Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο οδήγησε στην πτώση της δικτατορίας και η στροφή στους πολιτικούς ήταν μονόδρομος – Το επείγον τηλεφώνημα Αβέρωφ στον Καραμανλή που βρισκόταν αυτοεξόριστος στο Παρίσι
Το ημερολόγιο έδειχνε 23 Ιουλίου 1974. Η Ελλάδα ήταν ένα βήμα πριν τον πόλεμο με την Τουρκία η οποία λίγα 24ωρα πριν (ξημερώματα 20ης Ιουλίου) πραγματοποίησε εισβολή στις ακτές της Κερύνειας της Κύπρου. Από τις 21 Ιουλίου η κυβέρνηση «μαριονέτα» του Αδαμάντιου Ανδρουτσόπουλου, η οποία είχε οριστεί από τον «αόρατο δικτάτορα» Δημήτριο Ιωαννίδη είχε κηρύξει γενική επιστράτευση.
Η κατάσταση φαινόταν ότι έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο και έτσι ξεκινούσε η αντίστροφη μέτρηση για την κατάρρευση του καθεστώτος.
Το πρωί της 23ης Ιουλίου ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός, Γρηγόριος Μπονάνος, και οι αρχηγοί του Στρατού, αντιστράτηγος Ανδρέας Γαλατσάνος, Ναυτικού, αντιναύαρχος Πέτρος Αραπάκης και Αεροπορίας, αντιπτέραρχος, Αλέξανδρος Παπανικολάου, μετέβησαν εσπευσμένα στη Βουλή και ζήτησαν μετ’ επιτάσεως να συναντήσουν τον «Πρόεδρο της Δημοκρατίας», Φαίδωνα Γκιζίκη.
Οι στρατιωτικοί κατά την παρουσία τους στο γραφείο του διατύπωσαν σε όλους τους τόνους ότι ήταν επιτακτική η ανάγκη της ανάθεσης της εξουσίας στους πολιτικούς. Αμέσως μετά το πέρας της επίσκεψης ο Γκιζίκης σήκωσε το ακουστικό και σχημάτισε τον αριθμό του γραφείου του Ιωαννίδη. Ο «αόρατος δικτάτορας» άκουσε τον συνομιλητή του χωρίς να πει λέξη. Από εκείνη τη στιγμή και έπειτα τα ίχνη του εξαφανίστηκαν.
Οι επόμενες ώρες κύλησαν αργά. Έξω από τη Βουλή των Ελλήνων άρχισαν να συγκεντρώνονται χιλιάδες πολίτες πανηγυρίζοντας για τη διαφαινόμενη πτώση της χούντας.
Πανηγυρισμοί στον «Άγνωστο Στρατιώτη» για την πτώση της χούντας, 23/7/1974 – Αρχείο ΕΡΤΣτις 14:00 το μεσημέρι πέρασαν το κατώφλι του γραφείου του Γκιζίκη ορισμένες από τις πιο γνωστές προσωπικότητες της προδικτατορικής περιόδου. Ο λόγος για τον πρόεδρο της ΕΡΕ, Παναγιώτη Κανελλόπουλο, τον πρόεδρο της Ένωσης Κέντρου, Γεώργιο Μαύρο, τον Ευάγγελο Αβέρωφ, τον Πέτρο Γαρουφαλιά, τον Στέφανο Στεφανόπουλο, τον Γεώργιο Αθανασιάδη – Νόβα. Επίσης παρόντες στη σύσκεψη ήταν ο Σπύρος Μαρκεζίνης καθώς και ο Ξενοφώντας Ζολώτας.
Κατά τη διάρκεια της σύσκεψης αποφασίστηκε να αναλάβει πρωθυπουργός ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης ο Γεώργιος Μαύρος. Μάλιστα ζητήθηκε από τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο μέχρι τις 20:00 το βράδυ να έχει ολοκληρώσει τη σύνθεση της κυβέρνησης Eθνικής Eνότητας. Ωστόσο σε εκείνο το σημείο παρενέβησαν ο Ευάγγελος Αβέρωφ και ο αρχηγός του Ναυτικού Πέτρος Αραπάκης προκρίνοντας τη λύση του Κωνσταντίνου Καραμανλή που ζούσε αυτοεξόριστος στο Παρίσι από το 1963.
