Η Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) ήταν οργάνωση των Ελληνοκυπρίων που έδρασε κατά την χρονική περίοδο 1955-1959 για την ελευθερία της Κύπρου από την Βρετανική κυριαρχία, εθνική αυτοδιάθεση και την ένωσή της με την Ελλάδα. Ο Αγώνας της ΕΟΚΑ ξεκίνησε την 1η Απριλίου 1955 με εκρήξεις βομβών στις κυριότερες πόλεις της Κύπρου και αιφνιδίασε τις Βρετανικές Αρχές αλλά και τον Κυπριακό λαό. Την ίδια μέρα κυκλοφόρησε το πρώτο φυλλάδιο του Αρχηγού της ΕΟΚΑ για το σκοπό του Αγώνα.
Οι νέοι, μαθητές και εργαζόμενοι, έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στον Αγώνα με τα ηρωικά κατορθώματα τους. Μερικοί φοιτητές του Πανεπιστημίου Αθηνών, εκπαιδευμένοι στη χρήση των όπλων, διέκοψαν τις σπουδές τους, πήγαν στην Κύπρο και εντάχθηκαν στην ΕΟΚΑ. Ο Κυβερνήτης Άρμιτεϊτζ, εφαρμόζοντας το νόμο της 15ης Ιουλίου 1955 για προσωποκράτηση ατόμων χωρίς δίκη, έστειλε αρκετούς Κυπρίους στα κρατητήρια. Η ΕΟΚΑ, ενισχυόμενη συνεχώς με νέα μέλη, έπληττε με επιτυχία τις δυνάμεις ασφαλείας.
Σε τι απέβλεπε ο αγώνας της ΕΟΚΑ
Ο Αγώνας της ΕΟΚΑ δεν είχε αντιβρετανικά κίνητρα. Ο Αγώνας της ΕΟΚΑ είχε αποκλειστικό σκοπό την ελευθερία της Κύπρου και την ένωση της με την Ελλάδα. Δεν υπήρχε κανένα αντιβρετανικό ελατήριο, όταν η ΕΟΚΑ έστρεφε τα όπλα εναντίον των Βρετανών κυριάρχων. Είναι πολύ σαφής η δήλωση του Διγενή:
«Ανέλαβον τον αγώνα εναντίον των παλαιών φίλων και συμμάχων μου, δια να υπεραμυνθώ των ιδίων ακριβώς ιδεωδών, δια τα οποία ειχομεν συμπολεμήσει μετ’ αυτών εις τα πεδία του πρώτου και δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Ο αγώνας της Κύπρου ουδέν αντιβρετανικόν ελατήριον υπέκρυπτεν. Υπηγορεύθη από αδήριτον ανάγκην και κατέστη αναγκαίος μετά την διάψευσιν των ελπίδων και των προσδοκιών του Ελληνικού και ιδιαιτέρως του Κυπριακού λαού».
Ο όρκος των μελών της ΕΟΚΑ
Οι αγωνιστές, πριν γίνουν μέλη της ΕΟΚΑ, έδιναν όρκο με τον οποίο δεσμεύονταν ότι θ’ αγωνιστούν με όλες τους τις δυνάμεις για την απελευθέρωση της Κύπρου. Έλεγαν ορκιζόμενοι:
«Ορκίζομαι εις το όνομα της Αγίας Τριάδος ότι:
1. Θα αγωνισθώ με όλας μου τας δυνάμεις δια την απελευθέρωσιν της Κύπρου από τον Αγγλικόν ζυγόν, θυσιάζων και αυτήν την ζωήν μου.
2. Δεν θα εγκαταλείψω τον αγώνα υπό οιονδήποτε πρόσχημα παρά μόνον όταν διαταχθώ υπό του Αρχηγού της Οργανώσεως και αφού εκπληρωθή ο σκοπός του αγώνος.
3· Θα πειθαρχήσω απολύτως εις τας διαταγάς του Αρχηγού της Οργανώσεως και μόνον τούτου.
4. Συλλαμβανόμενος θα τηρήσω απόλυτον εχεμύθειαν τόσον επί των μυστικών της Οργανώσεως όσον και επί των ονομάτων των συμμαχητών μου, έστω και εάν βασανισθώ δια να ομολογήσω.
5. Δεν θα ανακοινώ εις ουδένα διαταγήν της Οργανώσεως ή μυστικόν το οποίον περιήλθεν εις γνώσιν μου παρά μόνον εις εκείνους δι’ ους έχω εξουσιοδότησιν υπό του Αρχηγού της Οργανώσεως.
6. Τας πράξεις μου θα κατευθύνη μόνον το συμφέρον του αγώνος και θα είναι απηλλαγμέναι πάσης ιδιοτέλειας ή κομματικού συμφέροντος.
7. Εάν παραβώ τον όρκον μου θα είμαι ΑΤΙΜΟΣ και άξιος πάσης ηρωρίας»
Με τον πιο πάνω όρκο δεσμευμένοι οι αγωνιστές είχαν ακμαίο και σταθερό φρόνημα σ’ όλη τη διάρκεια του Αγώνα. Δεν λύγιζαν στις απειλές του δυνάστη, στις Βαριές ποινές των δικαστηρίων, στα απάνθρωπα Βασανιστήρια. Ούτε και η καταδίκη τους στον δι’ απαγχονισμού θάνατο μπόρεσε να κάμψει το φρόνημα τους, γιατί πίστευαν στο θεό και στην Ελλάδα.
Η έναρξη του Αγώνα την 1η Απριλίου 1955
Εκκωφαντικές εκρήξεις. Μόδεστος Παντελή, ο πρώτος νεκρός της ΕΟΚΑ. Γρηγόρης Αυξεντίου, ο πρώτος καταζητούμενος. Συλλήψεις αγωνιστών
Ο ένοπλος αγώνας του Κυπριακού λαού εναντίον των Άγγλων άρχισε 30 λεπτά μετά τα μεσάνυκτα της 31ης Μαρτίου προς την 1η Απριλίου 1955, σύμφωνα με τις οδηγίες του Διγενή. Εκκωφαντικές εκρήξεις συγκλόνισαν τη Λευκωσία, τη Λάρνακα και τη Λεμεσό, καθώς και στρατιωτικές επισταθμίες.
Φωτογραφία: Μοδέστος Παντελή
Στη Λευκωσία οι εκρήξεις έγιναν: α) Στον κυβερνητικό ραδιοσταθμό, που ήταν όργανο της βρετανικής προπαγάνδας. Οι ζημιές που προξενήθηκαν ήταν γύρω στις 20 χιλιάδες λίρες, β) Στην Αρχιγραμματεία, όπου οι ζημιές ήταν σημαντικές, γ) Στο Γραφείο Παιδείας, όπου προκλήθηκε πυρκαγιά και κατακάηκαν έγγραφα, δ) Σε εγκαταστάσεις πίσω από τους στρατώνες Γούλσλεϋ.
