγόμενη «μανία της τουλίπας». Τότε, ανάμεσα στο 1634 και το 1637, οι βολβοί σπάνιων ποικιλιών τουλίπας έγιναν αντικείμενο μαζικής κερδοσκοπίας, καθώς οι τιμές τους εκτοξεύτηκαν σε επίπεδα που ξεπερνούσαν την αξία ενός σπιτιού στο Άμστερνταμ, χωρίς κανείς να μπορεί να εξηγήσει λογικά το γιατί. Αν και δεν υπήρχε απάτη με τη στενή έννοια, υπήρχε συλλογική αυταπάτη. Όταν η ζήτηση εξαφανίστηκε απότομα, οι τιμές κατέρρευσαν, αφήνοντας πίσω τους χρεοκοπίες και ένα πρώτο, ηχηρό μάθημα: η αξία δεν δημιουργείται από τον ενθουσιασμό, αλλά από τα θεμελιώδη μεγέθη.
Λίγες δεκαετίες αργότερα, στις αρχές του 18ου αιώνα, η Βρετανία γνώρισε τη «φούσκα της South Sea Company». Η εταιρεία υποσχόταν τεράστια κέρδη από το εμπόριο με τη Νότια Αμερική, παρά το γεγονός ότι οι πραγματικές εμπορικές δυνατότητες ήταν περιορισμένες. Πολιτικοί, αριστοκράτες και απλοί πολίτες επένδυσαν μαζικά, ωθώντας τη μετοχή σε εξωπραγματικά επίπεδα. Όταν αποκαλύφθηκε ότι τα κέρδη ήταν περισσότερο προϊόν φημών παρά πραγματικών δραστηριοτήτων, η κατάρρευση ήταν αναπόφευκτη.
Charles Ponzi, o Ιταλοαμερικανός επιχειρηματίας που έδωσε το όνομά του σε ένα από τα πιο διαβόητα χρηματοοικονομικά εγκλήματα.
Η γέννηση του “σχήματος Πόντσι”
Η μετάβαση από τη συλλογική υπερβολή στη συνειδητή απάτη ήρθε τον 20ό αιώνα, με τον άνθρωπο που έδωσε το όνομά του σε ένα από τα πιο διαβόητα χρηματοοικονομικά εγκλήματα. Πρόκειται για τον Τσαρλς Πόντσι, Ιταλοαμερικανό επιχειρηματία στις αρχές της δεκαετίας του 1920 που υποσχόταν αποδόσεις έως και 50% σε μόλις 45 ημέρες. Το υποτιθέμενο επενδυτικό του σχέδιο βασιζόταν σε διεθνή κουπόνια αλληλογραφίας. Στην πραγματικότητα, δεν υπήρχε καμία επένδυση. Οι παλαιότεροι επενδυτές πληρώνονταν με τα χρήματα των νεότερων. Το σύστημα λειτουργούσε όσο υπήρχε συνεχής εισροή κεφαλαίων. Όταν αυτή σταμάτησε, το σχήμα κατέρρευσε, αφήνοντας χιλιάδες θύματα. Έτσι γεννήθηκε το «σχήμα Πόντσι» ή “επενδυτικές απάτες πυραμίδα”: μια απάτη που βασίζεται αποκλειστικά στην ψευδαίσθηση της επιτυχίας και σήμερα είναι ευρέως διαδεδομένη.
Ο 20ός αιώνας και η θεσμοποίηση της εξαπάτησης
Καθώς οι αγορές εξελίσσονταν και γίνονταν πιο σύνθετες, οι απάτες δεν εξαφανίστηκαν, αλλά απλώς έγιναν πιο εκλεπτυσμένες. Στα τέλη του 20ού και στις αρχές του 21ου αιώνα, η πιο εμβληματική περίπτωση ήταν εκείνη του Μπέρνι Μέιντοφ. Ο ίδιος, σεβαστός χρηματιστής της Wall Street και πρώην πρόεδρος του Nasdaq, κατάφερε για δεκαετίες να πείθει επενδυτές ότι προσέφερε σταθερές, υψηλές αποδόσεις, ανεξαρτήτως οικονομικών συνθηκών.