Με τον χρόνο να πιέζει ο Αβέρωφ τηλεφώνησε στον Καραμανλή και αφού του εξήγησε την κρισιμότητα των στιγμών του ζήτησε να επιστρέψει άμεσα στην Ελλάδα. Μάλιστα ο Εθνάρχης του εξέφρασε τους δισταγμούς του σχετικά με την επιστροφή του καθώς έπρεπε να είναι ενήμερος για την κατάσταση που επικρατούσε.
Ακολούθησε παρέμβαση του ίδιου του Γκιζίκη αλλά και η διαβεβαίωση του Αβέρωφ σχετικά με το ότι η κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας ήταν υπό έλεγχο. Εν τέλει ο Καραμανλής πείστηκε και ζήτησε να σταλεί άμεσα αεροπλάνο στο Παρίσι.
Στις 18:30 το απόγευμα ο Αβέρωφ τηλεφώνησε στον Κανελλόπουλο και του ανακοίνωσε την απόφαση που είχε ληφθεί. Στις 20:00 το βράδυ ακολούθησε μία νέα σύσκεψη όπου και επικυρώθηκε η επιστροφή Καραμανλή. Οι αναζητήσεις για αεροσκάφος συνεχιζόταν με τη λύση να βρίσκεται από τη Γαλλική προεδρία. Ο τότε πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Βαλερί Ζισκάρ Ντ’ Εστέν παραχώρησε το αεροσκάφος του στον Καραμανλή.
Η είδηση της επιστροφής του Κωνσταντίνου Καραμανλή από το Παρίσι μεταδόθηκε στην Αθήνα από την ΕΙΡΤ στις 22:30 το βράδυ. «Ο πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδος κ. Κωνσταντίνος Καραμανλής ανεχώρησε ήδη εκ Παρισίων δι’ Αθήνας, κληθείς όπως μετάσχη εις την σύσκεψιν των πολιτικών αρχηγών, την οποίαν συνεκάλεσεν ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης», ανέφερε το ανακοινωθέν.
Παράλληλα, τηλεγράφημα του Associated Press από το Παρίσι ενημέρωσε τη διεθνή κοινή γνώμη για τις ραγδαίες εξελίξεις εκείνης της νύχτας:
«Ο στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης, Πρόεδρος της Ελλάδος, προσεκάλεσε τον πρώην πρωθυπουργό κ. Κωνσταντίνο Καραμανλή όπως τερματίση την εξορίαν του εις Παρισίους και επανέλθη εις την Ελλάδα ως πρωθυπουργός, ανεκοίνωσε, σήμερον Τρίτην, το γραφείον του κ. Καραμανλή. Το γραφείον του κ. Καραμανλή είπεν ότι ούτος θα ηγηθή κυβερνήσεως Εθνικής Ενότητος. Ο απαντών εις το τηλέφωνον του κ. Καραμανλή είπεν ότι ο πρώην πρωθυπουργός έχει ήδη αναχωρήσει από το διαμέρισμά του, επιστρέφων εις Αθήνας. Είπεν ότι δεν γνωρίζει λεπτομερείας της πτήσεως».
Boys pray for me
Βγαίνοντας από το σπίτι του στην οδό Μονμορανσί, με τους δημοσιογράφους να έχουν συγκεντρωθεί στην είσοδο, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής τους θύμισε τη ρήση του προέδρου Χάρι Τρούμαν, όταν εκείνος αναλάμβανε την εξουσία στις ΗΠΑ: «Boys, pray for me» (Προσευχηθείτε για μένα). Εν τέλει το γαλλικό αεροσκάφος, προσγειώθηκε στις 02:05 στην πίστα του αεροδρομίου του Ελληνικού. Εκεί τον περίμενε λαοθάλασσα.
Ο Καραμανλής κατέβηκε με αποφασιστικό βήμα τα σκαλιά του αεροσκάφους και μετά δυσκολίας κατάφερε να φτάσει στον εξώστη του αεροδρομίου όπου και εκφώνησε έναν σύντομο λόγο. Την ίδια ώρα το συγκεντρωμένο πλήθος ζητοκραύγαζε «Σώσε την Ελλάδα». Ακολούθως μπήκε στη μαύρη Mercedes που τον περίμενε με τελικό προορισμό το Σύνταγμα.