Στη Λάρνακα προκλήθηκαν εκρήξεις: α) Στον κεντρικό αστυνομικό σταθμό, β) Στο διοικητήριο, γ) Στο δικαστικό μέγαρο, δ) Στο σπίτι του αστυνόμου Μίλιγκ, ε) Στο σπίτι του διοικητή Μουφτιζαντέ. Σ’ όλες τις περιπτώσεις προξενήθηκαν ζημιές. Οι πιο πολλές ήταν στο δικαστικό μέγαρο.
Στη Λεμεσό η επίθεση έγινε εναντίον του κεντρικού αστυνομικού σταθμού και του αστυνομικού σταθμού της συνοικίας Αγίου Ιωάννη. Υπήρξαν σοβαρές ζημιές και στις δύο περιπτώσεις. Σημαντικές ζημιές έγιναν και από τις εκρήξεις της επισταθμίας Επισκοπής της επαρχίας Λεμεσού.
Στην επαρχία της Αμμοχώστου προσβλήθηκε η αποθήκη στρατιωτικού καταυλισμού, που βρισκόταν πλησίον του δρόμου Αμμοχώστου – Λάρνακας, όπου έγιναν εκρήξεις. Μια άλλη ομάδα της ίδιας επαρχίας αποπειράθηκε να πυρπολήσει τη Βενζιναποθήκη του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού της επισταθμίας Δεκέλειας.
Οι κυπριακές εφημερίδες στην έκδοση της 1ης Απριλίου πρόλαβαν και δημοσίευσαν τις πρώτες συγκλονιστικές ειδήσεις από την έναρξη του Αγώνα της ΕΟΚΑ.
Φωτογραφία: Γρηγόρης Αυξεντίου
Για τις εκρήξεις στη Λευκωσία η εφημερίδα «Έθνος» έγραψε:
«Κατά την 12.40 μ. μεσονύκτιον ώραν ολόκληρος η Λευκωσία ανεστατώθη εκ συνεχών και σφοδρών εκρήξεων και έντρομοι οι κάτοικοι ηγέρθησαν από τας κλίνας των και εξήλθον εις τας οδούς, ζητούντες πληροφορίας δια την αιτίαν των εκρήξεων τούτων. Αμέσως, δύο πυροσβεστικοί της Αστυνομίας ξεκίνησαν εκ του παρά την Πύλην Πάφου Αστυνομικού Αρχηγείου, κατευθυνθείσαι η μεν μία προς δυσμάς, η δε άλλη προς ανατολάς, εξελθούσαι των τειχών της πόλεως. Ταυτοχρόνως ηκούοντο επανειλημμένα σφυρίγματα αστυνομικών».
Ο Παναγιώτης Παπαναστασίου, μέλος της ομάδας Μάρκου Δράκου, που έκανε την επίθεση στον κυβερνητικό ραδιοσταθμό της Λευκωσίας, αφηγείται τα εξής:
«Την νύκτα της 31ης Μαρτίου προς την 1 Απριλίου 1955 τέσσερεις άνδρες υπό την αρχηγίαν του Μάρκου Δράκου συνεκεντρώθημεν εις οικίαν εν Λευκωσία. Το μεσονύκτιον μας ανεκοινώθη ότι την 00.30 π.μ. έπρεπε να επιτεθώμεν εναντίον του κυβερνητικού ραδιοσταθμού. Εκινήθημεν αμέσως προς ραδιοσταθμόν, όστις εφρουρείτο υπό ενός Έλληνος και ενός Τούρκου, η όλη δε περιοχή ήτο αποκλεισμένη δια συρματοπλεγμάτων. Προσηγγίσαμεν το συρματόπλεγμα και ο Δράκος απέκοψε δια ψαλίδος μέρος τούτων, αμέσως δε όλοι ωρμήσαμεν εντός του κτιρίου. Οι φρουροί εξουδετερώθησαν, το δε τηλεφωνικόν σύρμα απεκόπη. Ετοποθετήσαμεν δυναμίτιδα εις διάφορα μέρη του σταθμού, περιεχύσαμεν βενζίνην εις τα μηχανήματα και ακολούθως εθέσαμεν πυρ. Αι προκληθείσαι ζημίαι ήσαν σημαντικοί».
Φωτογραφία: Γρίβας με τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ
Ο Διγενής σημείωσε για τη δράση της ΕΟΚΑ την 1η Απριλίου:
«Η ενέργεια μας αυτή αιφνιδίασε τους πάντας: Τας αρχάς της Κύπρου, τους Κυπρίους, τους εν Ελλάδι. Δεν έλειψαν εν τούτοις και αι αντιδράσεις… Η πρώτη εντύπωσις μεταξύ του Ελληνικού πληθυσμού της νήσου υπήρξεν αρίστη. Ο λαός βλέπει πλέον τον Εθνικόν αγώνα του να λαμβάνη έμπρακτον εκδήλωσιν, αντί της ακολουθούμενης μέχρι της ημέρας εκείνης τακτικής του χαρτοπόλεμου»
Σε απόρρητη έκθεση της Αγγλικής Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, η οποία δρούσε στην Κύπρο, γράφτηκε:
«Η έκρηξις της τρομοκρατίας εις τόσον μεγάλην κλίμακα υπήρξε δι’ ημάς ο μεγαλύτερος αιφνιδιασμός».
Για την έκπληξη, που η ΕΟΚΑ προκάλεσε στη Βρετανική Κυβέρνηση, ο Χάρολντ Μακμίλλαν, Υπουργός των Εξωτερικών της Βρετανίας, γράφει στα Απομνημονεύματα του:
«Το Υπουργείον Αποικιών εφαίνετο κάπως έκπληκτον και κάπως στενοχωρημένον δι’ αυτήν την εξέλιξιν. Αλλ’ ήτο φανερόν ότι το σύστημα πληροφοριών και ασφαλείας εις την νήσον ήτο ελαττωματικον».
Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος έγραψε στον Διγενή μετά τα γεγονότα της 1ης Απριλίου:
«Σας στέλλω τις θερμότερες ευχές μου και τα ειλικρινή μου συγχαρητήρια. Χίλιες φορές εύγε! Οι κατακτηταί αντιλαμβάνονται ότι μπήκαμε σε σοβαρόν στάδιον αγώνος».
Στις ηρωικές πράξεις της 1ης Απριλίου η ΕΟΚΑ έχασε το πρώτο της παλληκάρι, τον Μόδεστο Παντελή, από το Λιοπέτρι. Πέθανε από ηλεκτροπληξία στην προσπάθεια του ν’ αποκόψει ηλεκτροφόρα σύρματα, για να επέλθει συσκότιση και να δράσουν πιο αποτελεσματικά οι ομάδες της ΕΟΚΑ στην Αμμόχωστο.
Την ίδια μέρα καταζητήθηκε από την Αστυνομία ο τομεάρχης Αμμοχώστου Γρηγόρης Αυξεντίου, που ήταν επικεφαλής της ομάδας η οποία έδρασε στην επισταθμια της Δεκέλειας. Επικηρύχθηκε με το ποσό των £250, που θα έπαιρνε όποιος έδινε τέτοιες πληροφορίες, οι οποίες θα οδηγούσαν στη σύλληψη του. Αργότερα το ποσό αυξήθηκε στις £5.000, ενώ στην περίπτωση του Διγενή το ποσό της επικήρυξης του ήταν £10.000. Όλοι οι μετέπειτα καταζητούμενοι επικηρύσσονται με το ποσό των £5.000.
