Πασίγνωστη στην Ελλάδα και σε όλα τα ταξιδιωτικά πρακτορεία είναι η Ιερά Μονή Αγάθωνος. Τα τελευταία μάλιστα μεταπολεμικά χρόνια έγινε πολύ γνωστή γιατί ο Ηγούμενος της Γερμανός Δημάκος τη μεταμόρφωσε σε μια όαση αναψυχής και ένα φάρο σύγχρονου πολιτισμού.
Εκείνο όμως που δεν είναι γνωστό είναι η προσφορά της Μονής στην Πατρίδα μας και ορισμένα σημαντικά γεγονότα από την ιστορία της.
-Advertisement-
Ένα τέτοιο σημαντικό γεγονός είναι η «Μάχη της Αγάθωνης» στις αρχές Μαΐου το 1822.
Στα χρόνια του Τουρκοκρατίας, στη Μονή Αγάθωνος, λειτουργούσε το Κρυφό Σχολειό καθώς και η Περίφημη Σχολή Αγάθωνος όπου δίδαξαν επιφανείς λόγιοι. Οι μοναχοί εξυπηρετούσαν τους κατοίκους γράφοντας τους την αλληλογραφία, προικοσύμφωνα, συμφωνητικά αγοραπωλησίας κ.λπ.
Στη Μονή Αγάθωνος είχε το λημέρι του ο αρματολός Πατρατζικίου Μήτσος Κοντογιάννης πριν και κατά την Επανάσταση του 1821.
Όλοι οι μοναχοί του Μοναστηριού από την αρχή της Επανάστασης του ‘21 πήραν μέρος στον αγώνα και ακολούθησαν τους Ρουμελιώτες Οπλαρχηγούς. Ζώστηκαν το καριοφίλι και με το σταυρό και το Ευαγγέλιο στο χέρι, ψάλλοντας ευλογώντας και νουθετώντας τους αγωνιστές, αγωνίστηκαν για «του Χριστού την πίστη την Αγία και της Πατρίδας την Ελευθερία». Από τους 35 μοναχούς, που ήταν τότε, μόνο 3 επέζησαν και επέστρεψαν στο Μοναστήρι το 1833.
Για την προσφορά αυτή της Μονής και των Μοναχών της οι Τούρκοι πυρπόλησαν και λεηλάτησαν το Μοναστήρι το 1822 όταν έγινε η «Μάχη της Αγάθωνης» μεταξύ του στρατού του Δράμαλη και των Ελλήνων Αγωνιστών.
Η Μάχη αυτή, της Αγάθωνης δεν είναι γνωστή και δεν αναφέρεται στις γνωστές ιστορίες της Ελληνικής Επανάστασης και στα συγγράμματα διαφόρων ιστορικών συγγραφέων.
Αναφέρεται μόνο στα πιστοποιητικά και στις αιτήσεις των αγωνιστών που είχαν υποβληθεί στην Επιτροπή Εκδουλεύσεων για αμοιβή, αποζημίωση και σύνταξη για τις θυσίες που προσέφεραν στην Πατρίδα. Δυστυχώς οι αγωνιστές από τη Φθιώτιδα δεν έγραψαν τα απομνημονεύματα τους και δεν έχουμε γραπτές πηγές με λεπτομέρειες για πολλά ιστορικά γεγονότα και μάχες που έγιναν στη Φθιώτιδα.
-Advertisement-
Όταν τον Μάρτιο του 1822, ο Δράμαλης ξεκίνησε από τη Λάρισα, με 36.000 στρατό, για να καταπνίξει την Επανάσταση στο Μοριά, στρατοπέδευσε πρώτα στη Φθιώτιδα για ανασυγκρότηση με πρόγραμμα σε λίγες μέρες να φτάσει στον προορισμό του. Την Υπάτη θεωρούσε ασφαλές φρούριο και εγκαταστάθηκε για να διευθύνει την Εκστρατεία του από εκεί. Παραλίγο να πιαστεί αιχμάλωτος στην επίθεση κατά της Υπάτης στις 2 Απριλίου.
Στο μεταξύ οι 15νθήμερες μάχες στην Αγία Μαρίνα και Στυλίδα, η δεύτερη επίθεση κατά της Υπάτης στις 17 Απριλίου και άλλες μικρές μάχες στην περιοχή απασχόλησαν το Δράμαλη όλο τον Απρίλιο. Οι δυνάμεις των Ελλήνων όμως καραδοκούσαν να ξαναεπιτεθούν στο στρατό του Δράμαλη και να του αποκόψουν τις διαβάσεις και τους δρόμους ανεφοδιασμού. Αυτό το επισήμανε ο Δράμαλης και αποφάσισε να εξασφαλίσει, πρώτα τα νώτα του και μετά να προχωρήσει.