Μαζί του ήταν και ο Τάκης Λαμπρίας, ο οποίος αναφέρθηκε στην ψυχραιμία που έδειχνε εκείνη τη στιγμή, καθώς και στους δικούς του φόβους ότι θα τον δολοφονήσουν «εν θριάμβω», καθώς δεν μπορούσε να τεθεί, εκείνες τις στιγμές, μέσα στην καταιγιστική αποθέωση του κόσμου, θέμα μέτρων ασφαλείας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις κατά τη διάρκεια της διαδρομής μέχρι και το Σύνταγμα τον Καραμανλή ακολουθούσαν 50.000 αυτοκίνητα.
Στις 03:10 ο Εθνάρχης πέρασε το κατώφλι του γραφείου του Φαίδωνα Γκιζίκη ο οποίος τον ενημέρωσε για την κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα. Όσοι ήταν εκεί του ζήτησαν να ορκιστεί αμέσως πρωθυπουργός.
Εκείνος αν και αρχικά απέρριψε την ιδέα μιλώντας για «θέατρον» τελικά πείστηκε και στις 04:10 ορκίστηκε πρωθυπουργός ενώπιον του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, Σεραφείμ αλλά και του Φαίδωνα Γκιζίκη. Το μεσημέρι της 24ης Ιουλίου ακολούθησε η ορκωμοσία του πρώτου κλιμακίου της κυβέρνησης, ενώ οι υπόλοιπες θέσεις του υπουργικού συμβουλίου έκλεισαν μέχρι και τις 26 Ιουλίου.
Τα πρώτα μέτρα της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας
Στα πρώτα μέτρα της νέας κυβέρνησης ήταν η κατάργηση του στρατοπέδου της Γυάρου, η απόλυση όλων των κρατουμένων, η αμνηστία και η απόδοση της ελληνικής ιθαγένειας σε όλους εκείνους που την είχαν στερηθεί από τη χούντα.
Παράλληλα στις επιδιώξεις της κυβέρνησης ήταν η αντιμετώπιση της κρίσης στην Κύπρο. Μάλιστα στις αποφάσεις που πήρε η κυβέρνηση ήταν η νομιμοποίηση του ΚΚΕ, αλλά και η διεξαγωγή εκλογών στις 17 Νοεμβρίου 1974
Η Μελίνα Μερκούρη με τον Γιώργο Φούντα, κατά την επιστροφή της στην Ελλάδα μετά την πτώση της δικτατορίας, 26/7/1974 – Αρχείο ΕΡΤ
Η σύνθεση της κυβέρνησης Ενότητας
«Πρωθυπουργός» («Πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου»): Κωνσταντίνος Καραμανλής – (Ε.Ρ.Ε)
«Υπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ»: Γεώργιος Ράλλης – (Ε.Ρ.Ε)
«Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ»: Παναγιώτης Λαμπρίας – (Ε.Ρ.Ε)
«Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ»: Ιωάννης Μπούτος – (Ε.Ρ.Ε)
«Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης»: Γεώργιος Μαύρος – (Ένωσις Κέντρου}
«Υπουργός Συντονισμού και Προγραμματισμού»: Ξενοφών Ζολώτας – (ανεξάρτητος)
«Υφυπουργός Συντονισμού και Προγραμματισμού»: Ευάγγελος Δεβλέτογλου – (Ε.Ρ.Ε)
«Υπουργός Εξωτερικών»: Γεώργιος Μαύρος
«Υφυπουργός Εξωτερικών»: Δημήτριος Μπίτσιος (από 3 Αυγούστου 1974) – (ανεξάρτητος)
«Υπουργός Εθνικής Αμύνης»: Ευάγγελος Αβέρωφ – Τοσίτσας – (Ε.Ρ.Ε)
«Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης»: Ιωάννης Κατσαδήμας (από 28 Αυγούστου 1974) – (ανεξάρτητος)