Στη Λάρνακα η Αστυνομία συνέλαβε πέντε μέλη της ΕΟΚΑ, που έδρασαν την 1η Απριλίου. Συνελήφθη ο τομεάρχης Σταύρος Ποσκώτης, δυο ομαδάρχες και δυο μέλη των ομάδων.
Από τα μέλη της ΕΟΚΑ στην επαρχία Αμμοχώστου, συνελήφθη ο Χριστοφής Παντελή, αδελφός του Μόδεστου Παντελή, ο οποίος επέστρεφε από την επιχείρηση της ΕΟΚΑ στην επισταθμια της Δεκέλειας.
Όλοι οι συλληφθέντες καταδικάστηκαν έπειτα σε πολυετείς φυλακίσεις. Η προσαγωγή τους στο δικαστήριο και η καταδίκη τους δεν έκαμψαν το ηθικό τους ούτε κλόνισαν την πίστη τους στην ελευθερία της Κύπρου. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του Χριστοφή Παντελή ενώπιον του δικαστηρίου, προτού ακούσει την καταδικαστική γι’ αυτόν απόφαση σε επταετή φυλάκιση:
«Απλώς έκαμα το καθήκον μου ως Έλλην πατριώτης δια την ελευθερίαν, δια την οποίαν Άγγλοι και Κύπριοι επολέμησαν μαζί».51
Το πρώτο φυλλάδιο της ΕΟΚΑ
Η προκήρυξη του Διγενή, με την οποία κοινοποιεί την απόφαση για ανάληψη αγώνα προς αποτίναξη του αγγλικού ζυγού.
Την 1η Απριλίου 1955 κυκλοφόρησε το πρώτο φυλλάδιο της ΕΟΚΑ, που συνέταξε ο Αρχηγός Διγενής. Ήταν μια προκήρυξη, με την οποία ενημέρωνε τον Κυπριακό λαό για το σκοπό του Αγώνα και ταυτόχρονα τον καλούσε να συμπράξει, για να ελευθερωθεί η Κύπρος.
Έλεγε το φυλλάδιο:
«Με την βοήθειαν του Θεού, με πίστιν εις τον τίμιον αγώνα μας, με την συμπαράστασιν ολοκλήρου του Ελληνισμού και με την Βοήθειαν των Κυπρίων, αναλαμβάνομεν τον αγώνα δια την αποτίναξιν του Αγγλικού ζυγού, με σύνθημα εκείνο το οποίον μας κατέλιπαν οι προγονοί μας ως ιεράν παρακαταθήκην: “Η τάν ή επί τας”. Αδελφοί Κύπριοι, από τα Βάθη των αιώνων μας ατενίζουν όλοι εκείνοι οι οποίοι ελάμπρυναν την Ελληνικήν Ιστορίαν, δια να διατηρήσουν την ελευθερίαν των: οι Μαραθωνομάχοι, οι Σαλαμινομάχοι, οι Τριακόσιοι του Λεωνίδα και οι νεώτεροι του Αλβανικού έπους. Μας ατενίζουν οι αγωνισταί του 1821, οι οποίοι και μας εδίδαξαν ότι η απελευθέρωσις από τον ζυγόν δυνάοτου αποκτάται πάντοτε με το αίμα. Μας ατενίζει ακόμη ούμηας ο Ελληνισμός, ο οποίος και μας παρακολουθεί με αγωνίαν, αλλά και με εθνικήν υπερηφάνειαν. Ας απαντήσωμεν με έργα, ότι θα γίνωμεν “πολλώ κάρρονες” τούτων. Είναι καιρός να δείξωμεν εις τον κόσμον, ότι εάν η διεθνής διπλωματία είναι άδικος και εν πολλοίς άνανδρος, η Κυπριακή ψυχή είναι γενναία. Εάν οι δυνάσται μας δεν θέλουν να αποδώσουν την λευτεριά μας, μπορούμε να την διεκδικήσωμεν με τα ίδια μας τα χέρια και με το αίμα μας. Ας δείξωμεν εις τον κόσμον ακόμη μίαν φοράν ότι και του “σημερινού Έλληνος ο τράχηλος ζυγόν δεν υπομένει”. Ο αγών θα είναι σκληρός. Ο δυνάστης διαθέτει τα μέσα και τον αριθμόν. Ημείς διαθέτομεν την ψυχήν, έχομεν και το δίκαιον με το μέρος μας.
Διεθνείς διπλωμάται, ατενίσατε το έργον σας. Είναι αίσχος εν εικοστώ αιώνι, οι λαοί να χύνουν το αίμα των δια να αποκτήσουν την λευτεριά των, το θείον αυτό δώρον, για το οποίον και εμείς επολεμήσαμεν παρά το πλευρόν των λαών σας, και για το οποίον σεις τουλάχιστον διατείνεσθε ότι επολεμήσατε εναντίον του ναζισμού και του φασισμού. Έλληνες, όπου και αν ευρίσκεσθε, ακούσατε την φωνήν μας: Εμπρός, όλοι μαζί για την λευτεριά της Κύπρου μας,
Ε.Ο.Κ.Α. Ο Αρχηγός Διγενής».
Η οργάνωση και η λειτουργία της ΕΟΚΑ
Η ιδιοτυπία του Αγώνα
Ο Αγώνας της ΕΟΚΑ υπήρξε μοναδικός και ανεπανάληπτος. Για την ιδιοτυπία του αποφασιστικός παράγοντας ήταν η πολεμική πείρα, η οργανωτική ικανότητα, η οξύνοια και η ευελιξία του Αρχηγού της ΕΟΚΑ. Σε διάλεξη του στη Γερμανία ο Διγενής μεταξύ άλλων είπε:
«Διηύθυνα τον αγώνα μόνος άνευ επιτελείου. Ήμην ο αόρατος αρχηγός, εις τον οποίον άπαντες επειθάρχουν με εμπιστοούνην, αλλά και πάντοτε ησθάνοντο την σκιάν μου. Είναι ίσως μοναδικόν παράδειγμα εις την Ιστορίαν επιβολής ενός αρχηγού προς ένα λαόν και πειθαρχία ενός λαού προς αόρατον αρχηγόν».53
Οι τομείς. Οι σύνδεσμοι. Η ΠΕΚΑ. Το δίκτυο πληροφοριών. Οι ανταρτικές ομάδες. Η συμμετοχή του πληθυσμού
Ο Διγενής ακολούθησε συγκεντρωτικό σύστημα στην οργάνωση και διοίκηση της ΕΟΚΑ. Αυτό του εξασφάλιζε τον έλεγχο όλων των τμημάτων της και την πειθαρχία των μελών.
Η Κύπρος διαιρέθηκε σε τομείς. Ένας τομεάρχης ήταν επικεφαλής κάθε τομέα και είχε την ευθύνη και το συντονισμό των πράξεων και ενεργειών των μελών του δικού του τομέα. Ο τομεάρχης έπαιρνε οδηγίες από τον Αρχηγό της ΕΟΚΑ.