Έδωσε εντολή στους αξιωματικούς του να ξεκινήσουν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε όλη τη Φθιώτιδα για να εξοντώσουν τις δυνάμεις των αγωνιστών Ελλήνων. Οι εκκαθαριστικές αυτές επιχειρήσεις κράτησαν όλο το Μάη και τον Ιούνη, με αποτέλεσμα να καθυστερήσει η κάθοδος στο Μοριά. Συνολικά στη Φθιώτιδα καθυστέρησε τέσσερες μήνες και έδωσε 30 μάχες, ενώ λογάριαζε πως μέσα σε δυο μήνες θα είχε καταπνίξει την Επανάσταση στη Ρούμελη και στο Μοριά.
Οι επιχειρήσεις εκκαθάρισης στη Φθιώτιδα άρχισαν από τη Μονή Αγάθωνος. Μετά τη 2η μάχη της Υπάτης στις 17 Απριλίου 1822 οι Έλληνες αγωνιστές αποσύρθηκαν προς την Οίτη με κυριότερο λημέρι τους τη Μονή Αγάθωνος, όπου ο Κοντογιάννης είχε στήσει το στρατηγείο του.
Εκεί, εκτός από τις δικές του δυνάμεις, βρέθηκαν και άλλες δυνάμεις Ελλήνων Αγωνιστών, όπως των οπλαρχηγών Πανουργιά, Σκαλτσοδήμου, Σαφάκα, Σκαδήμα και λοιπών, μέρος δηλαδή της δύναμης των 2.500 ανδρών που επιτέθηκαν κατά της Υπάτης. Έμειναν στη Μονή Αγάθωνος με την προοπτική να βρουν ευκαιρία να καταλάβουν την οχυρή και δεσπόζουσα Υπάτη.
Αυτό το έβλεπε ο Δράμαλης γι’ αυτό πρώτα απ’ όλα αποφάσισε να ξεκαθαρίσει την απειλή κατά της Υπάτης. Έτσι σε λίγες μέρες και αφού ανασυγκροτήθηκαν οι δυνάμεις του μετά τη μάχη της Υπάτης, άρχισε η επιχείρηση κατά των δυνάμεων των Ελλήνων που βρίσκονταν στη Μονή Αγάθωνος. Έτσι άρχισε η Μάχη της Αγάθωνης, η οποία πρέπει να κράτησε μερικές μέρες.
=Advertisement=
Δεν έχουμε γραπτές μαρτυρίες για τη διεξαγωγή της Μάχης της Αγάθωνης. Από τη μορφή και την τοπογραφία του εδάφους και με τα λίγα που αναφέρονται από τον αγωνιστή Φαρμάκη, και από έγγραφα αγωνιστών από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και της Εθνικής Βιβλιοθήκης, θα προσπαθήσουμε να ανασυνθέσουμε τη μάχη.
Ο αγωνιστής Φαρμάκης γράφει ότι «έφτασε ο Δράμαλης με 15 χιλιάδες και όρμησαν κατά πάνω μας, όπου είμασταν στη θέση της Αγάθωνης». Πιστεύουμε ότι οι 15 χιλιάδες είναι μεγάλη δύναμη για να εκστρατεύσει κατά των αγωνιστών που βρίσκονταν στη Μονή Αγάθωνος.
Δεν αποκλείεται όμως να ήταν 15 χιλιάδες γιατί όλη η δύναμη τους ήταν 30 χιλιάδες. Το πολυάριθμο λοιπόν αυτό εκστρατευτικό σώμα που ξεκίνησε για τη Μονή Αγάθωνος χωρίστηκε σε δυο τμήματα γιατί δύο ήταν οι δρόμοι που οδηγούσαν στο Μοναστήρι. Το ένα τμήμα ακολούθησε το δρόμο από Υπάτη – Ριγόζιανο – Μονή Αγάθωνος και το άλλο τμήμα το δρόμο από Υπάτη – Αμαλώτα -Μονή Αγάθωνος.
Και στους δυο αυτούς δρόμους οι αγωνιστές είχαν τοποθετήσει καραούλια με ορισμένη δύναμη για μια πρώτη απόκρουση σε περίπτωση αιφνιδιαστικής επίθεσης. Παλιά συνήθεια των κλεφαταρματολών να βγάζουν καραούλια όπου στρατοπέδευαν.
Έτσι, μόλις τα καραούλια είδαν τους Τούρκους να φτάνουν σήμαναν συναγερμό. Το ένα μέτωπο, που ήταν στη θέση του Προφήτη Ηλία στο Ριγόζιανο, φυσική οχυρή θέση, απέκρουσε την επίθεση και συγκρότησε μια αρκετά ηρωική μάχη. Η μάχη αυτού πρέπει να κράτησε πολύ γιατί το έδαφος είναι τέτοιο που ευνοούσε την άμυνα και την απόκρουση των επιτιθεμένων Τούρκων.
Το άλλο μέτωπο ήταν κοντά στη Μονή, στα νότια και νοτιοδυτικά της, που ανέβαινε ο δρόμος από την Αμαλώτα. Και εδώ έγινε σκληρή μάχη γιατί οι Έλληνες γνώριζαν καλά τον τόπο και είχαν πιάσει επίκαιρες και ασφαλείς θέσεις.