«Υπουργός Εσωτερικών»: Γεώργιος Ράλλης – αντικαταστάθηκε στις 26 Ιουλίου από τον Χριστόφορο Στράτο – (Ε.Ρ.Ε)
«Υφυπουργός Εσωτερικών»: Ιωάννης Βαρβιτσιώτης – (Ε.Ρ.Ε)
«Υπουργός Δικαιοσύνης» : Κωνσταντίνος Παπακωνσταντίνου – (Ε.Ρ.Ε)
«Υπουργός Δημοσίας Τάξεως»: Σόλων Γκίκας – (Ε.Ρ.Ε)
«Υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών»: Κωνσταντίνος Τσάτσος – (Ε.Ρ.Ε)
«Υφυπουργός Πολιτισμού και Επιστημών»: Βασίλειος Βασιλείου (από 28 Αυγούστου 1974) (Ε.Ρ.Ε)
«Υπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων»: Νικόλαος Λούρος – (ανεξάρτητος)
«Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων»: Δημήτριος Θ. Τσάτσος – (Ένωσις Κέντρου)
«Υφυπουργός Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων»: Κωνσταντίνος Αποσκίτης – (Ε.Ρ.Ε)
«Υπουργός Οικονομικών»:Γιάγκος Πεσμαζόγλου – (Ένωσις Κέντρου)
«Υφυπουργός Οικονομικών»: Γεώργιος Λιανόπουλος – (Ε.Ρ.Ε)
«Υπουργός Γεωργίας»: Δημήτριος Παπασπύρου – (Ένωσις Κέντρου)
«Υφυπουργός Γεωργίας»: Γεώργιος Παπαγιαβής – (Ένωσις Κέντρου)
«Υπουργός Βιομηχανίας (και Ενέργειας)» : Χαράλαμπος Πρωτόπαπας – (Ένωσις Κέντρου)
«Υφυπουργός Βιομηχανίας (και Ενέργειας)» : Αθανάσιος Ταλιαδούρος – (Ε.Ρ.Ε)
«Υπουργός Εμπορίου»: Αθανάσιος Κανελλόπουλος – (Ε.Ρ.Ε)
«Υφυπουργός Εμπορίου»: Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος – (Ε.Ρ.Ε)
«Υπουργός Απασχολήσεως»: Κωνσταντίνος Λάσκαρης – (Ε.Ρ.Ε)
«Υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών»: Ανδρέας Κοκκέβης – (Ένωσις Κέντρου)
«Υφυπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών» : Αθανάσιος Τσαλδάρης – (Ε.Ρ.Ε)
«Υπουργός Δημοσίων Έργων»: Γεώργιος – Αλέξανδρος Μαγκάκης – (Ένωσις Κέντρου)
«Υφυπουργός Δημοσίων Έργων»: Κωνσταντίνος Ν. Αλαβάνος – (ανεξάρτητος)
«Υπουργός Μεταφορών και Επικοινωνιών»: Γεώργιος Μυλωνάς (πολιτικός) (ανεξάρτητος)
«Υφυπουργός Μεταφορών και Επικοινωνιών»: Εμμανουήλ Β. Κεφαλογιάννης – (Ε.Ρ.Ε)
«Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας»: Ιωάννης Μηναίος – (ανεξάρτητος)
Το επόμενο διάστημα συνελήφθησαν οι πρωταίτιοι του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967 και παραπέμφθηκαν σε δίκη. Παπαδόπουλος, Παττακός, Μακαρέζος αν και καταδικάστηκαν με την εσχάτη των ποινών (στρατιωτική καθαίρεση και θάνατος), εν τέλει η ποινή τους μετατράπηκε σε ισόβια.
Τέλος ένα άλλο ζήτημα που έπρεπε να λυθεί ήταν το Πολιτειακό. Έτσι η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας αποφάσισε την προσωρινή χρήση του Συντάγματος του 1952. Στις 8 Δεκεμβρίου το Πολιτειακό λύθηκε με τη διενέργεια του Δημοψηφίσματος που αφορούσε την μορφή που θα είχε το Πολίτευμα, μεταξύ Βασιλευόμενης και Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν 69,2% υπέρ της Αβασίλευτης Δημοκρατίας.
* Πηγή φωτογραφιών αρχείο ΕΡΤ, Πηγή βίντεο: ΑΠΕ – ΜΠΕ