Στην έναρξη του Αγώνα οι τομείς ήταν λιγότεροι, αργότερα όμως δημιουργήθηκαν περισσότεροι, γιατί αυτό επέβαλλαν τα πράγματα. Οι κυριότεροι ήταν: Λευκωσίας, Μόρφου, Ορεινής, Αμμοχώστου, Βαρωσίων, Καρπασίας, Λάρνακας, Λεμεσού, περιοχής Κακοπετριάς – Γαλατάς, Πάφου, Κυρήνειας, Κυθρέας. Οι τομείς Καπρασίας και Κυθρέας ήταν μεταγενέστεροι.
Στους τομείς υπεύθυνοι νεολαίας καθοδηγούσαν τις ομάδες των νέων. Η νεολαία, μαθητική και εξωσχολική, διακρίθηκε για τις τολμηρές και αποτελεσματικές δραστηριότητες της. Από τον Φεβρουάριο του 1956 συμμετείχαν στον Αγώνα και οι μαθητές των δημοτικών σχολείων στις μαθητικές διαδηλώσεις, ύστερα από σχετική διαταγή του Διγενή.
Στα μέσα του 1957, η νεολαία οργανώθηκε καλύτερα και πήρε την ονομασία Α.Ν.Ε. (Αλκιμος Νεολαία ΕΟΚΑ). Τον Οκτώβριο του 1957, τέθηκε υπό κεντρική Διοίκηση (ΔΑΝΕ), η οποία έπαιρνε οδηγίες από τον Αρχηγό της ΕΟΚΑ. Ξεχωριστό τμήμα νεολαίας αποτελούσαν οι μαχητικές ομάδες των πόλεων, που είχαν ειδικές αποστολές (σαμποτάζ κ.λ.π.).
Τον Αύγουστο του 1956, συγκροτήθηκε η Πολιτική Επιτροπή Κυπριακού Αγώνα (Π.Ε.Κ.Α.), που με ποικίλους τρόπους ενίσχυσε το έργο της ΕΟΚΑ.
Οι Σύνδεσμοι, αποτελούμενοι από μέλη επιφορτισμένα με την ευθύνη για την παραλαβή και διανομή της αλληλογραφίας, έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στη λειτουργία της ΕΟΚΑ. Ένα μέλος ήταν ο γενικός υπεύθυνος για τη συγκέντρωση της αλληλογραφίας του Αρχηγού και των τομέων.
Πολύ σημαντική ήταν η προσφορά των μελών, που συνέλεγαν πληροφορίες για τις κατοχικές δυνάμεις και για αποφάσεις και ενέργειες των δυνάμεων ασφαλείας . Το οργανωμένο δίκτυο πληροφοριών, στο οποίο συμμετείχαν και μέλη της Αστυνομίας, συνέβαλε πολύ στις επιτυχίες της ΕΟΚΑ.
Είναι πολύ αποκαλυπτικό ένα άκρως απόρρητο έγγραφο, που έγραψε στις 8 Μαρτίου 1956 ο διευθυντής επιχειρήσεων ταξίαρχος Ντ. Ρος:
«Η ΕΟΚΑ γνωρίζει πολλά επί των σχεδίων και των μεθόδων. Ιδιαιτέρως πληροφορούνται εγκαίρως περί των επικειμένων συλλήψεων ή επιχειρήσεων μεγάλης εκτάσεως… Πρέπει να παύσουν αι απρόσεκτοι συζητήσεις, διότι μέχρις ότου πραγματοποιηθή αυτό, η ΕΟΚΑ θα γνωρίζει τις προθέσεις μας, ως απέδειξε και το παρελθόν. Επί πλέον των προθέσεων μας και αι μέθοδοι δράσεως μας διαφεύγουν, ιδίως κατόπιν επιτυχών επιχειρήσεων»
Μέσα στα πλαίσια των τομέων λειτούργησαν 20 ανταρτικές ομάδες σε ορεινές περιοχές, οτις οποίες πρόσφεραν πολύτιμες υπηρεσίες οι τροφοδότες τους και οι γιατροί που έδιναν σ’ αυτές ιατρική περίθαλψη, φάρμακα και πρώτες βοήθειες.
Εκτός των ανταρτικών ομάδων, σε ορισμένες περιοχές λειτούργησαν Ομάδες Καταδρομών Τυφεκιοφόρων (Ο.Κ.Τ.).
Μέλη της ΕΟΚΑ ήταν και αρκετοί δικηγόροι, που πρόσφεραν πολύ αξιόλογες υπηρεσίες, υπερασπίζοντας κατηγορούμενους αγωνιστές στα δικαστήρια.
Τέλος πρέπει ν’ αναφερθεί ότι σε πόλεις και χωριά οι καταζητούμενοι αγωνιστές έβρισκαν θερμή φιλοξενία σε σπίτια, στα περισσότερα από τα οποία είχε κατασκευαστεί κρησφύγετο.
Στην επιτυχία του Αγώνα έπαιξε αποφασιστικό ρόλο η καλή οργάνωση και λειτουργία της ΕΟΚΑ. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στον Διγενή, ο οποίος είχε πολλά ηγετικά προσόντα. Διακρίθηκε ιδιαίτερα για την ευελιξία και προσαρμοστικότητα των σχεδίων και μεθόδων του, σύμφωνα με τις εκάστοτε επικρατούσες συνθήκες.
Ο οπλισμός της ΕΟΚΑ
Κατά την έναρξη του Αγώνα, ο οπλισμός της ΕΟΚΑ ήταν πολύ περιορισμένος. Χρησιμοποιήθηκαν τα όπλα, τα οποία είχαν φτάσει στην Κύπρο από την Ελλάδα τον Μάρτιο του 1954. Αργότερα έφτασαν άλλα όπλα με διάφορους τρόπους. Τη φροντίδα για την αποστολή όπλων στην Κύπρο από την Ελλάδα είχαν φίλοι και συνεργάτες του Διγενή στην Αθήνα. Μεγάλη ήταν η συμβολή του Κύπριου Ανδρέα Αζίνα. Οι δυσκολίες ήταν πάρα πολλές.
Μερικά όπλα έφταναν με πλοίο, που έκανε τη γραμμή Πειραιά -Λεμεσού. Στο πλοίο ταξίδευε κάθε φορά μέλος της ΕΟΚΑ, που είχε τη φροντίδα για τις βαλίτσες με τα όπλα, τα οποία προορίζονταν για την Οργάνωση. Για τη φόρτωση των Βαλιτσών στον Πειραιά και την παραλαβή τους στη Λεμεσό αναλάμβαναν υπάλληλοι και αχθοφόροι των δύο τελωνείων, οι οποίοι ήταν μυημένοι σε ειδικό σχέδιο. Οπλισμός ερχόταν και στην Πάφο μέσω ταχυδρομείου. Αργότερα έφταναν όπλα μέσα σε κυλίνδρους γκαζιού και με άλλους τρόπους.