Το πόσο κράτησαν τα δυο αυτά μέτωπα δεν μπορούμε να το προσδιορίσουμε. Οι δυνάμεις του εχθρού ήταν πολυάριθμες και υπερείχαν και σε δύναμη πυρός. Μπρος στις υπέρτερες δυνάμεις του οι Έλληνες δεν ήταν δυνατόν να κρατήσουν πολύ καιρό και τραβήχτηκαν προς το χώρο του Μοναστηριού. Εκεί συνέχισαν να μάχονται για να μην επιτρέψουν την είσοδο των βαρβάρων μέσα στην Ιερά Μονή. Γύρω από το χώρο του Μοναστηριού δόθηκε η κυρίως μεγάλη και σκληρή μάχη και η άμυνα των Ελλήνων ήταν ηρωική και πεισματώδης. Η άμυνα όμως αυτή δεν πρέπει να κράτησε πολύ καιρό γιατί η τοποθεσία δεν προσφέρονταν για άμυνα διαρκείας. Εξ άλλου ο εχθρός προχωρώντας με τον όγκο του θα απέκοπτε τους δρόμους υποχώρησης και τότε θα κινδύνευαν να περικυκλωθούν και να εξοντωθούν.
Μπρος στον κίνδυνο, με προσοχή οι Έλληνες συμπτύχθηκαν προς τη μεριά του χωριού «Λυχνό» και στη συνέχεια πιάσανε τη δασώδη περιοχή της Οίτης στις θέσεις Αετό και Πάθενα, όπου ήταν απρόσβλητοι από τον εχθρό.
Οι δυνάμεις του Δράμαλη, μετά τη μάχη και τη σύμπτυξη των Ελλήνων στράφηκαν προς την Ιερά Μονή, στην Εκκλησία, στις αποθήκες και στα κελιά των μοναχών. Επιδόθηκαν με πρωτοφανή αγριότητα στη λεηλασία αρπάζοντας ότι έβρισκαν μπροστά τους. Αφού πήραν τα πάντα έβαλαν φωτιά να κάψουν ολόκληρο το Μοναστήρι.
Μερικοί μοναχοί έμειναν στο Μοναστήρι τους και με αυτοθυσία και απαράμιλλο ηρωισμό προσπάθησαν να διασώσουν ότι μπορούσαν. Ήταν όμως αδύνατο να σβήσουν τις φλόγες. Όσους μοναχούς συνέλαβαν οι Τούρκοι τους κατέσφαξαν. Από την πυρκαγιά καταστράφηκαν κτήρια και συγκροτήματα, αποθήκες και κελιά, η Βιβλιοθήκη, τα αρχεία και η εκκλησία με τις σπάνιες αγιογραφίες και τους καλλιτεχνικούς θησαυρούς. Από θαύμα σώθηκε η εικόνα της Παναγίας.
Στη μάχη της Αγάθωνης, όπως επικράτησε να την λένε οι αγωνιστές, ο εχθρός, που ήταν και επιτεθέμενος, είχε πενήντα (50) νεκρούς και πάρα πολλούς τραυματίες. Οι Έλληνες είχαν μόνο τρεις νεκρούς τους οποίους δεν κατόρθωσαν να πάρουν μαζί τους. Επίσης οι αγωνιστές πήραν πολλά λάφυρα και μία σημαία του εχθρού, σημαντικό για τους μαχόμενους.
Παρόλη την καταστροφή που επέφερε ο εχθρός στο Μοναστήρι, η μάχη της Αγάθωνης έδωσε θάρρος στους Έλληνες. Έδειξε για μια ακόμη φορά, πως μπορούν να τα βάλουν με τις υπέρτερες δυνάμεις του εχθρού και να φέρουν αποτέλεσμα προκαλώντας φθορά στο στρατό του.
Το σπουδαιότερο ότι οι Έλληνες είναι αποφασισμένοι να κερδίσουν την ελευθερία τους και πως γι’ αυτήν θα αγωνιστούν με όλες τις δυνάμεις τους.
Η Μάχη της Αγάθωνης, μπορούμε να πούμε, πως, ήταν η πρώτη σημαντική μάχη που έδωσαν οι Έλληνες Αγωνιστές με τις δυνάμεις του Δράμαλη, όταν ξεκίνησαν τις επιχειρήσεις για την εκκαθάριση της Φθιώτιδας. Η συμβολή της στον ιερό αγώνα ήταν σημαντική. Συνέβαλε επίσης στην καθυστέρηση της εκστρατείας του Δράμαλη. Ήταν μια από τις 30 μάχες που έδωσαν οι Έλληνες κατά του Δράμαλη στη Φθιώτιδα. Δείχνει πως ο Δράμαλης δεν πέρασε «αντουφέκηγος» από τη Στερεά Ελλάδα.
Η Ιερά Μονή Αγάθωνος και ο Σύλλογος Ιστορικών Μελετών Ιερού Αγώνα στη Στερεά, αποφάσισαν να στήσουν μνημεία στο χώρο της Μονής, για να θυμίζει στους προσκυνητές την προσφορά του Μοναστηριού στους αγώνες του Έθνους και τη Μάχη της Αγάθωνης το 1822.