Το 2008, εν μέσω της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, αποκαλύφθηκε ότι το επενδυτικό αυτό θαύμα, που όλοι θεωρούσαν ότι ήταν ο Μέιντοφ, ήταν μόνο το μεγαλύτερο σχήμα Πόντσι στην ιστορία, ύψους περίπου 65 δισ. δολαρίων. Το σοκ δεν αφορούσε μόνο το μέγεθος της απάτης, αλλά και το γεγονός ότι εξαπάτησε θεσμικούς επενδυτές, τράπεζες και φιλανθρωπικά ιδρύματα. Το μάθημα ήταν σαφές: η φήμη και η θεσμική αναγνώριση δεν αποτελούν εγγύηση αλήθειας.
O Bernie Madoff, Αμερικανός χρηματιστής και πρώην πρόεδρος του χρηματιστηρίου NASDAQ, οργάνωσε τη μεγαλύτερη επενδυτική απάτη στην ιστορία, ύψους 65 δισ. δολαρίων.
Οι σύγχρονες φούσκες: ακίνητα και ψηφιακά όνειρα
Παράλληλα με τα σχήματα Πόντσι, ο 21ος αιώνας γνώρισε νέες, τεράστιες χρηματοοικονομικές φούσκες. Η πιο καταστροφική ήταν εκείνη της αγοράς ακινήτων στις ΗΠΑ, που κορυφώθηκε το 2008 με την χρεοκοπία των Lehman Brothers. Υπερβολική μόχλευση, πολύπλοκα χρηματοοικονομικά προϊόντα και η γενικευμένη πεποίθηση ότι «οι τιμές των ακινήτων δεν πέφτουν ποτέ» δημιούργησαν μια ψευδαίσθηση ασφάλειας. Όταν η φούσκα έσκασε, η κρίση μετατράπηκε σε παγκόσμιο οικονομικό σοκ που εννοείται έπληξε τόσο την Ελλάδα, όσο και ολόκληρο τον κόσμο, με πάνω από 10.000 αυτοκτονίες να συνδέονται με το κραχ.
Την τελευταία δεκαετία, παρόμοια μοτίβα εμφανίστηκαν στον χώρο των κρυπτονομισμάτων. Καινοτομία, τεχνολογία και πραγματικές δυνατότητες συνυπήρξαν με ακραία κερδοσκοπία και καθαρές απάτες. Σε αρκετές περιπτώσεις, επενδυτικά σχήματα υποσχέθηκαν «εγγυημένες» αποδόσεις, επαναλαμβάνοντας τη λογική του Πόντσι σε ψηφιακή μορφή.
Το διαχρονικό δίδαγμα
Από τις τουλίπες έως τα tokens, το μοτίβο παραμένει αναλλοίωτο. Υπερβολικές υποσχέσεις, έλλειψη διαφάνειας και η δύναμη του φόβου ότι «θα μείνουμε απ’ έξω» οδηγούν επανειλημμένα σε οικονομικές καταστροφές. Τα σχήματα Πόντσι και οι χρηματοοικονομικές φούσκες δεν είναι απλώς αποτυχίες της αγοράς. Είναι αποτυχίες κρίσης. Η ιστορία δείχνει ότι η γνώση δεν αρκεί. Απαιτείται σκεπτικισμός, κατανόηση και η επίγνωση ότι όταν κάτι μοιάζει υπερβολικά καλό για να είναι αληθινό, συνήθως δεν είναι. Και όσο αυτή η απλή αλήθεια αγνοείται, η οικονομική ιστορία θα συνεχίσει να γράφεται με τα ίδια λάθη -απλώς με διαφορετικό περιτύλιγμα.
πηγή newmoney.gr – Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image
Σημείωση: Τα σχόλια που εμφανίζονται κάτω από τα άρθρα αποτελούν προσωπικές απόψεις των χρηστών που τα δημοσίευσαν και δεν εκφράζουν απαραίτητα τις θέσεις ή απόψεις του Lamianow.gr.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, σχόλια που έχουν διατυπωθεί δημόσια σε κοινωνικά δίκτυα ενδέχεται να εμφανίζονται κάτω από τα άρθρα, όταν έχουν δημοσιευθεί κάτω από σχετικές αναρτήσεις του ίδιου άρθρου. Το Lamianow.gr δεν φέρει ευθύνη για το περιεχόμενο αυτών των σχολίων.
Αν κάποιο σχόλιο θεωρείτε ότι παραβιάζει δικαιώματα, είναι προσβλητικό ή έχει αποσυρθεί από την αρχική του πηγή, μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας στο lamianow.gr@gmail.com για την άμεση αφαίρεσή του.