Στις 22 Ιανουαρίου 1956, η ΕΟΚΑ ενίσχυσε τον οπλισμό της με 800 περίπου κυνηγετικά όπλα, που μέλη της είχαν αφαιρέσει από τους ιδιοκτήτες τους σ’ ολόκληρη την Κύπρο.
Ένας άλλος τρόπος, με τον οποίο η ΕΟΚΑ ενισχύθηκε με όπλα και άλλο πολεμικό υλικό, ήταν η επιτόπια κατασκευή τους. Υπήρχαν ειδικά εργαστήρια γι’ αυτό το σκοπό, που λειτουργούσαν στη Λευκωσία, στη Λεμεσό, στην Πάφο, στην Αμμόχωστο και σε μερικές κωμοπόλεις και χωριά. Τρία εργαστήρια στο Στρόβολο κατασκεύαζαν βόμβες, νάρκες και χειροβομβίδες. Στο βιομηχανικό εργαστήριο της Λευκωσίας κατασκευάζονταν απλοί πυροκροτητές, βόμβες ηλεκτρικές, εμπρηστικές και ασφυκτικές βρώμιου, νάρκες πιέσεως και ηλεκτρικές, Βροντώδης υδράργυρος και εκρηκτικά μίγματα διάφορα. Μερικοί αγωνιστές κατάφεραν και κατασκεύασαν όπλα με τα υπάρχοντα στην Κύπρο υλικά. Ο χημικός Νίκος Σέρβος (ψευδώνυμο: Φάουστ) και ο φαρμακοποιός Κώστας Οικονομίδης (ψευδώνυμο: Γεδεών), υπεύθυνοι εργαστηρίων, πρόσφεραν πολύτιμες υπηρεσίες. Η εφευρετικότητα και η αφοσίωση των μελών της ΕΟΚΑ στο σκοπό του Αγώνα εξουδετέρωναν τις υπάρχουσες ελλείψεις.
Τέλος πρέπει να αναφέρουμε ότι ο οπλισμός της Οργάνωσης εμπλουτιζόταν από επιθέσεις ομάδων της σε αστυνομικούς σταθμούς και στρατιωτικές αποθήκες.
Τα οικονομικά μέσα της ΕΟΚΑ
Για τους οικονομικούς πόρους, που η ΕΟΚΑ χρησιμοποίησε στον Αγώνα της, παίρνουμε τις πιο κάτω πληροφορίες από τον Αρχηγό Διγενή:
α) «Η Οργάνωση ηντλεί τους οικονομικούς πόρους της εκ των κάτωθι πηγών:
1. Εκ της Αρχιεπισκοπής Κύπρου.
2. Την 12.7. 1956 έλαβον επιστολήν του Έλληνος Προξένου εν Λευκωσία, ης η σχετική παράγραφος έχει ούτω: “ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ” σας στέλλει μήνυμα τιμής και θαυμασμού. Σας αποστέλλει χρηματικόν ποσόν, όπερ ευρίσκεται εις την διάθεσίν σας». (Υπό το ψευδώνυμο «Ευεργέτης» κρύβεται ο τότε Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας Ευάγγελος Αβέρωφ).
β) «Η Οργάνωσις παρ’ ουδενός άλλου προσώπου έλαβε χρήματα, απαγόρευσα δε εις τους τομεάρχας και τα μέλη της Οργανώσεως δια κατηγορηματικών διαταγών να ενεργούν εράνους ή να δέχωνται χρήματα παρ’ οιουδήποτε, δια φυλλαδίων δε τα οποία πολλάκις εκυκλοφόρησα ειδοποιήθη το κοινόν ότι η Οργάνωσις δεν ενεργεί εράνους ούτε δέχεται χρήματα προσφερόμενα παρ’ ιδιωτών».
γ) «Προσωπικώς δεν διεχειρίσθην οιονδήποτε ποσόν, έστω και ευτελές, ούτε έλαβον παρ’ οιουδήποτε χρήματα και αυτών δε των χρημάτων των προοριζομένων δια την προσωπικήν συντήρησίν μου η είσπραξις και διαχείρησις εγίνετο παρ’ άλλων αγωνιστών, μεθ’ ων διέμενα».
δ) «Υπολογίζω ότι η Οργάνωσις, από της ενάρξεως μέχρι πέρατος του αγώνος, εχρησιροποίησε δια τας ανάγκας της εν Κύπρω, ήτοι συντήρησίν των μαχητικών ομάδων, αγοράν οπλισμού και παντός είδους υλικού, συντήρησίν των οικογενειών καταζητουμενων μελών της, εχουσών ανάγκην Βοηθείας, το ποσόν των στερλινών 140.000 περίπου».
Στην οικονομική ενίσχυση του Αγώνα συνέβαλε και η Ιερά Μονή Κύκκου.
Ο πνευματικός ανεφοδιασμός των μελών της ΕΟΚΑ
Ο Διγενής πίστευε ότι στην πλάστιγγα της διεξαγωγής ενός απελευθερωτικού κινήματος δεν παίζουν ρόλο μόνο η αριθμητική υπεροχή του αντιπάλου και τα όπλα που διαθέτει, αλλά και άλλοι αστάθμητοι παράγοντες, πρώτιστος των οποίων είναι η ψυχή των αγωνιστών. Γι’ αυτό έδωσε ιδιαίτερη σημασία στην εμψύχωση των μελών της ΕΟΚΑ, ώστε το ηθικό τους να κρατηθεί σε υψηλό επίπεδο. Όταν μάλιστα ο εκ των στελεχών της ΕΟΚΑ Αρχιμανδρίτης Κωνσταντίνος Λευκωσιάτης (ψευδώνυμο: Γούναρης) του ζήτησε με επιστολή στις 6 Απριλίου 1956 να δημιουργηθεί Υπηρεσία Πνευματικού Ανεφοδιασμού στην Οργάνωση, ο Διγενής απάντησε καταφατικά σε λίγες μέρες.
Η ΕΟΚΑ κυκλοφορεί μυστικά δυο περιοδικά για τόνωση του ηθικού και εθνικού φρονήματος των νέων
Η ΕΟΚΑ έδινε πάντα σημασία όχι μόνο στη μαχητική αποστολή των μελών της και όλου του λαού, αλλά και στην τόνωση του ηθικού και εθνικού τους φρονήματος. Για τους νέους λήφθηκε ιδιαίτερη φροντίδα και κυκλοφορούσαν μυστικά δυο περιοδικά, το «Αγωγή των Νέων» για μαθητές των δημοτικών σχολείων και το «Εγερτήριον Σάλπισμα» για μαθητές της μέσης εκπαίδευσης. Το «Αγωγή των Νέων» κυκλοφόρησε από τις 16 Σεπτεμβρίου 1958 μέχρι τις 2 Μαρτίου 1959 (15 τεύχη) και το «Εγερτήριον Σάλπισμα» από τις 10 Οκτωβρίου 1957 μέχρι τις 15 Φεβρουαρίου 1959 (32 τεύχη). Τα περιοδικά αυτά με τα άρθρα τους, τα ποιήματα και τα τραγούδια, τα ιστορικά σημειώματα και τα σχόλια τους χαλύβδωναν τη θέληση των παιδιών και των εφήβων για συνέχιση του Αγώνα. Η ευθύνη για την έκδοση τους ανατέθηκε στην ΠΕΚΑ.
Αναφέρομε δειγματοληπτικά απόσπασμα από το άρθρο του 8ου τεύχους (24 Νοεμβρίου 1958) με τίτλο “Γιατί πήραμε τα όπλα»:
«Στρατιώτης της ειρήνης πρέπει να είναι κανείς όσο δεν προσβάλλεται η Ελευθερία και το Δίκαιο. Όταν όμως τα δύο αυτά αγαθά κινδυνεύουν, τότε η διατήρηση της ειρήνης είναι ανανδρία, αναξιοπρέπεια, αφιλοτιμία. Και ο Κυπριακός λαός αντίκρυσε τα δύο αυτά αγαθά να ποδοπατούνται βάναυσα από τους δυνάστες τους».
Από το «Εγερτήριον Σάλπισμα» αναφέρομε απόσπασμα από το κύριο άρθρο του 18ου τεύχους (15 Ιουλίου 1958) με τίτλο «Η εγκληματική συνωμοσία», που γράφτηκε για το βρετανικό σχέδιο, το οποίο από την 1η Οκτωβρίου επρόκειτο να επιβληθεί στον Κυπριακό λαό:
«Δύο ημέρας προτού καν ανακοινωθή το Βρετανικόν σχέδιον εις την Βουλήν των Κοινοτήτων ο περιβόητος Ζορλού εδήλωνε κατηγορηρατικώς με ύφος πέντε Ναπολεόντων, ότι η Κυβέρνησις απέρριψε το Βρετανικόν σχέδιον, διότι δεν παρείχε διαμελισμόν, ο οποίος είναι η μοναδική απαίτησις των Τούρκων. Μετά 3 εβδομάδας ο ίδιος Ζορλού εδήλωσε και πάλιν ότι η Τουρκική Κυβέρνησις αποδέχεται το σχέδιον, διότι αυτό οδηγεί προς τον διαμελισμόν. Αυτό και μόνον το γεγονός είναι αρκετόν να μας πληροφόρηση δια την φοβεράν πλεκτάνην, η οποία συνυφάνθη εις βάρος του Ελληνικού λαού. Ο Ζορλού έσπευσε να απόρριψη το σχέδιον, δια να ενθαρρυνθούν έτσι οι Έλληνες να το αποδεχθούν».
Πως αντικρούστηκε ο αγώνας της ΕΟΚΑ
Η στάση του Κυβερνήτη Άρμιτεϊτζ μετά τις εκρήξεις της 1ης Απριλίου
Ο Κυβερνήτης της Κύπρου Άρμιτεϊτζ ανησύχησε σοβαρά για την έναρξη δυναμικού Αγώνα από την ΕΟΚΑ προς απελευθέρωση της Κύπρου.
Επίσημη ανακοίνωση του Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών ανέφερε:
«Εις δήλωσιν γενομένην σήμερον εν Λευκωσία ο Κυβερνήτης της Κύπρου είπεν ότι πράξεις Βίας, αι οποίαι διεπράχθηκαν υπό δυναμιτιστών κατά τας πρώτας ώρας της 1ης Απριλίου, πρέπει να εξετασθούν μετά μεγαλυτέρας ανησυχίας υπ’ εκείνων οι οποίοι είναι υπεύθυνοι, όχι μόνον δια την τήρησιν του νόμου και της τάξεως, αλλ’ επίσης και δια την περιφρούρησιν ζωτικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων εν τη νήσω.
Η Α.Ε. ο Κυβερνήτης είπεν επίσης ότι θα ληφθούν όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα δια την ανίχνευσιν και σύλληψιν των κακοποιών και ότι είναι Βέβαιος ότι ο Κυπριακός λαός, ο οποίος αποτελείται από σοβαρούς και νομοταγείς πολίτας, συμμερίζεται τον αποτροπιασμόν και την λύπην των αρχών δια τας τοιαύτας τρομοκρατικάς επιθέσεις και ούτε θα ενθαρρύνη ούτε θα συγχώρηση τοιαύτας. Η Α.Ε. ιδιαιτέρως απηύθυνεν έκκλησιν προς τον εγχώριον Τύπον, όστις εις το παρελθόν επέδειξε μετριοπάθειαν και λογικήν, όπως καταδικάση τας αχαλίνωτους αυτός πράξεις»
Πώς είδαν τον Αγώνα της ΕΟΚΑ οι Τουρκοκύπριοι
Η έναρξη και η διεξαγωγή του απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ δεν βρήκαν σύμφωνους τους Τουρκοκύπριους. Μετά τα γεγονότα της 1ης Απριλίου 1955 ο Γραμματέας του Τουρκοκυπριακού Εθνικού Κόμματος Φαζίλ Κουτσιούκ καταδίκασε τη δράση της ΕΟΚΑ. Με τηλεγραφήματα προς το Βρετανό Υπουργό Αποικιών Λέννοξ Μπόυντ και προς τον Κυβερνήτη της Κύπρου Σερ Ρόμπερτ Άρμιτεϊτζ εξέφρασε την ανησυχία του για τις δυναμιτιστικές επιθέσεις. Από τότε οι Τουρκοκύπριοι διακήρυτταν συνεχώς την αντίθεση τους προς το κίνημα της ΕΟΚΑ και συνεργάζονταν με τις κατοχικές δυνάμεις για την κατάπνιξη του.
Στις 30 Ιουνίου 1955, φυλλάδια στην τουρκική γλώσσα, τοιχοκολλημένα και μη, σε διάφορα μέρη της Λεμεσού, καλούσαν την τουρκική νεολαία να Βοηθήσει την τουρκική Οργάνωση ΚΙΤΕΜΠ, για να καταπολεμηθεί η ΕΟΚΑ και η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.
Η ΕΟΚΑ διαβεβαίωσε με φυλλάδιο της, που κυκλοφόρησε σε τουρκική γλώσσα τον Ιούλιο του 1955 στην τουρκική συνοικία της Λευκωσίας, ότι ο Αγώνας που διεξάγει δεν στρέφεται εναντίον των Τουρκοκυπρίων, αλλά εναντίον του Άγγλου κυριάρχου. Έλεγε το φυλλάδιο ξεκάθαρα:
«Αι προθέσεις μας έναντι των Τούρκων κατοίκων της νήσου είναι αγναί και φιλικαί. Αποβλέπομεν προς γνησίους φίλους και συμμάχους και, όσον εξαρτάται από ημάς, δεν θα δεχθώμεν να θιγή ουδέ κατ’ ελάχιστον η αξιοπρέπεια, η ζωή, η τιμή και η περιουσία των».
Ο Νίκος Ζαχαριάδης, Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας, αποκαλύπτει την ταυτότητα του Διγενή
Από την αρχή του Αγώνα οι Αγγλοι επιδίωξαν ν’ ανακαλύψουν ποιος κρύβεται πίσω από το ψευδώνυμο Διγενής, που δήλωνε ότι είναι ο Αρχηγός της ΕΟΚΑ. Την απορία τους έλυσε στις 24 Απριλίου 1955 ο Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ελλάδας Νίκος Ζαχαριάδης, ο οποίος σε ομιλία του από το ραδιοφωνικό σταθμό «Ελεύθερη Ελλάδα» ανέφερε ότι αρχηγός της ΕΟΚΑ είναι ο Κύπριος συνταγματάρχης Γεώργιος Γρίβας. Από τότε μέχρι το τέλος του Αγώνα οι Άγγλοι χρησιμοποίησαν κάθε μέσο για τη σύλληψη του, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Πρόσφεραν εκατοντάδες χιλιάδες λίρες, για να πάρουν πληροφορίες, που θα οδηγούσαν στη σύλληψη του, αλλά δεν πέτυχαν το σκοπό τους.
Ο ραδιοσταθμός «Ελεύθερη Ελλάδα» συνέχισε με τις εκπομπές του να εκτοξεύει κατηγορίες εναντίον του απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ, του Διγενή και του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Για τον Αρχιεπίσκοπο ανέφερε στις 26 Απριλίου 1955:
«Ο συνθηκολόγος και διασπαστής Μακάριος δεν ντράπηκε και στο Μπαντούγκ ακόμη, όπου πήγε να διεκδικήσει τάχα λευτεριά για την Κύπρο, να προσφέρει στρατηγικές βάσεις στους Άγγλους. Πρέπει να ξεσκεπάσουμε τους εθνοπροδότες, κάτω από όποια μάσκα κι αν παρουσιάζονται, κι έτσι να τους απομονώσουμε».67
Οι εκπομπές του Ελληνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας Αθηνών για τον Αγώνα
Το Ελληνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας των Αθηνών με πύρινες εκπομπές του ενίσχυε σημαντικά το εθνικό φρόνημα των αγωνιζομένων για την ελευθερία τους Κυπρίων. Η Βρετανική Κυβέρνηση διαμαρτυρήθηκε για τις εκπομπές αυτές του Ελληνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας Αθηνών στις αρχές Απριλίου του 1955, με διάβημα του Πρέσβη της στην Αθήνα Σερ Τσάρλς Πήηκ προς την Ελληνική Κυβέρνηση, η οποία απάντησε με τη διπλωματική της υπηρεσία.
Η εφημερίδα «Καθημερινή» των Αθηνών σχολίασε το βρετανικό διάβημα ως εξής:
«Ούτε ηθικήν ούτε ουσιαστικήν δικαιολογίαν έχει το διάβημα της Αγγλικής Κυβερνήσεως δια τας επί του Κυπριακού εκπομπάς του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών. Αφ’ ης στιγμής η Ελλάς εχάραξε την γραμμήν που έκρινεν απαραίτητον να ακολουθήση, το θέμα της διαφωτίσεως ετέθη εκ των πραγμάτων εις την πρώτην γραμμήν. Αι εκπομπαί του Ραδιοφωνικού Σταθρού Αθηνών δεν κάμνουν τίποτε άλλο παρά να ερμηνεύουν τα επί του Κυπριακού αγώνος αισθήματα και τας σκέψεις του Ελληνικού λαού. Η Ελληνική Κυβέρνησις δεν ημπορεί να εμποδίση τον λαόν από του να κρίνη την Βρετανικήν πολιτικήν με το πηγαίον αισθητήριον έξω από τα πλαίσια της αυστηρής διπλωματίας. Είναι περίεργον, ότι οι φίλοι μας Άγγλοι, αντί να ψαύσουν το θέμα εις την φλέγουσαν βάσιν του και να σκεφθούν, ότι είναι καιρός να θέσουν τέρμα εις τας αφορμάς που προκαλούν την Ελληνοβρετανικήν έντασιν, ασχολούνται με λεπτορερείας, που είναι παρωνυχίδες έναντι της εκτάσεως του ζητήματος».
Ο αγώνας της ΕΟΚΑ συνεχιζεται – Η αντιμετώπιση του από τους Άγγλους
Μετά τις εκρήξεις της 1ης Απριλίου oι Αγγλικές Αρχές προσπαθούν με κάθε τρόπο να εξαρθρώσουν την ΕΟΚΑ, τα μέλη της οποίας αποκαλούν «τρομοκράτες». Κάνουν συλλήψεις, επιβάλλουν πρόστιμα ατομικά και ομαδικά, κατασκευάζουν κρατητήρια για πολιτικούς κρατουμένους, καταδικάζουν αγωνιστές σε πολυετείς φυλακίσεις, χρησιμοποιούν άφθονο χρήμα για διαφθορά συνειδήσεων, καταφεύγουν σε φρικτά Βασανιστήρια των συλλαμβανομένων, εφαρμόζουν το δι’ αγχόνης θάνατο αγωνιστών.
Ο πόθος της ελευθερίας όμως δεν καταπνίγεται με την καταπίεση και την ωμή Βία. Γι’ αυτό τα πιο πάνω μέτρα έφεραν αντίθετα αποτελέσματα. Δημιούργησαν μεγαλύτερο πείσμα στους αγωνιστές, οι οποίοι εκτελούν πολύ ριψοκίνδυνες και παράτολμες αποστολές. Και ο λαός, που ταλαιπωρείται από τους Άγγλους, υποστηρίζει την ΕΟΚΑ και συμπαρίσταται στον Αγώνα της.
Οκτώ Κύπριοι φοιτητές έρχονται από την Αθήνα στην Κύπρο και ενισχύουν τον Αγώνα τηςΕΟΚΑ τον Μάιο του 1955
Στις αρχές Μαΐου του 1955, οκτώ Κύπριοι φοιτητές του Πανεπιστημίου Αθηνών, εκπαιδευμένοι για το επαναστατικό κίνημα της Κύπρου, διακόπτουν τις σπουδές τους, έρχονται στο νησί τους και προσφέρονται να συμμετάσχουν στον απελευθερωτικό Αγώνα της ΕΟΚΑ. Χρησιμοποιήθηκαν από τον Διγενή ως τομεάρχες και ομαδάρχες. Οι υπηρεσίες που πρόσφεραν και οι οκτώ υπήρξαν πολυτιμότατες. Τα ονόματα των φοιτητών είναι:
1. Ρένος Κυριακίδης, Φυσικομαθηματικής Σχολής
2. Θάσος Σοφοκλέους, Φυσικομαθηματικής Σχολής
3. Φώτης Παπαφώτης, Θεολογικής Σχολής
4. Πέτρος Στυλιανού, Φιλοσοφικής Σχολής
5· Νίκος Αγγελίδης, Φιλοσοφικής Σχολής
6. Ανδρέας Νέστορος, Ιατρικής Σχολής
7· Ανδρέας Λαμπριανίδης, Θεολογικής Σχολής (μόλις πήρε το πτυχίο του)
8. Νίκος Σπανός, Φιλοσοφικής Σχολής (ήρθε τον Ιούνιο)
Τα πιο σημαντικά γεγονότα από τη δράση της ΕΟΚΑ κατά την περίοδο Μαίου – Σεπτεμβρίου 1955
1) Στις 24 Μαΐου, έγινε στη Λευκωσία η πρώτη οργανωμένη μαχητική διαδήλωση της μαθητικής νεολαίας της ΕΟΚΑ. Σ’ αυτή πήραν μέρος 700 περίπου μαθητές και μαθήτριες, που λιθοβόλησαν την αστυνομία, η οποία αιφνιδιάστηκε και αναγκάστηκε να ζητήσει στρατιωτικές ενισχύσεις.
2) Στις 25 Μαΐου, τοποθετήθηκε ωρολογιακή Βόμβα από τον αγωνιστή Χαρίλαο Ξενοφώντος στο κινηματοθέατρο «Παλλάς» της Λευκωσίας, κάτω από το κάθισμα του Κυβερνήτη Άρμιτεϊτζ. Η έκρηξη έγινε στις 11.10 μ.μ. και προξένησε μόνο υλικές ζημιές. Ο Κυβερνήτης είχε ήδη αποχωρήσει στις 11 μ.μ.
3) Στις 19 Ιουνίου, έγινε δυναμιτιστική ενέργεια εναντίον του αστυνομικού σταθμού Αγίου Δομετίου, με καλά αποτελέσματα. Την ίδια μέρα εξερράγη ωρολογιακή Βόμβα στο κεντρικό κτήριο της Αστυνομίας στη Λευκωσία, που δημιούργησε θύματα και μεγάλες υλικές ζημιές.
4) Κατά την περίοδο των πέντε αυτών μηνών του 1955, σ’ όλες τις πόλεις της Κύπρου, γίνονταν εκρήξεις και επιθέσεις εναντίον αστυνομικών σταθμών ή στρατιωτικών περιπόλων ή σπιτιών Άγγλων στρατιωτικών. Χρησιμοποιήθηκαν μάλιστα και χειροβομβίδες επιτόπιου κατασκευής, για τις οποίες ο Αρχηγός της Αστυνομίας Ρόμπινς είπε ότι είναι πολύ επικίνδυνες και ότι για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν στην Κύπρο. Σε δηλώσεις του σε δημοσιογράφους στις 20 Ιουνίου, ανέφερε ότι για την ΕΟΚΑ δεν ξέρει τίποτε και «δεν βρίσκεται στα ίχνη της».
5) Στις 22 Ιουνίου, συνέβησαν τα δυο πιο κάτω γεγονότα:
α) Έγινε η πρώτη επίθεση από ανταρτική ομάδα της ΕΟΚΑ, με επικεφαλής τον τομεάρχη Πιτσιλιάς Ρένο Κυριακίδη, εναντίον του αστυνομικού σταθμού Αμιάντου. Η επιχείρηση άφησε νεκρό τον λοχία του σταθμού και έναν αστυνομικό τραυματισμένο. Οι άνδρες τηςΕΟΚΑ πήραν από το σταθμό τέσσερα όπλα.
β) Η επιδείνωση της κατάστασης στην Κύπρο οδήγησε τη Βρετανική Αμυντική Συντονιστική Επιτροπή Μέσης Ανατολής να συνεδριάσει και να συζητήσει το θέμα στους στρατώνες Γούλσλεϋ, όπου στεγαζόταν το Αρχηγείο της Μέσης Ανατολής. Στη συνεδρία πήρε μέρος και ο Αρχιστράτηγος Σερ Τσαρλς Κήττλυ. Οι Αγγλοι εμπειρογνώμονες έμειναν κατάπληκτοι από τη δράση της ΕΟΚΑ.
6) Η δράση της ΕΟΚΑ εμψύχωσε τα μέλη της και ικανοποίησε πολύ τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, ο οποίος στις 11 Ιουλίου έγραψε στον Διγενή: «Σας συγχαίρω. Η ΕΟΚΑ προσέφερεν εις τον Κυπριακών αγώνα απείρως περισσότερα από τον 75ετή χαρτοπόλεμον. Το όνομα ΔΙΓΕΝΗΣ είναι αίνιγμα δια τους Άγγλους και συγχρόνως θρύλος. Επέρασεν ήδη εις την απελευθερωτικήν ιστορίαν».
7) Στις 6 Αυγούστου, ο Κυβερνήτης νομοθέτησε τη σύσταση επικουρικής αστυνομίας, στην οποία εντάχθηκαν πολλοί Τουρκοκύπριοι. Στις 13 Αυγούστου, με άλλο νόμο, ο Κυβερνήτης καθόριζε επταετή φυλάκιση για όποιο μετέφερε όπλα.
8) Στις 3 Σεπτεμβρίου, μια ομάδα της ΕΟΚΑ με επικεφαλής τον Αντώνη Παπαδόπουλο, ύστερα από επίθεση της στον αστυνομικό σταθμό Παραλιμνίου και εξουδετέρωση των αστυνομικών, αποκόμισε όπλα και πυρομαχικά.
9) Οι Αγγλοι, για ν’ αντιμετωπίσουν την κατάσταση στην Κύπρο, που δημιούργησε η ΕΟΚΑ με τη δράση της, μετέφεραν στρατιωτικές ενισχύσεις από τη Μάλτα και το Σουέζ. Από τη Μάλτα έφτασαν στις 10 και 11 Σεπτεμβρίου 1.500 κομμάντος. Από το Σουέζ ήρθε η πρώτη αποστολή στρατιωτικών στις 17 Σεπτεμβρίου και ακολούθησαν άλλες αποστολές, καθώς και άφθονο πολεμικό υλικό.
10) Στις 15 Σεπτεμβρίου, με διάταγμα του Κυβερνήτη η ΕΟΚΑ κηρύσσεται παράνομη Οργάνωση, γιατί «χρησιμοποιείται δια την προαγωγήν ταραχών και την διάθεσιν στάσεως εν τη αποικία».
11) Στις 17 Σεπτεμβρίου, συγκροτήθηκαν ογκώδεις διαδηλώσεις στην Πλατεία Μεταξά της Λευκωσίας (σήμερα Πλατεία Ελευθερίας). Οι διαδηλωτές έφεραν συνθήματα, ένα από τα οποία ήταν «Οι κομμάντος θα πάρουν μαθήματα». Ακολούθησε λιθοβολισμός στρατιωτικών αυτοκινήτων, ένα από τα οποία πυρπολήθηκε. Έπειτα οι διαδηλωτές πυρπόλησαν το οίκημα του Βρετανικού Ινστιτούτου. Τελικά η Αστυνομία διέλυσε τους διαδηλωτές με τη χρήση δακρυγόνων βομβών.
12) Στις 22 Σεπτεμβρίου, έγινε επίθεση από ομάδα μελών της ΕΟΚΑ Πιτσιλιάς στο μεταλλείο Μιτσερού. Αφαιρέθηκαν 1.500 ράβδοι δυναμίτιδας και 50 οκάδες πυραγωγού σχοινιού.
Πηγή – Βαρνάβας Ανδρέας – Ιστορία του Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-59
